Morgunblaðið - 09.10.1965, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 9. október 1965
Hagstæð þrdun gjaldeyrísmála
ræðu
Þorvarðar J. JúBíussonar á aðalfundi Verzlunarráðs
íslands í gær
A AÐALFCNDI Verzlunarráðs
Islands í gær flutti Þorvarður
. J. Júlíusson, framkvæmdastjóri
ráðsins skýrslu stjórr.arinnar og
rakti jafnframt í stuttu máli þró-
un efnahags og viðskiptamála að
undanförnu. Hér fer á eftir kafli
skýrslunnar um þau mál.
Þróun efnahagslífsins hér á
landi hefur á undanförnum ár-
um sérstaklega einkennzt af ör-
um vexti þjóðarframleiðslxmnar
og mikilli aukningu á viðskipt-
unum við útlönd. í>essi þróun
é einkum rsetur að rekja
til aukins sjávarafla, hagstæðr-
ar verðlagsþróunar á erlend-
um mörkuðum og aukningar á
xnillilandaflugi. Ýmis önnur at-
riði, svo sem lenging vinnutím-
ans og ýmis konar hagraeðing
hafa einnig átt sinn þátt í þróun-
inni. Mest var aukning þjóðar-
Jarmleiðslunnar árið 1&62. Hún
varð heldur minni á árunum
1963 og ‘64 og á þessu ári hefur
enn dregið úr henni. Hagstæð
kjör í viðskiptum við útlönd hafa
orðið þess valdandi ,að umráða-
tekjur þjóðarinnar hafa aukizt
meira en þjóðarframleiðslan.
Margt bendir nú til þess, að
enn muni draga úr vextinum, og
að hann nálgist svipað mark og
l nágrannalöndunum.
Á árinu 1964 var fiskaflinn,
Ibæði á þorsk- og sáldveiðum,
mun meiri en nokkru sinni fyrr,
en hann nýttist verr en áður,
Iþví að tiltölulega meira af þorsk
aflanum fór í söltun og herzlu
en í frystingu, og meira af síld-
inni í bræðslu en söltun og fryst
ingu. Engu að síður jókst verð-
mæti útflutningsins um 18%« frá
fyrra ári, jafnframt því að birgð-
ir jukust nokkuð. Hækkandi
verðlag á mörkuðum erlendis
átti drjúgan þátt í aukningu út-
flutningsins.
”* Aukning framleiðslu varð mun
minni í öðrum atvinnugreinum
en sjávarútvegi og fiskiðnaði.
Einkum var hún lítil í iðngrein-
um, sem lítillar eða engrar toll-
verndar njóta. í landbúnaðinum
var aukning framleiðslunnar
meiri en á neyzlunni innanlands,
svo að selja varð landibúnaðaraf-
urðir í vaxandi mæli til útlanda
ffyrir afar óhagstætt verð, en rik-
Issjóður bætir það upp, eins og
kunnugt er.
1 síðasta tölublaði Hagtíðinda
er frá því skýrt, að verðbætur
líkissjóðs á landbúnaðarafurðir
fframleiðsluársins 1963-4 hafi
numið 160 millj. kr., en það er
rúmlega tvöföld upphæð arsins
é undan. Einnig kemur í ljós, að
verðbæturnar hafa aukizt jafnt
og þétt síðustu fimm árin. Verð-
ið, sem fékkst fyrir dilkakjötið,
var liðlega helmingur af heild-
söluverði innanlands og fyrir
mjólkurafurðir að meðaltali um
28%. Það er bersýnilegt, að ekki
borgar sig að auka slíka fram-
leiðslu.
Hinar miklu niðurgreiðslur og
ríkjandi fyrirkomulag á fjár-
ffestingarmálum landibúnaðarins
velduB hvort tveggja offram-
leiðslu, sem nauðsynlegt er að
binda enda á. í því skyni þarf
að endurskoða lög, sem hér að
lúta, og ennfremur kæmi til
•élita fjárhagsaðstoð ríkisins við
fflutninga á staði með góð at-
“vinnuskilyrði eða sérstakar líf-
eyrisgreiðslur til þeirra, sem
hætta vilja búrekstri. Eðlilegast
væri, að tillögur til úrbóta kæmu
ffrá búnaðarsamtökunum sálfum.
