Morgunblaðið - 23.03.1966, Blaðsíða 15

Miðvikudagur 23. marz 1966
MORGUNBLAÐIÐ
15
- EFTA
Framhald af bls. 10
bandi, heldur lýsa almennum
viðhorfum iðnaðarins til aðildar-
innar. Þegar rætt var um ísland
og markaðsmál Evrópu árið 1962,
markaði ársþing iðnrekenda af-
stöðu iðnaðarins til aðildar fs-
lands að evrópsku markaðs-
bandalagi, eins og málið horfði
þá við. Mælti þingið með því,
að sótt yrði um aðild að EBE,
til þess að fá úr því skorið ,á
hvern hátt sú aðild yrði. í álykt-
un, sem þá var gerð, segir, að
iðnrekendur séu hlynntir aðild,
ef athuganir leiði í Ijós, að slík
aðild sé hagkvæm frá þjóðhags-
legu sjónarmiði, jafnvel þótt það
hefði í för með sér ákveðna
annmarka fyrir sumar iðngrein-
ar. Síðan sagði Gunnar:
„Nú munu vafalaust margir
telja, að viðhorf iðnaðarins til
þessara mála hljóti að vera svip-
uð eða hin sömu og árið 1962.
Svo er hins vegar ekki, og mér
er óhætt að segja ,að miðað við
þær aðstæður, sem iðnaðurinn
býr við í dag, getur hann ekki
fallizt á aðild íslands að EFTA.
Og sama gildir um afstöðu iðn-
aðarins til fyrirhugaðra áætl-
ana um stighækkandi tolla, óháð
því, hvort ísland gerðist aðili að
eða tengdist á einhvern hátt
þeim markaðsbandalögum, sem
mynduð hafa verið í Evrópu“.
— Ástæðan væri þróun efnahags
mála hér sl. 4 ár, sem ylli því,
að aðstaða iðnaðarins til að mæta
aukinni samkeppni væri öll önn-
ur en 1962. Framleiðslukostnað-
ur hefði farið stórum vaxandi
á þessum tíma, t.d. hefðu samn-
ingsbundnir kauptaxtar iðnverka
manna hækkað um ca 70% og
kauptaxtar iðnverkakvenna um
rúm 100%. Raunverulegar hækk
anir hefðu jafnvel orðið meiri.
— Spyrja megi, hvort iðnað-
urinn þurfi sérstaklega að setja
þessar hækkanir fyrir sig, þar
sem þær hljóti að hafa bitnað
á öðrum firamleiðslugreinum
einnig, svo sem landbúnaði, sjáv-
arútvegi og fiskiðnaði, en því sé
til að svara, að ráðstalanir hafi
verið gerðar til styrktar þess-
um atvinnugreinum á timabil-
inu. ✓
— Landbúnaðurinn sé alger-
lega útilokaður frá allri sam-
keppni utanlands frá, þar eð
irinflutningur landbúnaðarafurða
sé með öllu bannaður. Því hafi
hann verið í þeirri aðstöðu að
geta hækkað verð á vörum sín-
um til að vega upp á móti kostn-
aðarhækkun, auk þess sem hon-
um sé tryggð sala á allri fram-
leiðslunni á ákveðnu verði. T.d.
hafi landbúnaðurinn hækkað
mjólkurverð til bóndans fyrir
lítrann úr kr. 4.94 árið 1962 í
kr. 7,68 árið 1965, eða um 55%.
Þá hafi bein útgjöld ríkissjóðs
til landbúnaðarmála verið auk-
in úr 86 millj. kr. árið 1962
í 204 millj. kr. 1966, eða um
237%, og séu þá ótaldar aðrar
Gunnar J. Friðriksson
fjárhæðir i þágu landbúnaðar-
ins, svo sem niðurgreiðslur á
vöruverði og útflutningsuppbæt-
ur.
