Morgunblaðið - 24.11.1964, Blaðsíða 17

Þriðjudagur 24. nóv. 1964
MORCUNBLAÐIÐ
17
Stúdentafimdiir
um leikhúsmúl
Af fundinum. Frá vinstri: Stein grímur J. Þorsteinsson, prófessor,
Haraldur Björnsson, leikari; Njör ður P. Njarðvik, ritstjóri og kona
hans, frú Bera ÞórLsdóttir.
ALMENNUR umræðufundur um
leikhúsmál var haldinn á sunnu
dag í Sigtúni á vegum málfunda
nefndar Stúdentaráðs Háskóla
tslands. Frummælendur voru
Guðlaugur Rósinkranz, þjóðleik-
hússtjóri; Sveinn Einarsson leik
hússtjóri Leikfélags Reykjavík-
ur, og Þorleifur Hauksson, stud.
mag. Fundurinn var geysi-
fjölmennur og bersýnilegt, að
fólk kom á hann fullt áhuga,
enda voru þarna saman komnir
auk stúdenta margir helztu leik-
arar og leikhúsmanna borgarinn-
ar. Hins vegar urðu umræður
mun dauflegri en búast hefði
mátt við, einkum er líða tók á
fundinn.
Guðlaugur Rósinkranz talaði
fyrstur framsögumanna. Hann
ræddi mjög um hlutverk leik-
hússins í þjóðfélaginu. T.d. sagði
hann: „Höfuðverkefni ábyrgs
leikhúss hlýtur fyrst og fremst
að vera að sýna áhorfendum inn
í djúp mannssálarinnar og skýra
á listrænan hátt sem flest við-
fangsefni og vandamál mannlegs
lífs. Leikhúsgesturinn á að geta
farið úr leikhúsinu vitrari og
ibetri heldur en hann kom. Flest
ir kjósa heldur að sjá hið góða
og fagra. Ef leikhúsið sýndi allt-
af glansmyndir úr lífinu í stað
raunsærra, sýndi það falska lífs
mynd. List ljótleikans og list
tfegurðarinnar og gleðinnar verð
ur að vera nokkuð jöfnum hönd-
um í því leikhúsi, sem vill leitast
við að vera nokkurs konar speg-
111 mannlífsins og samtíðarinn-
ar. Það getur ekki talizt nein
goðgá hjá leikhúsi, sem telur
sig listrænt leikhús, iþótt það
öðru hvoru hregði á glensi og
igamni, sýni það sem fyrst og
tfremst gleður augu og eyru á-
horfenda, svo að þeir gleymi sér
um stund í ævintýraheimi hand
an fortjaldsins. — Þar sem um
(þjóðleikhús, leikhús þjóðarinnar
er að ræða, verður það að teljast
skylt og rétt, að sem flestir þegn
ar þjóðfélagsins fái eitthvað að
sjá við sitt hæfi.“
Þá rakti Guðlaugur nokkuð
starfsemi Þjóðleikhússins og þau
iþáttaskil, sem opnun þess hefði
valdið í íslenzku leiklistarlífi.
Hann kvað Þjóðleikhúsið hafa
sýnt alls 134 verk á þeim 15 ár-
um, sem liðin eru frá því það
tók til starfa. Auk þess hefðu
komið til landsins á vegum Þjóð
leikhússins 28 gestaleikflokkar
frá 13 þjóðum, sem sýnt hefðu
sígilda og þjóðlega list, leikrit,
óperur og balletta.
Guðlaugur fjallaði nokkuð um
verk erlendra stórsnillinga, sem
tekin hafa verið til sýninga í
Þjóðleikhúsinu og sagði frá
þeim sjónarmiðum, sem ríktu í
vali þeirra. Þá sagði hann, að
það væri að sjálfsögðu eitt af
höfuðverkefnum Þjóðleikhúss,
eð sýna innlend leikverk líðandi
stunda, svo sem efni stæðu til.
En hann kvað aðeins lítinn hluta
þeirra leikrita, sem hærust, vera
Ihæf til sýningar, og stundum
væri og álitamál, hvort sum
þeirra leikrita, sem til sýningar
hefðu verið tekin, væru í raun
•g veru sýningarhæf.
Þjóðleikhússtjóri kvað vel hafa
verið fylgzt með leikbókmennt-
tim nútímans og Þjóðleikhúsið
hafa sýnt fjölmörg leikrit er-
lendra höfunda, nýstárleg leik-
húsverk, sem vakið hafi alþjóða
•thygli. Þá kvað hann sérstaka
éstæðu til að ræða sýningu „My
tfair lady", sem ýmsir hefðu bar-
izt svo skelegglega gegn að sýnt
yrði hér. Leikhúsgestir hefðu
greinilega verið á nokkuð ann-
•rri skoðun, þar sem um 45 þús.
