Morgunblaðið - 03.11.1965, Page 14

14
MORCUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 3. nóv. 1965
Dr. Björn Sigfússon:
Bókasafn í Skálholti
VIÐ sjáum teymda frá Skál-
holti hesta klyfjaða bókum, tutt-
ugu í lest. Þær eiga að hverfa til
höfuðstaðar vors við Sundið,
1720. Þessar bækur eru dýrasta
fasteign vor, þeirra er menn
þorðu að verðleggja. Biskups-
setrið og land allt er orðið of
illa húsað til þess, að biskupinn
og prófessor Árni, sem senda
lestina til hafnar, vilji ætla
neinni skinnbók lengri dvöl hér-
lendis.
Var það tilætlun þeirra 18.
aldar manna, sem oss beri að
hlýða, að aldrei meir skyldi bóka-
kost efla í Skálholti? — Öðru
nær. Allir voru 18. aldar biskup-
ar þess bókgefnir í meira lagi
og hinn síðasti, Hannes Finnsson,
eigi minnst. Handrita- *og bóka-
stofn hans og Steingríms biskups
varð einn hinna mikilvægustu
þátta, sem eru í Landsbókasafni
frá fyrstu áratugum þess, og ekki
Finnskur
styrkur
FINNSK stjórnvöld bjóða
fram styrk handa íslenzkum
fræðimanni, rithöfundi eða lista
manni til dvalar í Finnlandi til
að stunda fræðistörf eða kynn-
ast finnskum bókmenntum og
listum. Til greina kemur að
veita tvo styrki, er nemi hvor
um sig 450-550 finnskum mörk-
um um allt að 4 mánaða skeið.
Styrkumsóknum skal komið
til menntamálaráðuneytisins,
Stjórnarráðshúsinu við Lækjar-
torg, fyrir 1. desember 1965.
Auk almennra upplýsinga um
umsækjanda skal í umsókn tek-
ið fram, hversu lengi umsækj-
andi hefur hug á að dveljast í
Finnlandi og greint ýtarlega frá
tilgangi fararinnar. Umsóknar-
eyðublöð fást í ráðuneytinu.
Menntamálaráðuneytið
skorti meistara Jón, biskup
1698—1720, trúna, að Skálholt
yrði að efla skólahald sitt og
menntun lesna á bók. Húslestrar
hans eru m. a. til marks um, hve
næmur hann var á vorboða upp-
lýsingaraldar, en taldi skinn-
bækur tilheyra mikilsverðri for-
tíð sem önnur hús skyldu geyma,
en köllun Skálholts fælist í trú
og nytsemd.
Biskupssetur féll í rúst 1785,
og olli það stólsflutningi, sem
annars er hugsanlegt, að hefði
dregizt fram yfir daga Stein-
gríms biskups eða fram undir
það, er hornsteinn var lagður
að núverandi dómkirkjuhúsi í
Reykjavík. Gerum þó allt eins
ráð fyrir að eftirmaður Hannes-
ar Finnssonar hefði fengið að
flytjast til Reykjavíkur. Én hefði
eftir missi Skálholts barðist við
dauðann um árabil í Reykjavjk,
en var bjargað með því að hafa
þar áfram þann lærða skóla, sem
eftir. missi Skálholts barðist við
dauðann um árabil í Reykjavík,
en var bjargað með því hafa
hann á Bessastöðum í 40 ár til
1846. Þá mundi hafa myndazt
þarna skólabókasafn, sams konar
og varð við Lærða skólann, sem
er í Reykjavík. Þá ætti Skál-
holt, hver sem staðarskólinn nú
væri, skuldlaust bókasafn í dag.
Álykta má að það var fyrir
ófarir Móðuharðinda og síðan
af húsleysi og fátækt, sem Skál-
holt gegndi ekki latínuskólahlut-
verkinu til 1846, ef ekki marg-
þættara hlutverki og langlífara
á staðnum. Bókasafn þess, .e.t.v.
raunar burtflutt þaðan um 1846,
mundi þá vera vel varðveitt ein-
hversstaðar og möguleiki að skila
einhverjum merkum þætti þess
aftur þangað. þegar hús eru orð-
in góð og menntastofn skal grund
valla.
