Morgunblaðið - 03.11.1965, Blaðsíða 19

Miðvikudagur S. nðv. 1965
MORGUNBLAÐIO
19
UM BÆKUR
Raddir vorsins þagna
Rachel Carson: RADDJR VORS-
INS ÞAGNAÍ 219 bls. Gísli Ólafs
Bon íslenzkaði. Almenna bóka-
félagið. Reykjavík, 1965.
RADDIR vorsins þagna er þess
konar bók, sem kalla mætti hug-
vekju. Hún er meira að segja
Iþörf hugvekja. Að vísu er hún
samin handa Bandaríkjamönnum,
fyrst og fremst; höfundur fjallar
um viðfangsefnið, eins og það
horfir við í Ameríku og tekur
nálega öll dæmi sín úr þeirri
élfu. En vandamálið er alþjóð-
legt og varðar þó mest hin þétt-
býlu, þaulræktuðu menningar-
lönd, hvar sem er á hnettinum.
Raddir vorsins þagna fjallar
nálega eingöngu um skaðleg
óhrif ýmiss konar skordýraeiturs,
sem á seinni árum hefur verið
látið rigna yfir víðáttumikil og
fjölbyggð landsvæði.
1 slíkum eyðingarherferðum
hefur hver hópmrinn haft sinna
hagsmuna aðgæta: Framleiðend-
ur lyfjanna predika, að þau séu
skaðlaus. Bændurnir óttast ekk-
ert eins og yfirvofandi uppskeru-
(brest og vilja allt til vinna að
forðast tjón það ,sem meindýrin
geta váldið. En svo eru að hinu
leytinu náttúruunnendur, sem
fylgjast með hverri hræringu lífs
ins á jörðinni og hafa engra hags
muna að gæta nema sjálfs lífs-
ins. >eir einir gera sér í hugar-
lund afleiðingar þess að brjóta
lögmál náttúrunnar.
„Strontium 90,“ segir Rachel
Carson, ,sem dreifist um gufu-
hvolfið við kjarnorkusprengingu,
kemur til jarðar með regni eða
sem úrfall sezt í moldina, smýg-
ur inn í grasið eða kornið, sem
vex í henni og sezt að lokum að
í beinum þeirra manna, sem
neyta jarðargróðursins og er þar
kyrrt meðan þeir lifa. Sama máli
gegnir um kemisk efni ,sem úðað
er yfir akra, skóga eða garða;
þau safnast fyrir í • moldinni,
smjúga inn í lífverurnar, sem
lifa í henni, berast frá einni líf-
veru til annarrar og mynda þann
ig samfellda keðju eitrunar og
dauða. Eða þau berast um leynda
vegu með vatnsrennsli neðan-
jarðar, unz þau koma aftur upp
á yfirborðið og breytast fyrir
áhrif lofts og sólarljóss í önnur
efnasambönd,' sem drepa gróður,
sýkja nautpening og valda heilsu
tjóni þeim, sem drekka úr upp-
sprettum, en áður voru hreinar.“
Og höfundur varpar fram þess
ari spurningu:
„Getur nokkurt menningarsam
félag háð miskunnarlaust stríð
gegn lífinu án þess að tortíma
sjálfu sér, og án þess að glata
réttinum til þess að kallast
menningarsamfélag?“
Spurningu þessari svarar höf-
undur ekki beint, en ætlast til,
að lesandinn svari henni, hver
fyrir sig, í ljósi þeirra stað-
reynda, sem lagðar eru fram í
ritinu.
Höfundur skýrir frá ótal dæm-
um um eitrunarherferðir í Norð-
ur-Ameríku. Og nálega alls stað-
ar hefur niðurstaðan orðið hin
sama: skordýrin, sem átti að út-
rýma kvikna aftur. En fuglar
loftsins og fiskar í ám og vötn-
um drepast unnvörpum þrátt fyr
ir margendurteknar yfirlýsingar
opinberra aðila, að lyfin séu skað
laus hveri skepnu utan mein-
vættum þeim, sem eyða skal
hverju sinni. Ótalið er þá heilsu-
tjón það, sem eitranirnar valda
á fólki í byggð og borg.
Eitt dæmi nefnir höfndur, sem
á sér einmitt hliðstæðu hér á
landi, en það er örninn, sem hún
kveður vera að deyja út í Ame-
ríku, og telur hún engum vafa
undirorpið, að þar sé um að
kenna hinni gífurlegu úðun lands
ins og engu öðru.
Eyðing arnarins er þó enn við-
kvæmara mál fyrir Bandaríkja-
menn en íslendinga, því örn-
inn er þjóðtákn Bandaríkja-
manna líkt og segja mætti, ef
til vill, um fálkann hjá okkur.
En sá er munur á aðferðum, að
Bandaríkjamenn drepa örninn
á skordýraeitri, þar sem við höf-
um drepið hann á refaeitri, að
talið er.
