Morgunblaðið - 12.08.1966, Side 13

Föstudagur 12. ágúst 1966
MORGU NBLAÐIÐ
13
Búnaðarskdlinn á
Steini 100 ára
L
Bréf til Halldórs Kr. Friðriks-
sonar yfirkennara, sem Jón
Sigurðsson forseti ritar horium
26. sept. 1874, hefst á þessum
©rðum:
„Hvernig getur þú talað, að
ásaka mig fyrir heimtufrekju.
lÉg heimta ekkert, en ísland
heimtar einna fremst af öllu að
allt sje gert jarðyrkjunni til
framfara, sem gjört verður“.
Og það er í sama bréfi sem
Jón segir, að „með öðru eins á-
haldi og hingað til hefir verið“
— — — „þá gengur ekki neitt,
og Öskjuhlíð verður með sama
sandroki á næstu þúsund ára
hátíð eins og nú“.
Þannig var hljóðið í Jóni for-
seta Sigurðssyni er hann gekk
að því eins og grjótpáll að
greiða fyrir því að ungir bænda
synir réðust til búnaðarnáms er-
lendis.
Ein helzta leiðin sem Jón
valdi þessum búnaðar-skjólstæð
ingum sínum var, að senda þá
til náms í búnaðarskólanum að
Steini, í Fana við Björgvin. Af
bréfum Jóns má sjá að margt
ómakið hefir hann tekið á sig
við þá fyrirgreiðslu. Það er t.d.
athyglisvert hve hart hann geng
ur að því að greiða götu Sveins
Sveinssonar, er dvaldi á Steini
1869—1872, og síðar við fram-
haldsnám í Kaupmannahöfn. Og
búfræðin og búfræðiáhuginn í
bréfum Jóns er ekkert gutl, þar
segir hann mörg vísdómsorð,
sem enn geta verið í fullu gildi.
Bréfaskipti Jóns við Wilson
ekólastjóra á Steini munu vera
órannsökuð, en vitað er að þau
voru nokkur. T.d. getur Jón þess
í bréfi dags. 6. nóv. 1876, að
„Wilson lætur vel yfir þeim sem
læra á Stend núna“. Þá munu
hafa verið 6 piltar íslenzkir við
nám á Steini, en raunar útskrif-
uðust ekki nema 3 þeirra.
Og hvað um þennan skóla á
Steini? Hann er nú 100 ára, og
í dag 12. ágúst — er þess minnst
með mikilli samkomu á SteinL
Þessa mikla afmælis og tíma-
bils í búnaðarsögu Hörðalands
fylkis.
Býlíð Steinn eða að Steini er
fornmerk jörð. Var þar all-
mikið herrasetur löngum, og
var það raúnar allt til þess
að Hörðalarid fylki keypti jörð-
ina og gerði að skólasetri 1861.
Áður hafði fylkið haldið uppi
1 inaðarkennslu og skóla í Sand
-c í Kvinnhéraði á árunum
*9—1862. Hörðaland fylki
ypti Stein af dr. philos. Woll-
Konow þingmanni. Hann var
í . Lur Marie dóttur danska
s.cáldsins Adam Oehlenschlæger.
Hún gróðursetti „túntré" það
sem enn stendur á húsahlaðinu
á Steini, en það er beykitré eitt
mikið. ViÖ söluna tók. Konow
undan landspildu nokkra og
vatnsréttindi og rak þar korn-
mylíu. Þar bjó hann til dauða-
dags 1924, og myllan er nú
horfin.
n.
Elsta byggingin á Steini er
frá 1681. Hún er nú friðlýst. Á
árunum 1921—1922 fór fram
mikil viðgerð á þessari fornu
byggingu og hún öll færð í sitt
upphaflega form eftir því sem
frekast var hægt. Kom þá í ljós
á bak við þiljur fornt veggfóður
og rósamálning merkileg. Ridd-
arasalur byggingarinnar er nú
hinn mesti helgidómur. Stein-
verja og notaður sem hátíðasal-
ur þegar sérstaklega mikið skal
við hafa.