í stað þessarar menningareign-
ar í bókum, sem Skálholti 19.
aldar bar að ávaxtá og eiga, en
fékk ekki, er nú staðnum skilað
bókasafni því, er Þorsteinn Þor-
steinsson náði saman og Kári
Helgason jók. Það kostar fé, sem
almenningur verður að skjóta
saman af myndarskap.
í ár hlutu menn fullvissu um,
að fyrir höfðinglund Danaþings
verður flutt heim Árnasafn úr
höfuðstað við Sundið í höfuðstað
vorn nýjan við sundin blá. 1
Reykjavík er einnig sá biskups-
stóll, sem er arftaki kirkjustjórn-
ar, sem í Skálholti var, og þjóð-
bókasafn vort geymir Skálholts-
arf, eins og ég veik að. Ekkert
mikilvægt, sem tilheyrir þessu
þrennu: Árnasafni, Landsbóka-
safni og yfirbiskupsvaldi lands-
ins ætti að flytja í Skálholt þrátt
fyrir rætur þess þar. Þeim mun
brýnni og helgari skylda er oss
hitt, og það einmitt 1965, að búa
vel að framtíð þess staðar, meðal
annars með bókasafni af þeirri
tegund, sem Þ. Þ. átti og biskup
ráðstafaði þangað. Auk þess sem
þorri hins dýrmæta í því safni
fær notkunargildi í stofnunum,
sem vænta ber í Skálholti, er'
minjagildi þessa safns einmitt
þeirrar tegundar, sem táknar
framhald af starfi og vonum
Skálholtsmanna, lærðra og
leikra, á 18. öld, en síður frá eldri
tímum, síður frá því skeiði, sem
meistari Jón leyfði 1720 að flytja
klyfjaflutningi til höfuðstaðar.
Hefði skólasafn stöðugt verið
eitthvert á staðnum, mætti hugsa
sér að með bókakjarna þess og
safni Þ. Þ. sæist merkilegur
skyldleiki. Með þessu safni er
því ekki verið að móta Skálholt
neitt í liðinna mannsaldra form.
Þetta er því líkara að gróður-
setja þar trjátegund, sem átti og
á þar heima, en var útrýmt um
skeið fyrir slysni.
Ég trúi ekki öðru en almenn-
ingsundirtektir við fjársöfnun
1965 til Skálholtssafnsins sanni,
að menn vilja bæta ómaklegt
staðartjón og leggja þar smá-
upphæð á vöxtu.
Sveinn Kristinsson skrifar um
KVIKMYNDIR
/ myrkviði stór-
borgarinnar
(Western jungle).
Brezk mynd, að nokkru byggð
á sannsögulegum heimildum.
Á ÖNDVERÐUM stjórnaráium
MoMillans voru sett lög í Bret-
landi, sem lögðu þung viðurlög
við því, að vændiskonur öfluðu
sér viðskiptavina á götum stór-
borganna. Áður hafði slíkt að
vísu verið bannað, en viðurlög
við brotum verið svo væg, að
hagsýnum gleðikonum þótti ekki
áhorfsmál að taka á sig refsing-
aráhættuna, heldur en missa af
þeim gjöfulu miðum sem götur
og gangstéttir höfðu upp á að
bjóða. — En skyldu nú hin nýju
lög hafa upprætt vændi með
öllu? Nei, ónei. „Þótt náttúran
sé lamin með lurk, leitar hún
út um síðir“, segir skáldið, og
eins og bent er á í þessari mynd,
þá munu vændiskonur verða við
lýði meðan markaður er fyrir
þær. — Virðist lögmál framboðs
og eftirspurnar ráða rikjum á
því sviði sem fleirum.