Rachel Carson leiðir í ljós,
hvernig vanþekkingin ríður hús-;
um hjá forsvarsmönnum eitrun-
arinnar, hversu lítt þeir þekkja
áhrif þeirra efna, sem þeir fara
með, sem og lögmál náttúrunnar,
hvernig viðleitni þeirra, í flest-
um tilfellum, kann að verka þver
öfugt við tilætlaðan árangur,
>ví náttúran hefur á óralöngum
tíma skapað sitt eigið jafnvægi.
Og því jafnvægi er ávallt hættu-
legt að raska.
Höfundur beinir máli sínu til
fjöldans og spyr:
„Hvenær gerir almenningur
sér nógu ljósa grein fyrir stað-
reyndunum?“
Og þar er komið að annarri
hlið málsins. Ég minnist þess að
hafa einhvern tíma heyrt mann
nokurn viðhafa þau orð, að ef
hver maður gerði sér fullkom-
lega grein fyrir hættulegum verk
unum eiturs svo sem tóbaks,
mundi enginn maður neyta þess
þaðan í frá. Slík ummæli bygg-
ast á eðlilegu ímyndunarafli.
Samt eru þau mjög fjarri sanni.
Nú hefur almenningur margsinn-
is haft spurnir af skaðsemi tó-
baksins. En neyzla þess hefur
ekki minnkað að ráði. Sumir
taka inn meðul við höfuð-
verk, svefnleysi og ýmsum
tímabundnum óþægindum og
telja sér trú um ,að þau séu
meinlaus. Samt er vitað mál,
að um eiturefni er að ræða.
Fyrir nokkrum árum var bent á
skaðleg áhrif matarlitar í smjöri,
smjörlíki, pylsum og fleira.
Framleiðendur urðu að vonum
skelfingu lostnir og tóku að
framleiða og auglýsa þessar vör-
ur litlausar. En þeir hefðu getað
sparað sér það ómak. Kaupendur
vildu heldur litinn og — áhætt-
una. Eitthvað kann þó enn að
vera framleitt að þessum vöru-
tegundum ólituðum.
Fyrir nokkrum árum kom til
tals að blanda efni í neyzluvatn
Reykvíkinga á þeim forsendum,
að það verji tennur fyrir
skemmdum. Enginn gat þess, að
efni þetta kynni að vera skaðlegt
öðrum líffærum eða heilsu
manni almennt. Aðeins ef það
gæti herjað á tannskemmdirnar
-r- þá var það gott. Og almenn-
ingur virtist ekki hafá neitt á
móti, að neyzluvatnið yrði þann-
ig „bætt“. Úr því hefur þó ekki
orðið, hvað sem valdið hefur.
Þáð þarf sem sagt meira en
litla ógn til að hræða almenning.
Bók Rachel Corsons mun því
ólíklega valda neinum aldahvörf
um. En hún mun vekja margan
mann til umhugsunar. >ví —
þrátt fyrir allt — er ávallt nokk
ur hópur, sem hugsar — ekki
aðeins um eigin velferð, heldur
einnig um velferð hins mikla
andvaralausa fjölda um víða ver
öld.
>ó bók Rachel Carson fjalli
um vandamál, eins og það horfir
við í öðru landi, er langt frá því,
að hún eigi ekki erindi til okkar.
Við íslendingar flytjum inn
gevsimikið af erlendum landihain-
■ •*'
Arrii Ingvarsson
Kvebja
aðarvörum, svo sem kornvörum
og ávöxtum. Við viljum ekki
annað en gæðavöru, sem er hrein,
snyrtilega umbúin og bragðgóð.
En kann að fylgja bögguil
skammrifi án þess við vitum?
Hver veit það, og hver getur
skýrt frá því?
Einhverju sinni — það er langt
síðan — heyrði ég sagt, að fram-
leiðendur létu t.d. blása einhvers
konar klórgasi gegnum hveiti,
sem flutt væri út og þar á meðal
til Islands, í því skyni að gera
það hvítara og girnilegra fyrir
kaupandann. Engin veit ég á því
sannindi. En hverju er ekki hægt
að trúa? Framleiðendur vita,
hvers neytandinn óskar. Sá, sem
getur ekki kyngt pylsu, nema
hún sé rauð, og smjöri, nema
það sé „með sumarlit“, mun
hann ekki einnig heimta sitt
hvíta hveiti?
>essar spurningar og ótal fleiri
hljóta að vakna við lestur bókar
Rachel Carsons.
Annars stöndum við íslending
ar betur að vigi en flestar menn-
ingarþjóðir vegna viðáttu lands-
ins. Og þó munum við þurfa að
vera á verði. Hugvekja Corsons
er okkur þeim mun gagnlegri, að
við stöndum á fyrsta þrepi eitr-
unar, þar sem t.d. Bandaríkja-
menn riða í miðjum stiga þess
fárs, eftir bók Carsons að dæma.
