Morgunblaðið - 23.09.1965, Blaðsíða 10

10
MORGU N BLAÐIÐ
Fimmtudagur 23. sept. 1965
Aldarminning Úlafs Stefánssonar
bónda í Kalmanstunsu
PEGAR farið er norður Kalda-
dal, milli jöklanna Oks og Langa-
j'ökuils og komið er norður á
Skúlasikieið, blasir við reisiuleg-
ur og vingjarnlegur báer, sunn-
an undir légum hálsi, sem ligg-
ur vestur af hinu einkennilega
fjalli Strút. í»að er Kalmanns-
tunga. Landnáma telur að írskur
og kristinn höfðingi, Kalman
frá Suðureyjum hafi numið þar
land og búið þar fyrsfcur manna.
Tunga sú, sem bærinn dregur
l£ka nafn af, er á miili mikiRa
hrauna og jökulvatna. Að, sunn
an er Geitlandshraun og Húsa-
fellshraun og þar eru árnar
Hvítá, sem á upptök sín vestan
úr Eiríkisjökli, Svartá og Geitá.
Að norðan er hið mifcla Hall-
mundarhraun úfið og grátt og
þar er Norðlingaffljót, sem
lengst af rennur norðan við
hraunið en brýst í gegrnum það,
þar sem það er laegst og mjósit,
rétt fyrir vestan Strútinn.
Á þessari fjallajörð, norðan
jökla, hefir verið búið, lifað og
starfað allt frtá Mndnáimistíð. Þó
hún hafi verið afskakkt og ein-
angruð af hraunum og jökul-
vötnum hefir hiún verið auðug
af mörgum þeim náttúrugæðum,
sem folenz’kar heiðar og fjölil
eiga í rífcum mæli ef að er gáð
og eftir leitað. Óvíða mun feg-
unri og fjölibreyttari fjallasýn
vera en í Kalmanstungum. Strút-
ur, Eiríksjökull, Flosaskarð,
Geitlandsjökuil, Hacfrafell,
Kaldidalur með Hádegisfell-
num og Prestahnúfc. Okjöfcull,
Bæjarfell Húsafeúls og skógivax-
ið Tungufellið eða Tungan er
umgjörðin í útsýnishring frá
Kalmanstungu.
Fjöldi merikra manna og hér-
aðshöfðingja hefir á umliðnum
öldum búið í Kalmanstungu, þó
að ekki verði þeir hér taldir. Oft
hefir þar verið ffleirbýli og í Mndi
jarðarinnar voru ennfremur
nokkiur býli, sem nú eru fyrir
löngu komin í eyði og gleymsku.
Þar var kirkjustaður fram á 18.
öld og helgar tíðir sóttar frá
tveimur innstu bæjum Hvítár-
síðu, Þorvaldsstöðum og Fljóts-
tungu. AIM tíð mun hafa verið
fjölmennt í Kalmanstungu og
húskapur allmikiill, enda er jörð-
in imannfreik ef gæði hennar
eiga að nýtast.
Áður fyrri var KaMmanstunga
í þjóðbraut meðan aðalleiðin
milli SuðurMnds og Norður-
lands lá um Amarvatnsheiði. Á
meðan alþingi var háð á Þing-
völllum var KaLmanstunga eina
byiggða bólið utan Húsafiells á
cmil'li byggða, Skagafjarðar og
Húnavatnssýslu að norðan og
Þingvallasveitar að sunnan, í
öllum þingferðum þeirra tima.
Þó að búskapur hafi eflaust
oft verið mikill og gróður í Kal-
mansitungu á liðnum öldum var
þar þó a'fflt í hinum gömlu skorð-
um um alla búskaparhætti þar til
um siðustu aldamót að þar bjó
maður, sem gerði þar byltingu
í jarða og húsabótum með þeim
stórhug og glæsibrag, að til eins-
dæma má telja. Það var Ólafur
Stefánsson, sem fæddist þar fyr-
ir réttum hundrað árum, var þar
aila æfi sína og gerði garðinn
frægan.
Það var vorið 1858 sem hjón-
in, Stefán Scheving Ólafsson og
fcunna fræðimainns. Kona Ólafs,
en móðir Stefáns var Anna
Stefiánsdóttir Sahevings bróður-
dóttir Jónasar sýslumanns á
Leirá. Voru þau hjón þremenn-
ingar að írændsemi frá Stefáni
Ólafissyni presti á Höskuldssitöð-
urn. Um ólaf Björnsson Stephen-
sen er það kunnugt, sem þótti
tíðindum sæta á þeim tíma, að
hann neitaði að verða prestur
stuttu eftir að hann varð stúdent
og var því embaéttislaus alla ævi.