Mynd þessi lýsir á hvem hátt
vændiskonur og útgerðarmenn
þeirra snúast við hinni nýju laga
setningu. í stað götuflandurs er
síminn tekinn í þjónustu hins
klassiska, en umdeilda atvinnu-
vegar. Þannig hefur t.d. virðu-
legur forstjóri stórs fyrirtækis í
London símanúmer ýmissa
„fínna“ vændiskvenna í vasa-
bók sinni, og þegar hann hefur
gert kaupsamning, sem hann er
ánægður með og gefið viðskipta-
vinum sínum whisky-sjúsis og
vindil, ja, þá er að vita, hvernig
þeir hafa hugsað sér að eyða
nóttinni. Fæstir þeirra hafa á
móti því að sænga hjá fríðri
blómarós, jafnvel þótt það kosti
allt að 25 sterlingspundum yfir
nóttina.
Almúgamaðurinn sem hefur úr
minna að spila, verður að sætta
sig við skjótari. afgreiðslu og
lægra kvalítet, og til em þeir,
sem greiða nokkur sterlingspund
fyrir það eitt að fá að horfa á
nakinn kvenmann. — En eitt er
öllum þessum mönnum sameig-
inlegt. Þeir glata skerf af sjálfs-
virðingu sinni og sitja eftir með
tómleikakennd og samvizkubit.
Þeir hafa ekki orðið meiri og
betri menn við að fullnægja hin-
um frumstæðu hvötum sínurn.
Sumir halda því fram, að
vændi hafi sínu jákvæða hlut-
verki að gegna í þjóðfélaginu.
Ef ekki sé vændi til að dreifa
þá freistist ýmsir hvatamiklir
menn til að leita sér ástkvenna
af þeim veittvangi sem sízt sé
A fturgöngur
AFTURGONGUR er fjórSa
leikritið eftir Henrik Ibsen,
sem Þjóðleikhúsið hefur tekið
til sýningar, en hin eru Pétur
Gautur, Villiöndin og Brúðu-
heimilið.
Sýningin á „Afturgöngun-
um“ fékk ágæta dóma hjá
gagnrýnendum, og er óhætt að
hvetja alla, sem unna góðum
leikbókmenntum, að sjá þessa
sýningu í Þjóðleikhúsinu.
Næsta sýning verður á
fimmtudagskvöld.
Myndin er af Gunnari Eyj-
ólfssyni og Guðbjörgu Þor-
bjarnardóttur í hlutverkum
sínum. .
heppilegri og geti valdið meiri
truflun á hjúskaparlíf þeirra og
þá oft annarra um leið. Virðist
þá raunar byggt á þeirri for-
sendu, að ekki nægi öllum mönn
um samlíf við eina konu (og þá
líklega gagnkvæmt) og geti þeir
verið nær knúnir til þess af
líkamfræðilegum eða andlegum
orsökum að rjúfa þann eið, sem
þeir bundust með hjúskaparsátt-
mála sínum. Sé þetta rétt þá
sýnist koma sterklega til greina,
að læknar og sálfræðingar taki
að sér að pússa það fólk saman
í hjónaband, sem þeir telja
ástæðu til að ætla að hafi líkam-
lega og andlega heilsu til að vera
hvort öðru trútt, eða séu a.m.k.
prestum og lögfræðingum meir
til ráðuneytis um það efni en
nú er. — Og gefa þá hinum hluta
mannskapsins kost á að njóta ein
hvers konar vændis eftir því sem
ástæður leyfa.
Ofangreind mynd lítur ekki á
starfsemi vændiskvenna sem
þjóðfélagslega nauðsyn, heldur
þjóðfélagsböl sem að vísu sé lítil
leið að girða fyrir. Eins og að
ofan greinir, leggur hún sérstaka
, áherzlu á þá niðurlægingu, er
menn sæta, þegar þeir lúta veldi
gleðikvenna og hefur því greini-
legan boðskap að flytja. Algeng-
ast mun að leggja meiri áherzlu
á niðurlægingu gleðikvennanna,
en þeirra, sem kaupa blíðu
þeirra, en réttilega sýnis.t bent á
‘það í þessari mynd, að það mat
sé ekki sígilt að sannleika.