— Varðandi sjávarútveg og
fiskiðnað hafi margvíslegar ráð-
stafanir verið gerðar, sagði
ræðumaður, og nefndi, að útgjöld
ríkissjóðs vegna nýjustu ráð-
stafananna (uppbætur á línu-
fiskverð, framlög til frystihúsa
og verðbætur á útflutta skreið)
mundu kosta ríkissjóð um 80
millj. kr. á þessu ári.
„Um iðnaðinn gegnir hér allt
öðru máli“, sagði ræðumaður.
„Á áðurnefndu tímabili hefur
stöðugt verið að því stefnt að
auka innflutningsfrelsið, og
munu nú 86% innflutningsins
vera frjáls, miðað við innflutn-
ingsverðmæti á árinu 1965. Verð-
lag innfluttrar vöru hefur á
þessu tímabili verið tiltölulega
stöðugt og jafnvel farið lækk-
andi, sökum hagstæðari inn-
kaupa innflytjenda. Þéssu hefur
verksmiðjuiðnaðurinn orðið að
mæta á sama tíma sem fram-
leiðslukostnaður hefur stórlega
hækkað, og ósamræmi hefur
myndazt í verðhlutfalli hér inn-
anlands og erlendis, sem ólíklegt
má telja, að haldizt geti til lengd
ar, nema við höldum áfram að
setja ný met í aflabrögðum. Það
hljóta því allir að sjá, að að-
staða iðnaðarins og þá fyrst og
fremst þeirra iðngreina, sem
engrar eða lítillar tollverndar
njóta, hefur tekið róttækum
breytingum frá árinu 1962, og
hjá sumum greinum er tollvernd
algjörlega uppurin, og hjá öðr-
um hefur hún minnkað verulega.
Iðnaðurinn hefur því að vissu
leyti gengið í gegnum aðlögun-
artímabil, og á hann erfitt með
að sætta sig við frekari stór-
breytingar á aðstöðu sinni, sem
aðild að EFTA og almennar
tollalækkanir hefðu í för með
sér, miðað við allar aðstæður
í dag.
Éf gengið yrði út frá því, að
iðnaðurinn fengi svipaða leið-
réttingu á aðstöðu sinni og land-
búnaður, sjávarútvegur og fisk-
iðnaður hafa fengið og til álita
komi aðild að EFTA eða almenn-
ar tollalækkanir, munu málin
að sjálfsögðu horfa öðru vísi
<S>við“.
Guðmundur H. Garðarsson:
EFTA-mólin í athugun hjú
fiskiðnuðinum - Afstuðu
tekin í junibyrjun?
Guðmundur H. Garðarsson*®"
sagði í erindi sínu á ráðstefnu
Varðbergs, að samtök sjávarút-
vegs og fiskiðnaðar hefðu fylgzt
vel með þróuninni í átt til sam-
einingar Evrópu ,sem átt hefði
sér stað síðasta áratug. Sölustjór-
ar útflutningssamtakanna hefðu
fylgzt með þróun markaðanna
og hinum beinu áhrifum á við-
skiptaaðstöðu íslands vegna til-
komu Fríverzlunarbandalags Ev
rópu, og sölustefna hefði verið
mörkuð í samræmi við breyttar
aðstæður, auk þess sem sérstök-
um fulltrúa hefði verið falið að
fylgjast með þessum málum sér-
staklega allt frá 1960. Forystu-
menn sjávarútvegs og fiskiðnað-
ar hefðu því jafnan tiltækar all-
ar upplýsingar um þróun EFTA
og EBE auk annarra markaða,
þannig að þeir gætu brugðið
skjótt við og hagað framleiðslu-
og sölumálum sinum eftir því,
sem bezt hentaði hagsmunum út-
flutningsframleiðslunnar.
