Morgunblaðið - 15.04.1966, Blaðsíða 12

12
MORCUNBLAÐIÐ
Föstudagur 15. april 1966
Rekstur
. ins árið
Síldarverksmiðja ríkis-
1965 stendur í járnum
Afköst síldarverksmiðjanna á Morðaustur- og
Austurlandi verða aukin veruíega fyrir næstu vertíð
í NÝÚTKOMNU tölublaði
Ægis ritar Sveinn Benedikts-
son, formaður stjórnar Síld-
arverksmiðja ríkisins, grein
um síldarverksmiðjurnar á
Norður- og Austurlandi árið
1965. — Hefur Morgunblaðið
fengið leyfi höfundar til birt-
ingar greinarinnar, sem rekur
alla helztu þætti síldveið-
anna eystra og nyrðra. Þó er
sleppt kaflanum um síldar-
leit.
. Síldveiðin fyrir Norðaustur-
landi og Austfjörðum á sl. ári
var einstök í sinni röð. Veiðarn-
ar byrjuðu fyrr en nokkurntíma
áður. Heildarafli og afli ein-
stakra skipa fór langt fram úr
því, sem áður hafði þekkzt. Samt
var afli mjög tregur á venjuleg-
um síldarmiðum fyrir Austfjörð-
um í júlí og fram yfir miðjan
september, þ. e. á aðalsíldveiði-
tímanum, sem, verið hefur. Al-
gjör ördeyða var fyrir Norður-
landi allt síldveiðitímafcilið, sem
að þessu sinni var frá 24. maí
fram undir jól, er síldveiðum var
hætt vegna jólanna.^
Sl. sumar sóttu fslendingar í
fyrsta sinn á síldarmið alla leið
norðan frá Jan Mayen og suður
til Hjaltlandseyj a.
í júlí- og ágústmánuði sótti
fjöldi skipa á síldarmiðin við
Hrollaugseyjar og fékkst þar all-
góð veiði, sem að mestu leyti var
landað á Austfjörðum og í síld-
arflutningaskip. Alls tóku 10
skip meiri og minni þátt í síldar-
flutningum.
Síldin var óvenjulega mögur,
einkum í byrjun veiðitímans, en
árið áður hafði fitumagn hennar
náð hámarki.
Lengst af var síldin mjög mis-
jöfn að stærð og misfeit, jafnvel
úr sama kastinu.
Verð á bræðslusildarafurðum,
lýsi og mjöli, var hagstætt. Þó
fór lýsisverðið lækkandi, en
mjölverð hækkandi, þegar leið á
sumarið og haustið.
Síldarútvegsnefnd tókst að
eemja um verulega hækkun á
saltsíldarverði og engir samning-
ar voru gerðir um sölu saltsíldar
til Sovétríkjanna, þar sem inn-
kaupastofnun þeirra taldi sig
ékki geta samþykkt hækkað
verð og hliðstæða skilmála við
þá, sem aðrir kaupendur sam-
þykktu.
Afli síldveiðiskipanna var
mjög misjafn eins og áður. Skáru
stærri skipin, sem lengra gátu
sótt og athafnað sig i misjöfnu
veðri, sig úr um góð aflabrögð,
enda hættu flest smærri skip-
anna veiðum, þegar fram á haust
ið kom og veður tóku að gerast
rysjótt.
Veiðamar
Eins og fyrr segir byrjuðu veið
arnar fyrr en nokkurntíma áður.
Fyrsta síldin veiddist 24. maí á
ms. Jón Kjartansson SU 111,
-skipstjóri Þorsteinn Gíslason, 100
sjómílur A af Glettinganesi. Met-
veiði var í júnímánuði. Síldin
var i byrjun veiðitímans óvenju-
lega stór, mestmegnis 13—20 ára
gömul, er. mjög mögur. Veiði var
lengst af mjög treg á venjuleg-
um síldarmiðum Norðaustan-
lands og fyrir Austfjörðum í
júlí- og ágústmánuði. Seinni
hluta júlímánaðar og í ágúst var
ailgóð veiði við Hrollaugseyjar
og var þeirri síld landað jöfnum
höndum á Austfjörðum og í Vest
mannaeyjum og einnig í flutn-
ingas*kip. Síðast í júlí sóttu nokk
ur skip á síldveiðimið við Hjalt-
land. I ágúst og fram í septem-
ber aflaðist öðru hverju talsverð
síld djúpt NA af Langanesi og
allt til Jan Mayen.
