Morgunblaðið - 13.02.1966, Blaðsíða 17

$unntldagur 13. febrúar 1966
MORGUNBLAÐIÐ
17
Draumur
ÞEGAR Sir Winston Churchill
andaðist fyrir rösku áxi, voru
flestir eða allir sammála um, að
»neð honum hyrfi merkasti mað-
urinn, sem þá var á lífi. Hann
var hvort tveggja í senn mik-
111 stjórnmálamaður og einn
mesti ritsnillingur sinnar samtíð-
ar. Nú fyrir hálfum mánuði, hinn
30. janúar, birtist í Sunday Tele-
graph smásaga, Draumurinn, sem
Churchill hafði látið eftir sig,
sennilega skrifað um 1947 og síð-
an geymt. Efni sögunnar er það,
að hinn aldni stjórnmálamaður,
þá 72 ára gamall, er að mála eftir
gamalli mynd af föður sínum,
sem hafði andast 46 ára gamall,
þegar Winston var enn á ungum
aldri. Winston hafði ætíð mikið
dálæti á föður sínum, saknaði
þess að hafa ekki notið fulls trún-
aðar hans og skrifaði ævisögu
hans í einni af sínum fyrstu bók-
um. Þegar Churchill er í elli
sinni að föndra við andlitsmynd-
ina, þá birtist faðir hans honum
sjálfur, og segir sagan frá sam-
tali hins 46 ára gamla föður og
72 ára gamla sonar. Randolph

_ kéA
Séð úr Arnarvogi yfir til Kópavogs.
REYKJAVÍKURBREF
Laugard. 12. febrúar
yngri, sonur Sir Winston Churc-
hill, birtir söguna og skrifar að
henni formála. Hann vekur at-
hygli á því, að þó að Sir Winston
segi föður sínum margt, þá geti
hann þess ekki, sem föðurinn
mundi hafa undrað mest, að son-
urinn skyldi verða nafnkenndasti
Stjórnmálamaður sinna daga og
eigurvegari í geigvænlegri heims-
styrjöld. Randolph Churchill hinn
yngri segir í inngangi sínum:
„Sumir, sem hafa lesið þessa
sögu, hafa látið sér detta í hug
að hún lýsi djúpum vonbrigð-
um hans yfir kosningaósigr-
inum 1945; dregið af því þá álykt
un, að faðir hans hafi haft rétt
fyrir sér, er hann hélt að sonur
sinn væri misheppnaður“.
Randolph hinn yngri fellst ekki
á þessa skýringu. Hann telur
hina einkennilegu þögn vera list-
bragð. Á þessu veltur, hvort sag-
an veitir ómetanlega vitneskju
um skilning hins mikla stjórn-
málamanns á hans eigin ævi.
Ekki er rúm til þess að birta alla
söguna, enda er margt í henni
einungis miðað við brezka les-
endur, en lítum á þessa kafla, í
lauslegri þýðingu:
„Heimurinii orð-
inn stærri um-
liverfis okkur44
Faðirinn segir:
„Segðu mér meira af þessum
«tríðum“.
„Það voru stríð milli þjóða,
sem komið var af stað af lýðæs-
ingamönnum og harðstjórum",
„Unnum við?“
„Já, við unnum öil okkar stríð.
Allir óvinir okkar voru barðir
niður. Við létum þá meira að
segja gefast upp skilyrðislaust“.
„Til þess ætti engan að neyða.
Miklar þjóðir gleyma hörmung-
um en ekki auðmýkingu“.
„Jæja, en þannig fór það nú,
pabbi“.
„Hvernig gekk okkur eftir allt
þetta? Erum við enn ofan á í
heiminum, eins og við vorum
á dögum Viktoríu drottningar?“
„Nei, heimurinn er orðinn
miklu stærri allt umhverfis okk-
ur“.
„Hvert er nú voldugasta rík-
ið?“
„Bandaríkin'*.
„Það er allt í lagi. Þú ert hálf
bandarískur sjálfur“.
j Af annarri ætt
! Síðan spyr faðirinn enn:
„Segðu mér af stríðunum, ég á
Við þau, sem urðu eftir Búastríð-
Ið. Hvað varð um hin miklu ríki
Evrópu? Stafar enn hætta af
Rússlandi?"
„Við höfum allir mikla áhyggj-
ur af því“.