Ræðumaður sagði m.a.: Á ár-
unum 1960—1962 voru miklar
umræður hérlendis um það,
hvort æskilegt væri, að ísland
geriðst aðili að EFTA .Þá yar
talið nauðsynlegt til þess að fá
fullnægjandi upplýsingar um
þátttöku-skilyrði og möguleika,
að ákveðinn vilji um hugsan-
lega umsókn af hálfu útflutn-
ingssamtaka, að Island sækti um
upptöku í EBE. — Eftir þessa
samþykkt lágu allar upplýsing-
ar fyrir, og að þeim athuguð-
um varð sjávarútvegur og fisk-
Guðmundur H. Garðarsson
iðnaður fráhevrfur aðild Islands
að EBE.
Samtök þessara atvinnugreina
hefðu enn ekki tekið opinbera
afstöðu til þess, hvort ísland
ætti að gerast aðili að EFTA.
Málið hefði verið rætt í stjórn-
um samtakanna, og nú stæðu y£-
ir enn ýtarlegri rannsóknir á
stöðu útflutningsverzlunarinnar,
annars vegar gagnvart EFTA og
hins vegar gagnvart öðrum
markaðssvæðum.
„Er þess að vænta“, sagði
Guðmundur, „að niðurstöður
þessara athugana liggi fyrir í
skýrsluformi í maí/júní n.k. og
verði lagðar fyrir m.a. félags-
menn Sölumiðstöðvar hraðfrysti-
húsanna á aðalfundi, sem hald-
inn verður í byrjun júní. Þar
sem stór hluti forystumanna
fiskiðnaðarins mun þá fyrir sitt
leyti væntanlega marka ákveðna
stefnu gagnvart EFTA, mun ég
ekki ræða þessi mál nánar út frá,
því sjónarmiði, hver muni verða
hugsanleg afstaða fiskframleið-
enda í málinu“.
Þá ræddi Guðumndur þau
atriði, sem þýðingu hefðu fyrir
útflutningsframleiðsluna, ef ís-
land gengi í EFTA, og athuga
þyrfti gaumgæfilega, og drap
m.a. á betri tollakjör fyrir fryst
fiskflök, síldarlýsi og fiskimjöl.
Sérsamninga þyrfti að gera um
Framhald á bls. 16
Sigurður Líndal hæstaréttarritari skrifar Vettvanginn í dag. — Hann fjallar
um eftirfarandi spurningu: „Á að snúa sjálfstæðisbaráttunni við?“
SVOKALLAÐIR sjónvarpsáhuga
menn, sem eru andvígir því, að
hermannasjónvarpið í Keflavik
verði takmarkað við herstöðina,
kalla einkum á frelsið sér til
fulltingis í baráttunni gegn slíkri
takmörkun.
Til rökstuðnings er m.a. dreg-
ið til samlíkingar, að ekki séu
hömlur lagðar á hlustun erlends
útvarps, innflutning lestrarefnis,
kvikmynda eða leikhúsverka, og
af því leidd sú niðurstaða, að
frelsi. eigi einnig að ríkja í sjón-
varpsmálum.
En hvaða frelsi er hér verið
að verja? Frelsi til þess eins að
geta opnað eða lokað fyrir sjón-
varpstæki, sem aðeins ná til
einnar stöðvar, og í stöð þessa
skammta erlend hernaðaryfir-
völd efni hermönnum til uppeld-
is og skemmtunar. Á efnisval
stöðvar þessarar hafa hinir
„s j álfsskipuðu" (svo að notað
sé eitt eftirlætisorðtak þeirra)
frelsisverjendur engin áhrif, né
heldur nein rétt kjörin eða skip-
uð innlend stjórnvöld. Ef
enn er tekin samlíking af út-
varpi, lestrarefni, kvikmyndum
og leikhúsverkum, þá þætti það
tæpast mikið freLsi, ef erlendum
hernaðaryfirvöldum væri falið
að skammta þjóðinni þessi gæði
án .þess að njótendur ættu ann-
arra kosta völ.