Við sóknina á hin fjarlægu
mið komu flutningaskipin í góð-
ar þarfir. Án þeirra hefðu veiðar
á þessum fjarlægu miðum verið
óhugsandi fyrir mörg síldveiði-
skipanna, ef landa átti aflanum
á íslandi.
Hinn 12. september aflaðist
vel 50—100 sjómílur NA af
Langanesi. Næstu viku var reyt-
ingsafli á svipuðum slóðum. Hinn
18. september tók að aflast úti af
Digranesi og Glettinganesi. Einn
bezti veiðidagur sumarsins var í
Norðfjarðardýpi 23. september.
Frá aðfaranótt 30. september
a-llt fram undir jól, að síldveiði-
skipin hættu veiðum, mátti heita
uppgripaafli einhversstaðar á
svæðinu frá Glettinganesi suður
í Reyðarfjarðardýpi, þegar veð-
ur og straumar leyfðu. Mest afl-
aðist 45—65 sjómílur ASA-SA af
Dalatanga.
Þótt flest smærri sikpin hættu
veiðum þegar kom fram á haust-
ið, þá stunduðu 135—140 skip
veiðarnar fram undir miðjan
desember. Eru það töluvert fleiri
skip en í október og nóvember
1964 og nærri þrefalt fleiri í des-
ember en þá, enda varð heildar-
aflinn nú miklu meiri.
fslenzki síldarstofninn
ört minnkandi
Hundraðshluti síldar af íslenzk
um uppruna hefur farið ört
minnkandi ár frá ári undanfarin
4 ár í síldveiðinni norðanlands
og austan.
Skv. yfirliti, sem Jakob Jak-
obsson, fiskifræðingur, hefur
gert, hefur þróunin á þessum
fjórum árum verið þessi:
Ár íslenzk síld: Norsk síld:
1962 53% 47%
1963 29% 71%
1964 13% 87%
1965 6,5% 93,5%
Taflan sýnir þannig, að hlutur
íslenzku síldarinnar hefur minnk
að úr 53% 1962 í aðeins 6,5% á
sl. ári. Full ástæða er til að
ætla, að á sumri komanda muni
síldaraflinn norðanlands og aust
an eigi siður en á sl. sumri og
hausti byggjast á göngum norska
síldarstofnsins á fslandsmið."
Deilur um bræðslusíldarverðið
Eins og fyrr segir byrjaði síld-
veiðin 24. maí og var ágæt
fyrstu vikurnar. Síldarverk-
smiðjurnar höfðu flestar orðið
óvenju síðbúnar vegna hafíssins,
sem á fyrir Norðausturlandi og
Austfjörðum fram í miðjan
maímánuð og vegna mikilla end-
urbóta, sem unnið var að hjá
flestum síldarverksmiðjum á
þessu svæði.
Fylltust þrær verksmiðjanna
sem næst lágu miðunum 5. til
10. júní. Jafnframt kom í ljós,
að síld sú, sem aflaðist, var
mjög mögur. Var verðmæti af-
urða úr hverju máli bræðslusíld-
ar af þeim sökum 93—116 krón-
um minna á þessum tíma, en
áætlað meðalverðmæti á venju-
legum veiðitíma.
Eigendur verksmiðja þeirra,
sem verið höfðu tilbúnar að
hefja vinnslu í byrjun veiðitím-
ans, töldu sig ekki geta greitt
185.00 krónur fyrir málið af þess
air síld, sem væri samt miklu
hærra verð en greitt væri fyrir
samskonar bræðslusíld á Suður-
og Vesturlandi skv. ákvörðun
Verðlagsráðs sjávarútvegsins.
Verðlagsráð sjávarútvegsins
hóf fundi sína um bræðslusíld-
arverðið norðanlands og austan
hinn 21. maí. Kom þá fram, að
verð á síldarlýsi og mjöli hafði
hækkað frá því um sama leyti
árinu áður og einnig var reikn-
að með meira lýsismagni úr máli
vegna hagstæðrar útkomu 1964.
Námu þessar hækkanir alls 40
—50 krónum á mál. Hinsvegar
voru horfur á því, að ekki myndi
nást tilsvarandi hækkun á salt-
Sveinn Benediktsson
síld, en verðmunur á bræðslu-
síld og síld til söltunar hafði
farið minnkandi undanfarin ár.
Ef þessi munur yklst enn, var
talin hætta á því að svo erfitt
myndi að fá síld til söltunar, að
hætta yrði á því að saltsíldar-
markaðirnir töpuðust.