Hvanns hefðu séð „My fair lady“
og leikhúsið hefði hagnazt um
2,2 milljónir króna fyrir vikið.
Guðlaugur kvað mönnum og
hætta við að gleyma því, að nauð
synlegt væri hverju leikhúsi að
sýna endrum og eins verk, sem
góða aðsókn hlytu og gæfu skild
ing í aðra hönd. Sá hagnaður,
sem af þeim sýningum hlytist,
gerði leikhúsum einmitt kleift að
færa upp önnur verk, sem fram-
ar stæðu að listrænu gildi.
Þá drap Guðlaugur á starfsemi
Leiklistarskóla Þjóðleikhússins,
sem stofnaður var árið 1950 og
starfar sem síðdegisskóli með
tveggja ára námstíma. Kvað
hann þörf þessa skóla hafa sann
azt áþreifanlega, þar sem allir
yngri leikarar Þjóðleikhússins
og flestir hjá Leikfélagi Reykja-
víkur og Grímu væru nemendur
úr Leiklistarskóla Þjóðleikhúss-
ins. Þá kvað hann marga þess-
ara nemenda auk þess hafa starf
að úti um land og hjálpað áhuga
mannafélögum við uppsetningu
leikrita.
Þjóðleikhússtjóri lauk máli
sínu á þessa leið: „Það er ekki
æskilegt að hafa kyrrð um leik-
húsið. Afskiptaleysi og logn-
molla í kringum leikhúsið væri
hættulegt, en hins vegar vænti
ég þess, að öll gagnrýni verði
byggð á rökum, flutt af dreng-
skap og í þeim tilgangi einum
að efla og bæta þá list, sem vér
vinnum að og unnum af alhug.“
L. R. EKKI OFAUKIÐ
Sveinn Einarsson kvaðst vona,
að til þessa fundar hefðf ekki
verið efnt í því augnamiði að
koma af stað metingi milli
tveggja aðalleikhúsa borgarinn-
ar, enda væri það varla góðu
leikhúsfólki að skapi, á hvoru
sviðinu sem það starfaði. Hins
vegar kvaðst Sveinn ekki geta
orða bundizt um málefni, sem
formaður Þjóðleikhúsráðs hefði
tjáð sig um í vígsluræðu „Litla
sviðsins". en formaðurinn hefði
gefið í skyn eða • vikið að því
orðum, að Reykvíkingar þyrftu
ekki á öðru leikhúsi að halda en
Þjóðleikhúsinu. Sveinn kvað
ekki saka að minna á þá stað-
reynd að um 15 ára skeið hafi
starfað samhliða í Reykjavík 2
leikhús, auk Grímu, sem hefði
nú þegar unnið virðingarvert
starf. Væri ekki ósennilegt, að
annaðhvort þessara leikhúsa
væri búið að geispa golunni,
hefði þess ekki verið þörf. Þá
kvað hann þetta leikhús, sem
form. Þjóðleikhúsráðs teldi of-
aukið, hafa á síðastliðnu leikári
haft 150 sýningar með 80%—
90% sætanýtingu, svo að notað
væri flugfélagamál.
Fyrir 20 árum kvað Sveinn um
5 til 7 verk hafa verið tekin til
sýningar í Reykjavik á vetri. Nú
væru um 20 uppfærslur og að-
sókn hlutfallslega ekki miklu
minni en fjölbreytnin meiri.
Varpaði hann fram þeirri spurn-
ingu, hvort samleikur og mót-
leikur leikhúsanpa tveggja í
þessi 15 ár hefðu ekki orðið til
þess að örva þessa þróun. Hitt
gæti verið, að formanni Þjóðleik
húsráðs væri það þyrnir i aug-
um, ef Leikfélag Reykjavíkur
eignaðist nýtt sómasamlegt leik-
hús — borgarleikhús — nú, þeg
ar Iðnó á að víkja fyrir ráðhús-
inu, en aðstöðumunur leikhús-
anna yrði vitaskuld minni við
þetta.