Fralsi í sjónvarpsmálum —
hliðstætt því, sem ríkir um þá
fjölmiðlun, sem áðan var nefnd,
er ekki tií af þeirri einföldu á-
stæðu, að tækniþróun sjónvarps
leyfir það ekki enn sem komið
er. Vel má hreyfa þeirri skoðun,
að í sjónvarpsmálum „eigi að
ríkja fullt og óskorað valfrelsi“,
eins og þingmaður einn hefur
sagt, en um slíkt frelsi er sam-
kvæmt framansögðu alls ekki
tímabært að ræða. Þá er einnig
algerlega út í bláinn að safna
undirskriftum til mótmæla gegn
hvers konar „takmörkunum á
móttöku sjónvarpsefnis". Sjón-
varp er takmarkað af tæknileg-
um áátæðum og getur ekki öðru-
vísi verið eins og málum er nú
háttað. Breytir þar engu um,
hversu margir sem kunna að
skrifa undir „mótmæli“ gegn
því. Af sömu ástæðum er það
auðvitað út í hött að ætla sér
að standa „vörð um frjálsa sjón-
varpsnotkun.“
Allt brambolt „sjónvarpsáhuga-
manna“ og undirskrifenda-fylgi-
fiska þeirra felur því í sér, að
þeir eru raunverulega að krefj-
ast erlendrar einokunar mesta
stórveldis heims á áhrifamesta
fjölmiðlunartæki nútimans í ís-
lenzku þjóðfélagi. Vanmáttugt
íslenzkt sjónvarp mun ef til vill
formlega létta af þessari einok-
un, en ekki vinna bug á henni
í raun og veru, eins og margsinn-
is hefur vetið rökstutt. Það mun
miklu fremur þéna sem beita fyr
ir hið erlenda sjónvarp og um
leið réttlætingaryfirklór tU að
dylja raunverulegt ástand.
Þegar margumtalað alþjóðlegt
sjónvarp (hliðstætt t.d. útvarpi)
verður að veruleika, er fyrst
tímabært að halda þvj fram, að
í sjónvarpsmálum „eigi að ríkja
óskorað valfrelsi", að mótmæla
„hverskonar takmörkunum á
móttöku sjónvarpsefnis", eða
standa „vörð um frjálsa sjón-
varpsnotkun“, en fyrr ekki.
Því má loks bæta við, af því
að ýmsir virðast hafa dálítið
undarlegar hugmyndir um frelsi,
að vitanlega verður frelsi til út-
sendinga og móttöku efnis í al-
þjóðlegu sjónvarpi takmörkunum
háð — eins og allt frelsi — og
þær takmarkanir verða settar
með allþjóðlegu samkomulagi.
□
Eins og sakir standa er í sjón-
varpsmálum aðeins um tvennt
að velja hér á landi, — að íslend-
ingar hafi sjálfir ráð yfir þessu
fjölmiðlunartæki — eða feli þau
t erlendum hernaðaryfirvöldum.
Ef svo er komið, að eitthvert
álitamál sé, hvorn kostinn kjósa
'skuli, virðist timabært að taka til
íhugunar, hvers vegna barátta
hafi verið háð fyrir því, að þjóð-
in heimti yfirráð málefna sinna
í eigin hendur, þannig að hún
gæti ráðið þeim án íhlutunar
annarra, en sú viðleitni var
kjarni þess, sem kallað er sjálf-
stæðisibarátta. Hún var háð
vegna illrar reynslu af því að
lúta forsjá og stjórn útlendra
manna, sem hvorki höfðu þekk-
ingu á málefnum Islands né
áhuga á þeim og voru að auki
misjafnlega velviljaðir. Með
sjálfstæðisbaráttunni heimti þjóð
in ráð málefna sinna í eigin hend
ur, bæði sjórnvald, en einnig
yfirráð þeirrar atvinnustarfsemi,
sem var í höndum útlendra
manna, svo sem verzlunar og
siglinga. Ef fjölmiðlunartæki
hefðu lotið erlendri einokun, er
enginn vafi á því, að einri þáttur
sjálfstæðisbaráttunnar hefði ver-
ið að heimta yfirráð þeirra.