Ekki náðist samkomulag um
það í Verðlagsráði að flutninga-
sjóður síldveiðiskipanna skyldi
starfa áfram með svipuðum
hætti og árinu áður. Að vísu mun
ekki nema einn eða tveir full-
trúar hafa verið því andvígir,
enda hafði starfsemi sjóðsins
reynzt vel árinu áður.
Hinn 18. júní, þegar haldnir
höfðu verið 11 fundir um bræðslu
síldarverðið í Verðlagsráðinu án
þess að samkomulag tækist, var
málinu vísað til yfirnefndar.
Nefndin starfaði dagana 21.—25.
júní.
Hinn 24. júní voru gefin út
bráðabirgðalög, sem heimiluðu
að taka kr. 10,00 gjald af hverju
máli bræðslusíldar, er aflaðist á
síldarvertíðinni eftir 15. júní, til
verðjöfnunar milli bræðslusíld-
ar og síldar til söltunar og til
greiðslu í flutningasjóð síldveiði-
skipanna og til þess að styrkja
fersksildarflutninga af fjarlæg-
um miðum til Norðurlandshafna.
Yfirnefndin kvað upp úrskurð
sinn hinn 25 .júní. Skyldi verð-
ið vera kr. 235.00 á málið, en
kr. 10,00 á mál skyldi haldið
eftir skv. heimildarlögunum frá
24. júní í því skyni, sem þar
greinir, af þeirri síld, sem veidd-
ist eftir 14. júni. Lægra verð, kr.
190.00 fyrir málið ,skyldi greitt
fyrir síld, sem landað hafði verið
fram til 14. júní, að þeim degi
meðtöldum.
Skv. bráðabirgðalögunum
skyldi greiða af umræddu gjaldi
styrk til flutninga á fersksíld af
fjarlægum miðum til Norður-
landshafna í tilrauna- og at-
vinnubótaskyni og var þessi
styrkur áætlaður fjórar millj.
króna.
Úrskurður yfirnefndar Verð-
lagsráðs sjávarútvegsins var
kveðinn upp með atkvæðum
oddamanns og fulltrúa hráefnis-
kaupenda, en gegn atkvæðum
fulltrúa sjómanna og útvegs-
, manna.
Landssamband ísl. útvegs-
manna mótmælti hinn 25. júní
úrskurði yfirnefndarinnar og
bráðabirgðalögunum, sérstaklega
því ákvæði, sem snerti greiðslu
á flutningskostnaði fprsksíldar
til Norðurlands af fjarlægum
miðum.
Aðfaranótt næsta dags hins 26.
júní ákváðu skipstjórar síldveiði
flotans að sigla skipunum í höfn
í mótmælaskyni.
Er það skemmst af að segja,
að verkfall þetta leystist hinn 1.
júlí fyrir atbeina ríkisstjórnar-
innar, sem gaf út svohljóðandi
yfirlýsingu að kveldi þess dags:
„Ríkisstjórnin hefur m.a. með
viðræðum við fulltrúa síldveiði-
skipstjóra og Landssambands
ísl .útvegsmanna, kannað, með
hverjum hætti unnt verði að
tryggja, að síldveiðar hefjist
tafarlaust að nýju og lýsir af
sinni hálfu yfir því, sem nú skal
greina:
1) Ríkisstjórnin mun beita sér
fyrir, að síldarverksmiðjur á
Áustur- og Norðurlandi greiði á
tímabilinu frá og með 10. til 14.
júní, sama síldarverð og ákveðið
hefur verið fyrri tímabilið 15.
júní til 30. september.
2) Þar sem náðst hefur sam-
komulag um verð á síld til sölt-
unar án þess að á jöfnunarverði
þurfi að halda og í trausti þess
að samkomulag náist um, að af
kr. 235.00 verðinu, sem greiðist
fyrir bræðslusíld í sumar, renni
kr. 3,00 í flutningasjóð, sem
starfræktur sé á sama hátt og
var á sl. ári, en greiðslur úr
sjóðnum séu kr. 15,00 á mál til
veiðiskips, enda greiði verksmiðj
an, sem síld er flutt til, einnig
kr. 10,00 á mál, þá mun ríkis-
stjórnin ekki nota ‘heimildina
samkv. bráðabirgðalögum frá
24. júní 1965.
3) Ríkisstjórnin mun mæla
með því, að áður en sumarsíld-
veiðar hefjast 1966, verði upp
tekin vigtun á síld, sem lögð er
inn í síldarverksmiðjurnar.
Ríkisstjórnin telur sig hafa ör-
yggi fyrir að með framansogðu
sé tryggt, að síldveiðar hefjist
nú þegar.“
Ástæðurnar fyrir óánægju sjó-
í bræðslu mál .................