Þótt kvikmynd þessi sé einhæf
að efni, þá virðist hún hafa all-
mikið viðvörunargildi sem heim-
ildarkvikmynd. Og þeir, sem
skella skollaeyrum við viðvörun-
um hennar, geta kannske sótt
í hana heimildir til að leiðbeina
sinni óstýrilátu skektu um grunn
mið ástarinnar.
Athisgasemd um með-
fierð UðagigtarsJúkL
í ÁGÆTU og greinargóðu út-
varpserindi um liðagigt 27. okt.
s.l. segir Jón Þorsteinsson lækn-
ir á þessa leið um króniska liða
gigtarsjúklinga: „Eins og alþjóð
veit, er sjúkrahúsaskorturinn
svo geigvænlegur, að fæstir
þessara sjúklinga komast inn á
spítala, þegar þörfin er mest.
Komist þeir loks inn eftir
margra mánaða bið, verða þeir
fljótt að víkja fyrir enn veik-
ari sjúklingum og hafa þá í eng-
in hús að venda þar eð engin
hæli eru til fyrir króniska liða-
gigtarsjúklinga, sem uppfylla
þær kröfur, sem gerðar eru til
slíkra stofnana um aðbúnað all-
an, læknisþjónustu og hjúkrun-
arlið“.
Hér mun sennilega fyrst og
fremst átt við rúmliggjandi
sjúklinga. En vegna þeirra, sem
kynnu að skilja orð fyrirlesar-
ans þannig, að rólfærir sjúkl-
ingar ættu ekki kost á hælis-
vist hér á landi, vil ég benda á
að gigtlækningadeild Heilsuhæl
is Náttúrulækningafélags ís-
lands í Hveragerði tekur á móti
slíkum sjúklingum til meðferð-
ar. og hefir allur aðbúnaður þar
farið batnandi ár frá ári og
verður nú að teljast mjög sæmi-
legur (leirböð og leirbakstrar,
ýmiskonar vatnsböð, ljósameð-
ferð og hitalampar, hljóðbylgj-
ur, stuttbylgjur, sundlaugar,
sjúkraleikfimi, nudd). Vel
menntaðir sjúkraþjálfarar hafa
um árabil starfað við hælið,
svo og lærðar nuddkonur, hjúkr
unarkonur, fastráðinn læknir,
og öll gigtarmeðferð er undir
stjórn sérfræðings í gigtlækn-
ingum, sem skoðar alla sjúkl-
inga, fylgist reglulega með þeim
og segir fyrir um meðferð. Gigt-
lækningadeildin er viðurkennd
af heilbrigðisstiórninni. Sjúkra-
samlög greiða um % hluta dag-
gjalda í allt að 5-6 vikur á ári,
og landlæknir, yfirlæknir
Tryggingastofnunar ríkisins og
Tryggingaráð koma við og við
í hælið til eftirlits, síðast nú
fyrir skemmstu eftir nýafstaðna
stækkun hælisins og umbætur á
bað- og sjúkraþjálfunardeild.
Vissulega stendur margt til
bóta í hælinu, og er stefnt mark
visst að því að gera allan að-
búnað og meðferð sem full-
komnastan. Og eins og sakir
standa nú, hygg ég óhætt að
segja, að margir króniskir liða-
gigtarsj úklingar, sem þarfnast
hælisvistar, t.d. eftir rannsókn-
ir og meðferð í sjúkrahúsum,
séú betur komnir í þessu hæli
en í heimahúsum. Hitt er ann-
að mál, að suma tíma árs verða
margir að bíða eftir að komast
að, þótt að sjálfsögðu sé eftir
föngum reynt að láta þá sitja
fyrir, sem sízt mega bíða, að
dómi lækna þeirra eða hælis-
læknanna.
Ég bendi á þetta hér til að
stuðla að því, að ókunnugleiki
lækna eða sjúklihga á möguleik
um til lækninga hamli því ekki,
að sjúklingar komist í viðeig-
andi meðferð.
Og að lokum vil ég beina
þeim tilmælum til lækna, að
þeir komi sem flestir og skoði
hælið og kynnist af eigin sjón
aðbúnaði þar.
Björn L. Jónsson.
Bezt að auglýsa
Morgunblaðinu