Formaður Þjóðleikhúsráðs
hefði sagt í umræddri ræðu, hélt
Sveinn áfram, að í Þjóðleikhús-
inu hefði verið mest og bezt leik
ið. „Ég býst við því að til þess
hafi verið ætlazt með stofnun
Þjóðleikhússins“, sagði Svenn,
„enda er þar önnur aðstaða til
listiðkunar en islenzkir leikarar
höfðu fram til 1950. Hver sem
árangurinn hefur orðið, kann svo
að virðast smekksatriði og sízt
vil ég kasta rýrð á það ágæta
listafólk, sem við Þjóðleikhúsið
starfar eða hefur starfað og oft
hefur iljað mér um hjartað með
list sinni. Ég fékk ekki skilið af
orðum formanns Þjóðleikhúsráðs
að hann teldi ekki að aðstaða
leikaranna við Þjóðleikhúsið
hefði orðið til að efla listræna
getu þeirra. Og þá fæ ég heldur
ekki skilið — og það satt að
segja, hvaða skoðun sem formað
ur Þjóðleikhúsráðs hefur á því
máli — að bætt aðstaða Leik-
félagsleikaranna yrði til að gera
iþeim betur fært að þjóna list
sinni og þannig til eflingar leik-
listar- og leikmenningarlífi þjóð
arinnar.“
Sveinn kvað um 20 leikrit,
sem nú eru sýnd á vetri, ekki
vera lakari frá menningarlegu
sjónarmiði en hin 7, sem sýnd
voru fyrir 20 árum. Meiri mögu-
leikar væru nú til að kynna er-
lend verk, sem fjalla um spurn-
ingar líðandi stundar og við slík
verkefni hefðu leikhúsin lagt
stórum meiri rækt en áður. Mörg
þessara verkefna hefðu verið
raunsæ að formi, en það hafi til
skamms tíma verið styrkur ís-
lenzkra leikara. Þó kvaðst
Sveinn vera þeirrar trúar ,að
þarna sé að verða breyting á og
mönnum að opnast nýir heimar,
enda hafi íslenzkir leiklistar-
menn sýnt að þeir hafi aðrar stíl
tegundir á valdi sínu en raunsæi
legan leikmáta.
Þá fór Sevinn nokkrum orð-
um um íslenzka leikritun. Kvað
hann menn hafa gert sér von
um nýja grósku í henni við
komu Þjóðleikhússins, en svo
hafi ekki orðið. Þó sagðist hann
búast við, að miklu meira væri
að gerast í leikritun okkar á
þeim áratug, sem nú er að líða.
Sveinn kvaðst harma það, hve
mjög skorti á að gagnrýnendur
reyni að kryfja til mergjar ís-
lenzk leikhúsverk og fjalli um
þau með bókmenntalegri og sviðs
legri skilgreiningu. Hins vegar
sagði hann bókmenntalega ana-
lysu þeirra hnitmiðaðri, þegar
um væri að ræða erlend verk,
sem aðrir hefðu ritað um áður.
En hér væru þeir einir til þess
starfa og því þeim mun mikil-
vægara að fjalla ýtarlega um
verkin. Ábyrgir gagnrýnendur
eiga að hafa áhrif á þróun í leik
ritun engu síður en leikhúsin.
Þó kvað Sveinn ábyrga leikgagn
rýni fara batnandi.
Að lokum kom Sveinn að leik-
listarfræðslu, sem hann kvað
enn þurfa að efla mjög, ef leik-
listarskólarnir eigi að veita nem-
endum sínum þá alhliða þjálf-
un og menntun, sem nútímaleik
ara sé nauðsynleg. Útlendur leik
húsmaður, sem hingað kæmi til
að finna að, mundi einna fyrst
taka eftir því, hve hér er margt
um mikilhæfa leikara og hversu
margir þeirra berjast við tækni-
lega erfiðleika. Fyrr verði ekki
skynsemd í þessum hlutuim en
leiklistarskólarnir verði jafngild
ir öðrum skólum, sem krefst alls
tíma nemandans, en ekki kvönd
námskeið samhliða annarri
vinnu.
LEIKSTJÓRAR HUGMYNDA-
LAUSIR OG LEIKARAR
AGALAUSIR
Þorleifur Hauksson fjallaði
fyrst um stöðu leiklistarinnar:
„Leiklist hefur verið nefnd list
nútímáns, sú listgrein, sem höfð
ar mest til nútímafólks. Tímabili
hinna löngu skáldverka í bókar-
formi virðist vera að mestu lokið.
Hraði og asi nútímaþjóðfélags
gefur lítið tóm til þess að til-
einka sér umhverfi og söguþráð
slíkra verka við lestur, menn
kjósa heldur að sjá atburðina
ljóslifandi fyrir sér á leiksviði
eða kvikmyndatjaldi, enda er
það óneitanlega þægilegra og á-
reynsluminni afþreying.“
Þorleifur kvað baráttuna um
hylli leikhúsgesta, sem ríki milli
leikhúsanna tveggja í Reykjavík
hafa verið mikla lyftistöng léik-
listarlífinu, eftir stofnun Þjóð-
leikhússins. Hún hefði örvað leik
húsin til að vera vandlátari í leik
ritavali, seilast lengra til fanga
og kynna ýmislegt nýtt og áður
óþekkt hér á landi. Hins vegar
sagði hann að leikstarfsemi úti
um land hefði víðast hvar staðið
í stað. Kvað Þorleifur t.d. sorg-
lega fárra góðra grasa kenna í
skrá yfir verkefni leikfélaga utan
Reykjavíkur, sem hann hefði
meðferðis. Sömu leikritin virtust
leikin af Bandalagsfélögunum ár
eftir ár. Undantekningar kvað
hann þó vera Leikfélag Sauðár-
króks, Dalvíkur og ekki sízt Ak-
ureyrar.