„Þær höfðum við einnig á mín-
um dögum og á dögum Disraeli á
undan mér. Hafa þeir enn Zar
þarna fyrir austan?“
„Já, en hann er ekki af Róman-
off-fjölskyldunni. Það er önnur
ætt, sem nú er við völd. Þessi er
miklu voldugri en hinn og miklu
meiri harðstjóri“.
„Hvað er um Þýzkaland? Hvað
um Frakkland?“
„Þau eru bæði í rústum. Eina
von þeirra er, að þau hjálpi
hvort öðru til að komast á fæt-
ur aftur.“
„Ég man“, sagði hann, „að ég
fór með þig um Concord-torg-
ið (í París) þegar þú varst barn,
aðeins 9 ára gamall, og þú spurð-
ir mig um Strassburg-minnis-
merkið. Þú vildir fá að vita, af
hverju á því voru blóm og sorg-
arslæða. Eg sagði þér um héruð-
in, sem Frakkland hafði misst
(Elass-Lothringen). Hvaða fáni
blaktir nú yfir Strassburg?“
„Franski fáninn blaktir þar?“
„Nú, svo þeir urðu þá ofan á.
Þeir hafa fengið sína „revanche“
(hefnd). Það hlýtur að hafa orð-
ið mikil sigurhátíð".
„Þeim hafði nærri blætt út við
að vinna þann sigur“, sagði ég.
„En stríð eins og þetta hljóta
að hafa kostað milljón mannslífa.
Þau hljóta að hafa verið eins
blóðug og bandaríska borgara-
styrjöldin“.
„Mundi aldrei hafa
trúað að slíkt gæti
skeð"
„Pabbi“, sagði ég, „í hvorri
þessara styrjalda voru hér um bil
30 milljónir manna drepnir í or-
ustum. í hinni seinni voru sjö
milljónir manna myrtir með
köldu blóði, aðallega af Þjóðverj-
um. Þeir útbjuggu sláturhús fyrir
menn eins og sláturhúsin miklu í
Chicago. Evrópa er í rústum.
Margar borgir hennar hafa verið
sprengdar í loft upp. Tíu höfuð-
borgir í Austur-Evrópu eru í
höndum Rússa. Þeir eru komm-
únistar núna, þú veizt — Karl
Marx og allt það. Verið getur að
til nýrrar styrjaldar dragi, jafn-
vel enn verri en hinar fyrri.
Stríð Austurs gegn Vestri. Stríð
frjálsrar menningar gegn hjörð-
um Mongóla, Tímar Viktoríu
drottningar eru löngu liðnir og
þar með föst heimsskipun. Það
er bara vegna þess, að við höf-
um orðið að ganga í gegnum svo
margt, að við örvæntum ekki.“
Hann virtist lamaður af undr-
un, og fitkaði við eldspýtustokk-
inn mínútu eða lengur. Þá sagði
hann:
„Winston, þú hefur sagt mér
ægilega sögu. Ég hefði aldrei trú-
að að slíkir atburðir gætu skeð.
Ég er feginn að ég lifði ekki svo
lengi, að ég sæi þá. Þegar ég hlust
aði á þig segja frá þessum ógnar-
legu atburðum, þá virtist þú vita
heilmikið um þá. Ég bjóst aldrei
við, að þú mundir þroskast svona
vel og alhliða. Auðvitað ert þú
orðinn of gamall ti'l þess að fara
að hugsa um slíka hluti, en þegar
ég heyri þig tala, þá er ég alveg
hissa á, að þú skyldir ekki ger-
ast stjórnmálamaður. Þú hefðir
getað gert heilmikið gagn. Þú
hefðir jafnvel getað getið þér
orðstír“.
Hann brosti vingjarnlega til
mín. Síðan tók hann eldspýtuna
til að kveikja í sígarettu sinni og
það kom smálogi. Um leið
var hann horfinn. Stóllinn
var auður. Imyndunin var
hjá liðin. Ég setti pens-
ilinn í málninguna og sneri mér
að því að ljúka við efrivarar-
skeggið. En hugarburður minn
hafði verið svo lifandi, að mér
fannst ég vera of þreyttur til að
halda áfram. Það hafði líka
slokknað í vindlinum hjá mér og
askan hafði blandast saman við
litina“.
Vonbrigði mikil-
mennis
Þessár málsgreinar verða trú-
lega oft hugleiddar af þeim, sem
áhuga hafa á ævi og störfum
Churchills. Sannast að segja er
heldur ólíklegt það, sem Rand-
olph Churchill hinn yngri telur,
að þögn gamla mannsins um eig-
in afrek sé einungis listbragð.