Á árinu 1964 jókst innflutning-
tir til landsins um 20%, en þess
er að gæta, að innflutningur
skipa og flugvéla var óvenju
mikill. Að honum frátöldum
jókst innflutningurinn um 8%,
en það er eðlilegt hlutfall, miðað
yið aukningu þjóðartekna.
Hallinn á viðskiptunum við út-
lönd nam rúmum 300 millj. kr.,
og má það teljast lítill halli, þeg-
ar á það er litið, að skipa- og
flugvélainnflutningur nam 950
millj. kr., eða 570 millj. kr. meira
en árið áður.
Þrátt fyrir hallann, batnaði
gjaldeyrisaðstaða bankanna um
281 millj. kr. Jafnframt minnk-
uðu stutt erlend vörukaupalán
innflytjenda um 78 millj. kr.,
enda -var á miðju árinu afnumin
heimild til notkunar slíkra lána
við innflutning á fjölmörgum
vörum, til þess að draga úr áhrif-
um þeirra innanlands. Þar sem
innflutningur skipa og flugvéla
var að mestu greiddur með er-
lendum lánum, snerti hann lítið
gjaldeyrisstöðuna, heldur jukust
erlendar skuldir einkaaðila til
langs tíma. Á hinn bóginn minnk
uðu opinber lán nokkuð.
Staða bankanna í frjálsum
gjaldeyri batnaði að mun á sl.
ári en á viðslkiptunum við Aust-
ur-Evrópulöndin varð halli, og
mynduðust skuldir við sum
þeirra. Þetta varð til þess, að
undir árslokin voru athugaðir
möguleikar á aukningu frílistans.
Ýtarlegar viðræður fóru fram
við viðskiptamálaráðuneytið og
milli samtaka verzlunar og iðn-
aðar innbyrðis, og sendu þau
ráðuneytinu sameiginlega álits-
gerð.
Hinn 29. janúar birti viðskipta
málaráðuneytið nýja reglugerð
um gjaldeyris- og innflutnings-
leyfi, sem fól í sér allmikla aukn
ingu á frílistanum og auglýsingu
um innflutningskvóta með hæikk-
unum á upphæðum margra
liða. Helztu vörur, sem bætt var
á frílistann voru þessar: Niður-
soðinn fiskur, ávaxtapulpa, —
gúmmígólfdúkur, linoleum, þak-
pappi, flólki, prjónaður ytri fatn-
aður úr baðmull, hlutar til mann
virkja úr járni og stáli, mið-
stöðvarofnar og katlar, málm-
smíða- og trésmíðavélar og hlut-
ar, leikföng, blýantar, krít og
ýmsir liðir. Þá voru um leið
auglýstar vörur, 'sem bættust við
frílistann 1. júlí sl.: prent- og
síkrifpappír og paþþirsvörur,
baðmullarvefnaður, borðbúnaður
úr leir, postulíni og gleri, naglar
og ritvélar.
Innflutningskvótar voru aukn-
ir mest á eftirtöldum vöruflokk-
um: byggingarplötur ýmiss kon-
ar, gólfteppi, sokkar, gúmmiskó-
fatnaður og húsgögn.
Þegar litið er á þróun efna-
hags-og gjaldeyrismála á þessu
ári, svipar henni um mangt þró-
uninni á sl. ári, þótt ekiki sé hún
eins hagstæð. Þorskaflinn er um
22% minni en í fyrra, en hann
hefur nýzt betur, og verðþróun-
in á mörkuðum erlendis hefur
orðið hagstæð. SíldarafUnn fyrir
norðan og austan hefur nú náð
sama marki og um þetta leyti í
fyrra og eru horfur taldar góðar
á áframhaldi veiðanna. Síldar-
aflinn við Suður- og Vesturland
er meira en tvöfaldur á við sama
tíma í fyrra og þar til kemur
loðnuaflinn sem hefur fimmfald-
azt.
tJtflutningurinn til ágústloka
sl. nam 3300 millji kr., en það
er 15,4% meira en á sama tíma
í fyrra. Birgðaaukning útflutn-
ingsafurða er þó um 400 millj.
kr. minni. Sé birgðaaukningunni
bætt við útflutninginn hvort ár-
ið, fæst nokkur bending um fram
leiðsluverðmæti útflutningsins og
niðurstaðan er sú, að aðeins um
rúml. 1% aukningu er að ræða.