Þá gagnrýndi Þorieifur mjög
leikskólana í Reykjavík og kvií
þá veita afar takmarkaða mennt
un. Ekki sízt væri það nokur
býræfni, er nýútskrifaðir leikar
ar færu til næstu kaupstaða og
settu sjálfir á stofn leikskóla.
Enn uggvænlegra sagði Þorleif-
ur að ástandið væri í menntun
leikstjóra. Hefði margra ára
skeytingarleysi haft þau áhrif, að
nú væri hér tilfinnanleg vöntun
vel menntaðra leikstjóra. Kvað
hann það enga bót á þessu, að
senda leikstjóra utan á nokkurra
vikna námskeið. Háskólastúdent-
ar væru kostaðir til margra ára
náms erlendis til undirbúnings
lífsstarfs síns, en leikstjórar að-
eins nokkrar vikur. Þá fór Þor-
leifur nokkrum orðum um hlut-
verk leikstjóra og vinnubrögð.
Hann kvað þá einkum skorta
frumleika og hugkvæmni. Þeir
ættu þó við þá erfiðleika að
stríða, að íslenzkir leikarar og
aðrir starfsmenn væru oft mjög
kærulausir og skorti mjög ábyrgð
artilfinningu gagnvart sýning-
um. Þá kvað hann agaleysi ríkja
mjög meðal þeirra.
Að lokum tók Þorleifur til um
ræðu reglugerð Þjóðleikhússins,
gagnrýndi skipan Þjóðleikhús-
ráðs og það, að störf bókmennta
ráðunauts skulu vera unnin í
hjáverkum.
REGLUGERH ÞJÓÐLEIK-
HÚSSINS MEINGÖLLUÐ.
Njörður P. Njarðvík, ritstjóri,
tók til máls næstur á eftir frum-
mælendum. Hann sagði, að ís-
lenzk leiklist, í ströngum skiln-
ingi þess orðs, væri ungt fyrir-
brigði í þjóðlífinu. Þjóðin stæði
í mikilli þakkarskuld við það
fólk, sem gerzt hefði brautryðj-
endur islenzkrar leiklistar, því
án þrotlausrar baráttu þess við
erfiðustu skilyrði væri nú skarð
fyrir skildi í menningarlífi lands
ins. Með tilkomu Þjóðleikhússins
árið 1950 hefði gelgjuskeiði ís-
lenakrar leiklistar átt að ljúka,
en raunin hefði því miður ekki
orðið sú.
Helztu ástæðu þessa kvað
Njörður vera meingallaða reglu
gerð Þjóðleikhússins. Ráðningar
tími Þjóðleikhússtjóra væri ekki
tilgreindur, né hve lengi ráðið
eigi að sitja, enda hefðu aðeins
tvær breytingar orðið á því, síð
an ráðið tók til starfa. Þrír með
limir ráðsins hefðu nú setið í 15
ár og væri tími til kominn að
skipta um blóð í því. Þá kvað
Njörður Guðlaug Rósinkranz ó-
heppilegan forystumann Þjóð-
leikhússins. Væri menntun hans
á sviði verzlunarmála og hefði
hann því ekki búið sig undir það
lífsstarf að vera listrænn lei'k-
togi, en þess yrði að krefjast af
Þj óðleikhússtj óra.
Njörður sagði það á allra vit-
orði, að Leiklistarskóli Þjóðleik-
hússins væri í mestu niðurníðsiu
og hefði leikarastéttin því ekki
eflzt sem skyldi fyrir atbeina
Þjóðleikhússins. Hann kvaðst
gagnrýna Þjóðleikhússtjóra og
lýsa ábyrgð á hendur honum fyr
ir það, að hann skuli leyfa sér
að vera skólastjóri Leiklistárskól
ans, þar sem hann hafi enga
menntun til slíks starfs, en marg
ir vel menntaðir leikarar fynnist
hér á landi, sem vel gætu ynnt
starf þetta af hendi.
Að lokum kvað Njörður eink-
um vera 5 atriði, sem leysa
þyrfti, með tilliti til framtíðar
íslenzkrar leiklistar:
1) Breyta þarf reglugerð Þjóð
leikhússins til þess að þar
fáist betri og skynsamlegri
st j órnarhættir.
2) Laga þarf enn til muna Ieik
listarskóla þess og athug'a,
hvort ekki sé rétt að stofna
sérstakan leiklistarsikóla
Framh. á bls. 25