Stesfián Saheving Ólafsson ólst
að mestu upp hjá sr. Hirti Jóns-
syni á Gilsbafcika. Hann kivæntiist
þar Ólöfu Magnúsdóttur frá
Fljótstungu í Hvítársíðu. Faðir
hennar, Magnús Erlendsson, var
ættaður norðan úr Axarfirði, en
flutti suður í Borgarfjörð og
kvæntist heimasætu í Fljóts-
tungu Guðnýju Jónsdótfcur og
bjó þar síðan til dauðadags og á
fjölda afikomenda. Um Magnús
Kalmanstunguhjónin og börn þeirra.
Stefánsson Sesselju Jónsdóttur
frá Galtarholti í Borgarhreppi.
Hún var fædd 24.6. 1866 og dó
29.8. 1951. í föðurætt var hún af
Mýramannakyni, sem rakið er til
Egils Skallagrímssonar, en í móð
urætt var hún eins og Ólafur,
afkomandi hins kynsæla prests
var sagt að hann væri heitfeng- Stefáns Ólafssonar á Höskulds-
Ólöf Magnúsdóttir ffluttu frá
Sigmuindarstöðum í Þverárhlíð
að Kalmanstunigu. Þau voru þá
á be2ita aldursskeiði og Stefán
og ættmenn hans áttu jörðina.
Steáán var ættingi mestu lær-
dómsmanna, valdamanna og auð-
manna landsins á fyrri hluta 19.
aldar. Faðir hans, Ólafiur Bjöms-
son Stephensen frá Esjubergi var
bróðursoamr Magniúsar konfer-
ensráðs og Stefáns amtmaiins
Stapibensena, en móðir Ólafs var
Margrét systir Jóns Espodins hins
Blaðburðarfólk vantar í eftirtalin hverfi:
Grettisgata II Snorrabraut
Sigtún Óðinsgata
Laugarteigur Ingólfsstræti
Laugarásvegur Laufásvegur I
Suðurlandsbraut Lynghagi
Baronstígur Skipholt II
Langholtsv. II Háteigsvegur
Lambastaða- Sjafnargata
hveríi Háteigsvegur Kleppsv. I
Bárugata Sörlaskjól
Meistaravellir Eskihlíð
SÍMI 2 2 -4-80
Kalmanstunga.
ari en aðrir menn. Var það talið
stafa af því að hann hefði fæðst
á hjarndýrsfeldi og hefði þvi
„bjarnaryl“.
Stefán og Ólöf bjuggu í eitt ár
a parti Gilsbafcka, eri síðan 11 ár
á Sigmundarstöðum í Þverár-
hlíð. Á þessum árum höfðu þau
eignast átta börn. Fjöigur þeirra
höfðu dáið ung tveir synir og
tvær dœtur. Er þau ffluttu frá
Sigmundarstöðum áttu þau eftir
þrj'ár dætur og einn son, sem
hét Ólafur og var á fjórða ári.
Hann veiktist á leiðinni og dó á
Háafelli í Hvífcársíðu. Sjö árum
síðar, 24. ágúsit 1865 eignuðust
þau aftur son sem skirður var
Ólafur. Var hann þriðji drengur-
inn með því nafni af börnum
þeirra. Stefán og Ólöf bjuggu
rausnarbúi í Kalmansitungu til
æviloka. Um búskap þeirra er
sagt allgreinilega og af miklum
kunnugleika í þætti Krisfcleifs á
Kroppi um Kalmanstungu í bófc-
inni „Úr byggðum Borgarfjarð-
ar“ og sé ég ekfci ástæðu til að
endurtaka það hér.
ÓMfur Stefánsson varð snemma
efnilegur og bráðþroska. Hann
var lang yngstur af börnum
þeirra Stefáns og ÓMfar og eini
sonurinn sem upp komst. Hann
mon því eðlilega hafa verið efitir-
lætisbarn foreldra sinna og með
miklum sanni má segja að hann
hafi verið eftirlætisbarn hamingj
unnar alla sína æfi. Hér hefur
að nokkru verið sagt frá ætt
hans og uppruna og því umhverfi
sem hann ólst upp við og innti
sitt ævistarf af höndum. Hann
fór ungur í skóla til hins kunna
búnaðarfrömuðs Torfa Bjarnason
ar í ólafsdal og bjó sig því
snemma undir það að verða
bóndi. Systur hans giftust og
fóru burtu, en hann var kyrr hjá
foreldrum sínum og tók við búi
í Kalmanstungu þegar faðir
hans dó 1889, og bjó þar rausnar
og myndarbúi til dánardægurs
7.3. 1930 eða í full fjörutíu ár.
Haustið 1890 kvæntist Ólafur
stöðum, en hann var dóttursonur
Stefáns skálds Ólafssonar og bar
nafn hans. Þessi nöfn, ólafur og
Stefán, hafa enn langan aldur
verið mjög ríkjandi í ætt þess-
ari og eru það enn.