Innflutningurinn til ágústloka
er rúmlega 5% meiri en á sama
tíma í fyrra, en minni innflutn-
ingur fiskiskipa vegur þar all-
mikið. Sé innflutningur flugvéla
og skipa dreginn frá, nemur aukn
ing innflutningsins um 10%.
Gert er ráð fyrir, að innflutn-
ingur skipa og flugvéla á þessu
ári verði 350—400 millj. kr.
minni en á sl. ári. Ennfremur er
búizt við, að jöfnuður af svo-
nefndum duldum tekjum og
gjöldum í erlendum gjaldeyri
verði hagstæðari. Með hliðsjón
af þessu má ætla, að greiðslu-
hallinn verði minni í ár en í
fyrra.
Gjaldeyriseign bankanna i
heild nam í lok ágústmánaðar
1811 millj. kr. og hefur hún
aldrei verið meiri. Frá ársbyrjun
hefur hún aukizt um .218 millj.
kr., og á sama tíma hafa birgðir
útflutningsafurða aukizt um 170
millj. kr. Hinsvegar hafa stutt
erlend vörukaupalán aukizt um
202 millj. kr. Á sama tímabili
1965 var aukning þeirra 91 millj.
kr.
Aukning gjaldeyrisforðans er
fólginn í frjálsum gjaldeyri, en
staðan í vöruskiptagjaldeyri hef-
ur vérsnað. og töluverð skuld
myndazt við jafnkeypislöndin.
Þetta er framhald þeirrar þróun-
ar, sem átti sér stað á sl. ári og
reyndar áður. Jafnframt hafa
Austur-Evrópulöndin sýnt minnk
andi áhuga á vöruskiptasamning-
um, en vilja heldur verzla á
frjálsum grundvelli. Allar horfur
benda því til þess, að unnt verði
að auka frílistann að verulegum
mun um næstu áramót.
Hin hagstæða þsóun peninga-
mála á sl. ári hefur haldið áfram
á þessu ári. Á sl. ári snerist af-
staðan milli sparifjáraukningar
og útlána í hagstæða átt og pen-
ingastofnanir styrktu aðstöðu
sína gagnvart Seðlabankanum.
Bundnar innstæður voru þar
þyngstar á metunum, og átti
aukning þeirra drýgstan þátt í
að draga úr þensluáhrifum frá
halla ríkissjóðs og hinum stór-
aúknu . gjaldeyriskaupum, jafn-
framt því sem hún styrkti gjald-
eyrisstöðu landsins.
Á þessu ári hefur haldizt hag-
stætt hlutfall miili útlána og
sparifjárinnlána og staða pen-
ingastofnana styrkzt gagnvart
Se'ðlabankanum, þótt ekki sé það
í sama mæli og á sl. ári. Bundn-
ar innstæður hafa aukizt heldur
meira til ágústloka í ár en á sama
tíma í fyrra. Aukning almennra
innstæðna nemur á þessum tíma
í ár 50 millj. kr., en það er að-
eins fjórðungur á við aukning-
una í fyrra.
Afkoma ríkissjóðs snerist, eins
og kunnugt er, til verri vegar á
sl. ári og versnaði staða iians við
Seðlabankanum, þótt ekki sé það
Á þessu ári hefur enn verið um
hallarekstur að ræða, þrátt fyrir
niðurskurð á framkvæmdum. —
Þennan vanda er nauðsynlegt að
leysa vegna þensluáhrifa halla-
rekstrar á efnahagslífið, en erfitt
er að finna lausn, sem lítil áhrif
hefur á verðiagið. Gert er ráð
fyrir að fjárlagafrumvarpið fyrir
árið 1966 verði lagt fram án
halla, en þar mun teflt á nokkuð
tæpt vað. «
Launasamningar þeir, sem
gerðir voru í sumar og fyrra-
sumar voru raunhæfari en áður
tíðkaðist. Launahækkanir voru
að vísu meiri en hjá nágranna-
þjóðum okkar, en óvenju góð
framleiðsluskilyrði og hagstæð
verðlagsþróun á útflutningsaf-
urðum hefur firrt þjóðarbúið á-
föllum. Þó hefur kostnaðarþró-
unin gengið nærri mörgum grein-
um iðnaðar og verzlunar.