Hann var aldrei fyrir það gefinn,
að setja ljós sitt undir mæliker
og vissi fullvel, hvílík afrek hann
hafði unnið. í fyrri hluta sögunn-
ar sendir hann og örvar til sujnra
þeirra, sem þeim feðgum höfðu
reynzt þungir í skauti. Hitt er
rétt, að engar likur benda til, að
þarna gæti vonbrigða út af kosn-
ingaósigrinum 1945. En er ekki
skýringin sú, að þegar Churchill
leit yfir líf sitt, þá hafi honum
fundizt að sér hafi misheppnazt
það, sem mest á reið? Hann hafði
eitt sinn sagt, að hann ætlaði sér
ekki að standa fyrir upplausn
brezka heimsveldisins. Þegar
hann komst fyrst til valda og á-
hrifa, var heimsveldið öflugra en
nokkru sinni fyrr, Á árinu 1947
var það hinsvegar í örri upp-
lausn. Enginn efi er á að Churc-
(Ljósm. Ol. K. M.)
hill taldi þetta ekki einungis ó
gæfu fyrir Breta, heldur fyrir
allan heiminn. Upplausnin var
bein afleiðing heimsstyrjaldanna
tveggja, og þá ekki sízt hinnar
síðari, þar sem Churchill hafði
öllum öðrum fremur orðið sigur
vegarinn. Um þá styrjöld hafði
Churchill fyrirfram sagt, að hún
væri ónauðsynleg. Hann var sann
færður um, að ef Bretar hefðu
sýnt meira þrek á árunum fyrir
1939, hefði verið hægt að komast
hjá styrjöldinni. Er ekki mögu-
legt, að Churchill hafi gert sér
grein fyrir, að ef stjórnmálasnilli
gáfa hans hefði verið víðfeðmari,
svo að h'ennar hefði orðið full not
einnig á friðartímum, þá hefði
hann getað komið í veg fyrir
styrjaldirnar tvær, a.m.k. þá síð
ari? Þögn Churchills í þessari
litlu sögu um sín eigin stjórn-
málaafrek vekur mann a.m.k. til
bollalegginga um, að innra með
Churchill hafa búið rík vonbrigði
yfir því að takast ekki að vernda
friðinn, koma ekki í veg fyrir
dráp 60 milljón manna og þar
með halda við brezka heimsveld-
inu, a.m.k. um hans daga. En ef
það er rétt, að þessi saga lýsi sár-
um vonbrigðum þess manns, sem
mestur stjórnmálamaður er tal-
inn okkar daga, hvað þá um alla
hina, sem engin afrek unnu?
„Tilvcia almenn-
ings tekið stakka-
skiptumu
Þjóðviljinn og Tíminn fjarg-
viðrast yfir því, að í þessum dálk
um skuli sl. sunnudag hafa verið
sagt 'satt frá því, sem ber fyrir
augu islenzks ferðalangs erlendis.
Þessir kumpánar telja, að með
slíkum frásögnum sé verið að rök
styðja það, að ráðizt skuli í stór-
iðju hérlendis. Á það mál var
raunar ekki minnzt. En rétt er
það, að þeim mun betur sem
menn kynnast fordæmi annarra
þjóða, því fráleitari hljóta þeir
að telja, ef fslendingar óttast að
hagnýta sér allar auðlindir lands-
ins. Þess vegna má það til sanns
vegar færa, að réttar frásagnir
um hátterni annarra þjóða snú-
ist oft upp í rökstuðning fyrir
stóriðju á íslandi, þó að á hana
sé ekki minnzt, þegar sagt er frá.
Eða hvað segja menn t.d. um
þessa frásögn Skúla Skúlasonar í
Morgunblaðinu þriðjudaginn 8.
febrúar:
„Undanfarin tuttugu ár hafa
það verið iðnaður og siglingar,
sem borið hafa norsku þjóðina
yfir brim og boða breytilegrar
framvindu tímans. Það má að
vísu segja, að þjóðin hefði ekki
orðið hungurmorða, þó þessar
greinar hefðu verið tiltölulega
kyrrstæðar, en hitt má fullyrða,
að ef þær hefðu ekki eflzt jafn
stórlega og raun er á orðin, væri
Noregur ekki það „velferðarríki“
og hann er í dag. Þó að lífsþæg-
ihdin hafi ekki aukizt jafn mikið
I Noregi og á íslandi síðasta
mannsaldurinn (því að fyrir
mannsaldri voru þau enn minni
á íslandi en í Noregi þá) hefur
tilvera norsks almennings tekið
algerum stakkaskiptum, og þau
eru fyrst og fremst að þakka
framförum í iðnmálum og sigl-
ingum. En eitt mikilsverðasta at-
riði í þróun iðnaðarins er það, að
norsk fallvötn framleiða yfir 131
milljarð kw.-stunda raforku á
ári, sem að mestu leyti þjónar
iðnaðinum.