0
Nú stendur fyrir dyrum stofn-
ún íslenzks sjónvarps og með því
verður réttur þeirra, sem tæki
eiga, tryggður á þann hátt, sem
þeir frekast geta átt kröfu á sem
þegnar íslenzks þjóðfélags, enda
þótt við því megi búast, að það
verði framan af rekið af van-
efnum og geti ekki staðizt sam-
keppni við hið erlenda hermanna
sjónvarp. Þetta sjónvarp verður
undir íslenzkri stjórn og efnis-
vál þess verður væntanlega mið
að við íslenzk sjónarmið. Að
sjálfsögðu eiga notendur kost á
að hafa áhrif á efnisval þess og
aðra starfrækslu.
En þessari tækninýjung eiga
íslendingar ' að ráða sjálfir án
íhlutunar annarra í samræmi við
þau sjónarmið og þá meginvið-
leitni, sem ráðandi hefur verið,
jafnan síðan íslendingar vökn-
uðu til vitundar um þjóðlega til-
veru sína og sjálfstæði.
Þegar alþjóðlegt sjónvarp verð
ur að veruleika, munu íslending-
ar að líkindum fá notið þess í
samræmi við þær reglur, sem
þar um verða settar og ætla má,
að þeir gerist aðilar að. En vitan
lega á slíkt alþjóðasjónvarp ekk-
ert skylt við þá einokun erlendra
hernaðaryfirvalda á sjónvarpi,
sem nú ríkir hér á landi.
□
Kjarni þessa sjónvarpsmáls er
því eins og málum nú er háttað
ekki sá, hvort svipta eigi tækja-
eigendur rétti eða ekki, heldur
hver skuli ráða þessu áhrifa-
mikla fjölmiðlunartæki — inn-
lend stjórnvöld eða erlend hern-
aðaryfirvöld.
Ef þjóðin (eða hluti hennar)
kýs fremur, að erlendir aðilar
hafi hér raunverulega einokun.
— kýs fremur að láta erlena
hernaðaryfirvöld skammta sér
sjónvarpsefni og taka um leið
við verulegum þætti í uppeldi
þjóðarinnar — en lúta forystu
þeirra innlendu aðila, sem hún
hefur sjálf kosið og hún sjálf
getur haft áhrif á, felur það
raunverulega í sér, að sjálf-
stæðisbarátta hennar hafi verið
markleysa — skrípaleikur til
þess eins að angra Dani — eða
þá að sjónarmiðin, sem voyu
grundvöllur hennar, séu úrelt.
Um fyrri kostinn þarf vænt-
anlega ekki að fjölyrða. Síðari
kosturinn stenzt ekki heldur,
enda virðist ríkjandi stefna með-
al þjóða heimsins vera sú, að þær
taki æ meira öll málefni sín í
eigin hendur. Á hverju ári öðl-
ast margar þjóðir sjálfstæði, —
oft eftir harða baráttu. Haggar
ekki þessu, þótt samskipti þjóða
vaxi og þeim beri að taka meira
tillit hver til annarrar en áður.
Þegar þetta er haft í huga,
verður að telja það athyglisvert,
að nú — rúmum 20 árum eftir
stofnun lýðveldis á fslandi —
skuli risinn upp hópur manna,
er ber fram kröfur, sem fela í
sér einokun erlends stórveldis á
svo áhrifamiklu fjölmiðlunar-
tæki sem sjónvarpi í íslenzku
þjóðfélagi. í þessum kröfum er
raunverulega fólgið, að horfið
skuli frá þeirri grundvallar-
stefnu, sem hingað til hefur ríkt
— að íslendingar ráði málum
sínum sjálfir án íhlutunar ann-
arra — með öðrum orðum, —
að sjálfstæðisbaráttunni skuli
snúið við. — Athyglisverðast er
þó ef til vill það, að frelsið skuli
einkum kallað til fulltingis þess-
ari viðleitni