Raddir vorsins þagna er ekki
skemmtileg bók í venjulegum
skilningi. Sumum kann að þykja
hún of langdregin og endurtekn-
ingasöm. Samt er hún áhrifarík,
skuldbindandi og eftirminnileg.
Ég hef ekki lesið bókina á
frummálinu og get því ekki nema
að litlu leyti dæmt um þýðingu
Gísla Ólafssonar, sem ég þó
hygg ,að verið hafi allerfitt
verk. >ýðandi notar mörg ný-
ýrði, sem falla vel að stílnum.
Heildarsvipur málsins ber á hinn
bóginn of mikinn svip af fram-
andi tungu.
Band bókarinnar er snoturt,
en eki vandaðra en svo, að kjöl-
urinn skekkist, þegar bókinni er
flett. Ekki veit ég, hvað veldur.
En svo mikið^er víst, að þess
konar skakki er ekki óalgengur
ljóður á islenzku bókbandi.
. Erlendur Jónsson.
F. 31. 1. 1898. — D. 25. 9. 1965.
Kveðja frá konu og börnum.
Ástvinur kæri ég minnist þess nú
hve merkur var hamingjudagur-
inn sá
er auðnan mér gaf þig svo ágæt-
an mann
því unað í nærveru þinni ég
fann.
Hve dásamleg heimilishamingjan
er
það hlaut ég að finna er bjó ég
með þér,
en dauðinn spyr aldrei um
draumlynda ást
á dulræðum gátum ei ráðningar
fást.
Sú breyting var mikil sem burt-
för þin skóp
hjá börnunum kæru og vinanna
hóp
þín umhyggja milda gat öryggi
veitt
og allt fram til gæfu og bless-
unar leitt.
Nú autt er þitt sæti og allstaðar
kalt
allt er svo breytilegt, hverfult
og valt
að elska og sakna að sitja og þrá
og sofna á kvöldin ineð tárvota
brá.
En vonin og trúin þær veita mér
þrótt
verður þá sorgþjáða brjóstinu
rótt
til ódáinslanda þær byggt geta
brú
í birtu frá guðdómnum sé ég
þig nú.
Að segja margt fagurt um fá-
gætan mann
það finnst mér svo ljúft því ég
elskaði hann
en aldrei það verður með orðun-
um tjáð
í ástvinahjörtum sem fegurst er
skráð.
Með þakklátu hjarta skal þín
vera minnzt
og þetta er kveðjuljóð fegurst
og hinzt
við sjáumst þó aftur á sælunnar
strönd
þar signir og leiðir þig almættis
hönd.
L. B.
Fjöldaaf-
taka í
Singapore
Singapore, 29. okt. — NTB
18 MENN voru hengdir í
Singapore í dag í mestu f jölda
aftöku, sem þar hefur átt sér
stað. Voru menn þessir tekn-
ir af lífi vegna morðs á þrem-
nr fangavörðum á smáeynni
Pulau Senang, 12. júlí 1963.
Fangelsið á eyju þessari var
tilraunafangelsi. >ar voru eng
ir múrar og fangaverðir báru
ekki vopn. 12. júlí 1963 gerðu
um 400 fangar á eynni upp-
reisn, limlestu og myrtu yfir-
mann eyjarinnar, Daniei
Dutton, og síðan tvo fanga-
verði. Allir fangaverðir á
eynni utan einn hlutu meiri
og minni meiðsli. — Mennirn-
ir 18, sem líflátnir voru í dag
vegna þessa, voru allir á aldr-
inum 18-25 ára.
IMaría Þorleifsdóttir ThorSacíus
— IViinningarijóð —
Sakna þín vinir því svo varstu kær,
en sorgin hún spyr ekki að lögutn,
og fer sínar leiðir fjær eða nær
og fljótlega breytir hún högum
hjá kóngi í dag en kotungi í gær
— kunnugt í Ijóðum og sögum.
En minningin lifir í mannanna heim
og mörgum hún yljar í tómi.
Þú áttir fagran og falslausan hreim
fíngerði kvennablómi.
En hvað er það allt hjá kostunum þeim
að kallast og vera sómi.
Við heimilisarin var altari þitt
allt var þar listunum vafið.
Mér verður það á að hugsa hitt,
þú hefur ei pund þitt grafið.
Þegar ferjan kallaði, fannstu þig kvitt
og frelsarans sigldir á hafið.
Og maki og börn áttu blómlegt skjól
und breiðu vængjunum þínum.
Og minnast þess, að mörg voru jól
— má ég í þessum línum,
þakka, að þú varst sólnanna sól
særðu vonunum mínum.
Og nú ertu gengin á Guðs þíns fund,
gott er í slíkum ranni.
Vort jarðlíf er aðeins augnabliksstund
af alhug ég mæli með sanni:
Að áttu þar vísa alföðurmund
ástríki, göfugi svanni.
p. t. Hveragerði. — Fyrsta vetrardag 1965
STEFÁN RAFN