í þessum efnum sem öðrum,
sem snerta iþróun efnahagslífsins,
er nauðsynlegt, að þess sé gætt,
að jafnvægi haldist og þenslu-
áhrif hverfi, svo að lífskjörin
geta batnað jafnt og þétt.
Afstaða íslands til markaðs-
bandalaganna í Evrópu og þá
einkum til Fríverzlunarbanda-
lagsins hafa verið á dagskrá að
undanförnu. Eins og kunnugt er,
eru aðildarlönd Fríverzlunar-
bandalagsins (EFTA) Norður-
löndin fjögur, Bretland, Austur-
ríki og Portúgal, en eitt Norður-
landanna, Finnland, er aukaaðili.
Markmið EFTA er fyrst og
fremst að afnema tolla og höft á
viðskiptunum sín á milli, og það
stefnir ekki að eins náinni sam-
vinnu á sviði efnahags- og við-
skipitamála og Efnahagstoanda-
lag Evrópuríkjanna sex. Hvert
EFTA-land um sig hefur því
meiri sjálfstjórn.
Umræður um aðild að EFTA
eru fyrst og fremst sprottnar af
því, að að tollaviðræður innan
GATT hafa lítinn árangur borið
og að samkeppnisaðstaða ís-
lenzkra afurða versnar stöðugt
eftir því, sem innbyrðis tolla-
lækkanir EFTA-landanna taka
gildi. Á sl. ári fór 43% af út-
flutningi landsins til þessara
landa og af honum féllu 59%
undir EFTA-samninginn.
Mikilvægasta markaður okkar
í EFTA-löndunum er í Bretlandi.
Þar hafa tollalækkanir á norsk-
um og dönskum sjávarafurðum
veikt samkeppnisaðstöðu okkar,
og á það einkum við fryst fisk-
flök. Helztu sjávarafurðir, sem
seldar eru til Bretlands, og falla
undir EFTA-samninginn, eru auk <
frystra fiskflaka, fiskimjöl, síld-
arlýsi þorskalýsi, hvalkjöt, nið-
ursoðin fiskur og skelflettar
frystar rækjur. Á flestum þess-
ara afurða var EFTA-tollurinn
kominn niður í 0 í ársbyrjun
1964, en hinn almenni tollur, sem
íslenzkar afurðir sæta, er 10%.
Á frystum fiskflökum var EIFTA-
tollurinn 3% og á hvalkjöti
2%%, en mun hverfa í tveimur
áföngum til ársloka 1966. Al-
menni tollurinn á þessum vörum
er einnig 10%.
Allar þessar afurðir og ýmsar
aðrar, sem lítið sem ekkert hafa
verið fluttar til Bretlands vegna
tollamismunar, hefðu verið flutt-
ar þangað í miklu ríkari mæli,
ef ísland hefði notið EFTA-tolls-
ins. Það hefur t.d. komið fram,
að íslenzkt, síldarlýsi, sem selt
hefur verio til Danmerkur, hafi
verið endurselt til Bretlands
blandað dönsku lýsi tollfrjálst,
þar sem nægilegt er að sanna
uppruna rúmlega helmings af
hverjum farmi. Danir selja-þetta
lýsi á hærra verði en við, vegna
tollsins.
Auk þeirra afurða, sem nefnd-
ar hafa verið, seljum við veru-
legt magn af ísfiski, heilfrystum
fiski og frystum humar til Bret-
lands. Með aðild að EFTA
myndu opnast möguleikar á
samningum um tollaívilnanir á
þessum vörum. Ennfremur
mætti vænta greiðari sölu á ýms-
ufn fiskafurðum í EFTA-lönd-
um, svo sem á niðursoðnum af-
urðum í í Sviss og Austurríki og
freðfiski í Svíþjóð.