Uppsaltaðar tunnur.............
í frystingu, uppm, tunnur......
Útflutt, ísað, uppm. tunnur ....
Flutt til Bolungarvíkur, mál ..
Hér við bætast hausar og slóg, m.
verið og verðið hækkaði bæði
á lýsi og mjöli. Hefur það aldrei
komið fyrir nema í þetta eina
sinn, að allir þessir áætlunarlið-
ir reyndust hagstæðir samtímis,
en það leiddi til stórgróða hjá
verksmiðjunum og þeim fáu að-
ilum, sem lagt höfðu síldina inn
til vinnslu hjá Síldarverksmiðj-
um ríkisins.
Hagnaðinum hefur verið var-
ið til nauðsynlegra endurbóta og
stækkunar á verksmiðjunum og
til að grynna á skuldum þeirra
og kemur þannig öllum síldveiði
flotanum að gagni í framtíðinni
með betri afgreiðslu og hærra
síldarverði, vegna minnkandi
vaxtagreiðslna.
Síldarverksmiðjurnar hafa orð
ið við þeim tilmælum í sættar-
gerð ríkisstjórnarinnar að taka
upp vigtun á bræðslusíld norð-
anlands og austan á komandi
sumri.
Þrátt fyrir ýmsa erfiðleika,
sem eru á því að ákveða bræðslu
síldarverðið fyrr en í júnímán-
uði, m.a. vegna síbreytilegs verð
lags og óvissu um kaupgjalds-
samninga, þá munu allir aðiljar
sammála um að hraða verði verð
ákvörðuninni í framtíðinni a.m.
k. svo, að hún komi ekki fimm
vikum seina en reglugerð mælir
fyrir um, eins og raun varð á
sl. sumar.
Flutningasjóður
Sl. sumar og i haust lögðu síld
veiðiskipin kr. 3,00 af hverju
máli bræðslusíldar í flutninga-
sjóð síldveiðiskipanna. Gert var
ráð fyrir því, að þegar fullar
væru þrær hjá verksmiðjunum
á Austurlandi og löndunarbið á
Raufarhöfn, skyldi greiða kr.
15,00 á mál úr sjóðnum í flutn-
ingastyrk til veiðiskipa, sem
færu með síld af austurmiðum
til hafna norðanlands, enda
skyldu þær verksmiðjur, sem
tækju við síldinni, greiða kr.
10,00 á málið að auki í flutn-
ingastyrk.
Þrátt fyrir hinn mikla afla i
haust voru ekki þær löndunar-
tafir hjá síldveiðiflotanum, að
sjóðurinn tæki til starfa skv.
þeim reglum, sem um hann höfðu
verið settar. Voru tillög í sjóð-
inn því endurgreidd að fullu í
vertíðarlok.
Heildarsíldveiðin
Hér er ekki talin sild, sem
landað var í Vestmannaeyjum
eða í höfnum við Faxaflóa beint
úr veiðiskipunum, þótt veidd
væri fyrir Austfjörðum. Þegar
tillit er tekið til þessa, er meðal-
talsafli á nót hærri en talið er
’í yfirlitinu.
1965 1964 1963
3.821.125 2.713.544 1.268.856
403.961 362.905 463.236
57.892 51.289 32.859
22.263 21.385
66.017 60.011 83.251
4.371.258 3.209.134 1.848.202
manna má rekja til þess hve
bræðslusíldarverðið var ákveðið
seint, að verðið hefði verið ákveð
ið of lágt, að verðið var í fyrsta
skipti tvískipt, þ.e. lægra fyrir
þá síld, sem fyrst veiddist, að
verðið 1964 hefði verið ákveðið
alltof lágt og hagnaður síldar-
verksmiðjanna óeðlilega mikill.
Gróði verksmiðjanna þá stafaði
af því, að aflinn var miklu meiri
en gert hafði verið ráð fyrir og
vinnslutími verksmiðjanna
lengri, meira lýsi og mjöl fékkst
úr hverju máli en áætlað hafði
Meðalafli í nót, mál og tunn-
ur. (Hausar og slóg frá söltun
ekki meðtalið, sjá ennfremur at-
hugasemd að ofan):
1965 1964 1963
20.501 12.959 7.809
Móttekin bræðslusíld hjá
einstökum verksmiðjum
árið 1965:
Móttaka bræðslusíldar 'hjá ein
stökum verksmiðjum, þar með
talin síld veidd við Hrollaugs-
eyjar, Hjaltland og Jan Mayen;
mál:
Framhald á bls. 14