Og yfir 60 þúsund manns starf-
ar á norsku skipunum, sem að
langmestu leyti sigla um fjarlæg
höf, og ekki koma í norska höfn
á margra ára fresti. En þessi skip
færðu þjóðarbúinu gjaldeyristekj
ur, sem námu 2,7 milljörðum n.
krónum á liðnu ári“.
Lykill að fram-
tíðarvelferð
Það ec rétt hjá Skúla, að breyt-
ingin hefur orðið enn meiri á ís-
landi en í Noregi. Spyrja mætti:
Úr því að þessi breyting hefur
orðið svona mikil, af hverju er þá
ástæða til þess "áð taka upp stór-
iðju? Því að fyrst og fremst er
breytingin hér fiskveiðunum að
þakka. Hér kemur fleira til. Fram
farirnar hér eiga rætur sínar að
rekja til tækninnar. Hún hefur
valdið gjörbreytingu í öllum at-
vinnugreinum. Rafmagnið hefur
haft sín áhrif. Þess gætir einnig
í öllum atvinnugreinum. Að því
leyti er fyrirhuguð stóriðja ein-
ungis framhald þess, sem þegar
er orðið. Andstæðingar hennar
halda því nú einkum á lofti, að í
hana megi ekki ráðast, af því að
hún sé svo mannaflsfrek. En nýja
rafmagnsvirkjun verðum við að
framkvæma, hvort sem hér verð-
ur lagt í stóriðju eða ekki. Hag-
kvæmasta virkjunin, sem jafn-
framt þarf þá tiltölulega minnst-
an mannafla til byggingar, fæst,
ef við getum tryggt sölu á um-
framorkunni um alllangt árabil.
Ella yrði almenningur og at-
vinnuvegir að borga árum saman
milli 50—100% meira fyrir raf-
magnið en ef svona verður farið
að. Með þvílíkri sölu á rafmagn-
inu opnast leiðin til stórvirkj-
ana, sem síðan verður hægt að
ráðast í hverja eftir aðra, eftir
því sem þörf okkar og vilji segir
til um. Þarna er því um að ræða
lykil að framtíðarvelferð. Ekki
svo mjög vegna þess, að margir
menn muni fá atvinnu af sjálfri
stóriðjunni. í sjálfu sér er það
naumast umtalsvert, þó að eftir
tíu ár eigi að vinna við hana milli
400 og 500 manns.
Notum o;æði lands-
ins
Afköst þessara hundruða valda
ekki úrslitum um afkomu
íslenzka þjóðarbúsins. Hitt getur
valdið úrslitum, að við höfum
bolmagn til að ráðast í hinar hag-
kvæmustu virkjanir. Því fer svo
fjarri, að þessi skoðun lýsti van-
trú á íslenzkum atvinnuvegum
eða fslandi, að með þessu er ver-
ið að greiða fyrir því, að gæði
landsins séu nýtt þjóðinni til
heilla. Sumir hafa talað um, að
með þessu væri verið að sóa raf-
magni. Slíkt tal fær með engu
móti staðizt. Þó að afkoma þjóð-
arbúsins velti ekki á afrakstri
vinnu þeirra 400 til 500 manna,
sem starfa mundu hjá alumínverk
smiðju, þá mundu þeir afla meiri
tekna í þjóðarbúið, en nokkur
annar jafn stór hópur. Ennfrem-
ur er á það að líta, að u.þ.b. þeg-
ar allar okkar stórár verða full-
virkjaðar, þá mundi samningstím
inn við hina erlendu aðila liðinn,
og þá gætum við notað rafmagn-
ið til hverra þeirra þarfa, sem við
sjálfir teljum mikilvægastar. —•
Hinir erlendu aðilar hefðu þá
greitt aflstöðina upp, og við get-
um síðan ráðstafað orkunni eins
og okkur þykir henta. Það er
fávísleg sóun að halda áfram að
láta stórfljótin renna til sjávar
öllum til óþurftar og einskis
gagns, þegar hægt er að láta þau
mala auð handa þjóð, sem óneit-
anlega býr í einu harðbýlasta
landi á þessum hnétti.