Sú spurning vaknar eðlilega,
hvort aðild að EFTA stofnaði
ekki í hættu viðskiptamöguleik-
um okkar í Austur-Evrópu. 1 þvi
sambandi má benda á, að Finnar
hafa heimild til samningstound-
inna viðskipta við Sovétríkim
Annars hefur þörfin á vernd
austurviðskiptanna verið sí-
minnkandi. Stafar það bæði aff
batnandi mörkuðum í frjáls-
gjaldeyrislöndum og minnkandi
áhuga Austur-Evrópulandanna á
tvíhliða samningum. Þau hafa
tryggt sér hér góðan og stöðug-
an markað, sem haldast mun án
verndar. EFTA-samningurinn
nær til verndartolla og þeir
snerta tiltölulega lítið vörur, sem
keyptar æru að austan. Frjáröfl-
unartollar eru hins vegar óháð-
ir EFTA-samningum. Reyndin
hefur orðið sú, að viðskipti
EFTA-landanna við Austur-
Evrópulöndin, hafa ekki breyzt
að neinu ráði eftir að EFTA
var stofnað.
Upphaflega var ráðgert, að
tollar milli EIFTA-landanna
skyldu lækka stig af stigi á 10
árum og hverfa fyrir 1. janúar
1970. Síðar var ákveðið að hraða
niðurfellingunni til samræmis
við þróunina í Efnahagsbandalag
inu," þannig að henni yrði lokið
í árslok 1966. Undaniþága var
veitt Norðmönnum, að því er
snerti nökkrar mikilvægar iðn-
aðarvörur, og fylgja þær upphaf-
legu áætluninni, og Portúgalar
héldu sérákvæði um aðlögun til
1980.
Ef fsland gerðist aðili að EFTA
yrði það að áskilja sér ríflegan
aðlögunartíma. Ný tekjuöflunar-
vandamál rikissjóðs myndu
krefjast lausnar. Miðað við inn-
flutning ársins 1964 er gert ráð
fyrir, að aðild að EFTA rýrði
tekjur ríkissjóðs um 500 millj,
kr., ef menn hugsuðu sér, að
verndartollar af innflutningi frá
EFTA og tollar af hiáefnum Og
vélum frá öllum löndum hyrfu.
Á 10 ára tímabili yrði áð sjálf-
sögðu um 50 mill. á ári að ræða,
Óhj ákvæmilegt yrði að lækka
jafnframt tolla á ýmsum vörum
frá öðrum löndum, svo að tolla-
munur milli landana verði ekki
of mikill.
EFTA-löndin hafa leyst fjár-
hagsvanda sinn með söluskött-
um, verðaukatolli og minnkun
niðurgreiðslno. Hér kæmi jafn-
framt til greina lágur .tollur á
ýmsum vörum, sem nú eru toll-
frjálsar.
Við aðild að EFTA myndu
skapast ný viðhorf hjá íslenzk-
um iðnaði. Verð á samkeppnis-
vörum frá EFTA-löndum myndu
lækka við lækkun tolla, en jafn-
framt yrðu tollar að lækka á efni
vörum og vélum. Ýmsar ráðstaf-
anir væri nauðsynlegt að gera
til þess að auðvelda aðlögunina.
Nýir marlkaðir myndu opnast
fyrir útflutningsiðnað og breyt-
ingar verða á uppbyggingu iðn-
aðarins í samræmi við það.
í sumar dvaldist hér nokkra
daga norskur sérfræðingur i
EFTA-málum og fengu fulltrúar
samtaka verzlunar og iðnaðar
tækifæri til að ræða við hann
og spyrja um reynslu Norð-
manna af samstárfinu í EFTA.
Kvað hann Norðmenn vera mjög
ánægða með árangurinn og iðn-
aðinum hefði samvinnan reynzt
mikil lyftistöng. Nýir útflutnings
möguleikar hefðu opnazt fyrir
norskan iðnað og nýjar útflutn-
ingsvörur vaxið upp úr norska
heimamarkaðsiðnaðinum. Aðild
Noregs að EFTA hefði verið sam-
þykkt samhljóða af Stórþinginu
Og kæmi engum til hugar að
hreyfa úrsögn Noregs.
Aðild að EFTA er mikið og
fjölþætt mál. Það verður að
'kanna til hlítar og upplýsa sem
bezt, áður en áikvarðanir eru
teknar.