Ólafur og Sesselja í Kalmans-
tungu eignuðust þrjú börn:
Ólöfu, er varð húsfreyja á Hamra
endum í Stafholtstungum. Hún
var gift Sigurði Gíslasyni frá
Hvammi í Dýrafirði. Hún er nú
dáin fyrir fáum árum. Kristófer
sem enn er bóndi í Kalmans-
tungu, kvæntur Lisebeth dóttur
Jes Zimsen, kaupm. í Reykjavík
og Stefán, sem einnig var bóndi
í Kalimanstungu, en er nú þing-
húsvörður í Reykjavík, kvæntur
Valgerði Einarsdóttur frá Reyk-
holti. Sonur þeirra Kalman, er
nú annar bóndinn í Kalmans-
tungu. Hann er því fjórði ætt-
liður í beinan karllegg sem þessa
fornfrægu fjallajörð byggir.
Ólafur Stefánsson skaraði
snemma fram úr öðrum bænd-
um með jarðabætur og byggingar
á jörð sinni. Miklar túnasléttur
og girðingar voru framkvæmdar
í Kalmanstungu. Árið 1905 lét
hann byggja steinsteypt íbúðar-
hús, sem enn stendur að mestu
leyti og 1910 byggði hann öll
búpeningshús og hlöðu undir
einu og sama þaki og var sú
bygging þá langstærsta búpen-
ingsbygging í Borgarfjarðarhér-
aði ag þó víðar væri leitað. Bygg-
ing þessi var svo endurbætt og
aukin 1926. Þessar byggingar
voru þrekvirki á þeim tíma þeg
ar þess er gætt að allt byggingar
efni varð að flytja sólarhrings-
ferð úr kaupstað á klökkuni yfir
vegleysur og jökulvötn. Ólafur
fékk verðlaun úr styrktarsjóði
Kristjáns konungs IX. 1915 fyrir
fraimúrskarandi búnaðarfram-
kvæmdir sínar. ,
Þó að breyttir tímar yllu því
að Kaimanstunga varð ekfci eins
í þjóðbraut sem í fyrri daga, var
þó oft gestkvæmt þar í búskapar
tíð Ólafs og Sesselju. En þar var
haldið hinni fornu rausn og skör
ungsskap. En þó veitingar og
beini hvíldu mest á herðum hús-
freyju, var alltaf hressilegt að
hitta ólaf bónda, sem þrátt fyrir
mikil búsumsvif hafði alltaf tíma
til að sinna gestum og skemmta
þeim. Fjöldi héraðsbúa mun enn
þá minnast með hlýhug og þakk
læti þeirrar rausnar og höfðings
skapar er þeim mætti í Kal-
manstungu er þeir kamu þar
þreyttir úr leitum eða réttum.
Ólafur Stefiánsson í Kalmans-
tungu var glæsileg grein af
merkilegum stofni mikillar æfctar.
Hann var fæddur og uppalinn í
nálægð við tign og fegurð ís-
lenzkra fjalla og lifði þar og
starfaði. Hann var áberandi mað
ur hvar sem hann var, mikill á
velli, höfðinglegur, með birtu
og tign fjallanna yfir svip og
fasi. Hann var sérlega fríður
sýnum og ég tel hánn hiklaust
hafa verið einn glæsilegasta
bóndann í Borgarfjarðanhéraði
um sína daga.
24. ágúst 1965.
Guðm. Illugason.
Sveinn Kristinsson skrifar um:

Nýja Bíó. Korsíkubræðurnir.
MYND þessi, sem er fransk-
ítölsk að framleiðslu, er byggð
á skáldsögu eftir franska rifchöf-
undinn Alexandre Dumas (1803
til 1870), en hann var, sem kunn-
ugt er, einn þekktasti skáld-
sagnahöfundur heims á 19. öld.
Hann var rómantískur rithöfund
ur, byggði ekki beint á sann-
sögulegum atburðum, en sýndi
þó viðfangsefni sín í sagnfræði-
legu sviðsljósi, enda voru sagn-
fræðilegar skáldsögur þá í tízku.
Af skáldsögum hans munu kunn
astar hér á landi „Skytturnar“
og „Greifinn af Monte Kristó“,
en þær hafa bá'ðar verið þýddar
á íslenzku og náð hér vinsœld-
um- Mun flestum í fersku minni
útvarpsleikrit það, sem gert var
eftir síðar nefnda verkinu og
flutt í Ríkisútvarpið í vetur.
Hafa ekki önnur útvarpsleikrit
náð hér meiri vinsældum.
Ofannefnd mynd gerist að
mestu á Korsíku og hefur að
miðdepli hina víðkunnu venju
þeirra eyjarskeggja áð taka gjald
í blóði af óvinum sínum. „Ven-
detta“ eða blóðhefndin hefur ti‘1
skamms tíma verið þar næstum
viðtekin réttarvenja. Trúlega
hafa nú flestir eyjarskeggjar af-
lagt sið þennan og fylgt þar
Framhald á bls. 19