Öll landstærð jarðarinnar
Steinn er um 210 ha. 22,5 ha er
fullræktað land en 16 ha rækt-
aðir sem bithagi. Um 140 ha eru
ræktaður skógur, og er hann
með ágætum, margbreytilegur
og afurðagóður, en hitt skiptir
þó mestu hve góður hann er til
kennslu og náms. Þar má líta
risavaxin grenitré 33 metra há.
Mikið af því landi sem nú er
nytjaskógur var berangur eitt
er skólinn tók til starfa, svo
sem Steinafjallið, sem þá var
talið til einskis nýtt.
Við alla plógræktun á Steini
er túnræktin mest um verð,
töðufall mikið, 100 hestar af ha
þykir vart meira en sjálfsagt
þar á túnum.
En eins og tölurnar sýna er
þetta ekki neitt stórbú, enda er
búskapurinn mjög miðaður við
kennsluna. Garðyrkja margvís-
leg er stunduð til fyrirmyndar.
Áhöfnin á skólabúinu er samt
stór miðað við stærð hins rækt-
aða lands, 38 mjólkurkýr en
nautgripir alls 67. Fróðlegt er að
athuga nythæð kúnna á Steini
allt frá því er skólinn tók til
starfa. Fardagaárið 1867—68 var
meðalnytin 1531 kg. en 1964—65
5608 kg. og fita 4,10%. Sauðfé
er ekki nema 45 kindur á fóðr-
um, hestar 3 (vegna námsiris og
til vinnu í skógi), svín 8—9 gylt
ur, varphænur um 100 o.s.frv.
III.
Skólinn á Steini varð — eins
og fleiri skólar í Noregi — illa
fyrir barðinu á hernámi Þjóð-
verja á stríðsárunum. Árið 1922
hófst endurbygging skólans að
nær öllum húsum. Á árunum
1922-—1966 hefir verið byggt á
Steini fyrir um 4 millj. króna
norskar. Tel ég ekki ósennilegt
að það jafngildi nær 40 millj.
króna íslenzkra, ef miðað er við
hið raunver/lega verðgildi pen-
inga og hvað fæst fyrir þá í
byggingum. Er þetta fróðlegt til
samanburðar við bændaskólana
hér á landi, en ekkert sérstakt
um norska skóla sem endur-
byggðir hafa verið eftir stríð.
Mér verður hugsað til Hóla, hér
, stoðar lítið að nefna smáupp-
hæðir, hér gagnar ekkert klast-
ur.
Sjálf skolabýggingín nýja á
Steini kostaði n.kr. 2.873.837.00
og var þó byggð á árunum 1954
til ’57, en þá var norsk króna í
mun hærra gildi heldur en nú
er. Þótti mörgum óhóf er bygg-
ing þessi var reist, — nú talar
enginn um slíkt.
Um allt þetta og margt fleira
má lesa í minningarriti sem út
er komið um Stend jordbruks-
skole 100 ár, greinagott rit 191
bls. samið af núverandi rektor
skólans á Steini Asbjörn Öye.
Á árunum 1866—1966 hafa
alls útskrifast 3144 nemendur
frá Steini. Auk hins venjulega
búnaðarskóla hefir síðan 1957
verið þar námsdeild fyrir þá er
hyggjast stunda landskiptafræði
nám við Búnaðarháskólann í
Ási.
IV.
í minningarritinu er sérstak-
ur kafli um nemendur frá ís-
landi og Færeyjum. Eru þar
nafngreindir 15 menn ísl. sem
lokið hafa námi við skólann á
Steini. Ekki koma þar öll kurl
til grafar. Eftir heimildum
þykist ég geta nafngreint 16
nemendur ísl. sem lokið hafa
námi, og þar við bætast, að
ég hygg, að minnsta kosti 6
piltar sem stundað hafa nám á
Steini án þess að ljúka fullnað-
arprófi. Tel ég rétt að nefna
hér þá er lokið hafa þar námi
svo að fullvíst sé, og árið sem
þeir útskrifast.
1. Ólafur Bjarnason, 1869,
varð bóndi á Kolbeinsá í Hrúta-
firði.
2. Sveinn Sveinsson, 1872,
skólastjóri Hvanneyri.
3. Páll Jónasson, 1877, Þverá
í Reykjahverfi.
4. Jónas Eiríksson, 1877, skóla
stjóri Eiðum.
5. Guttormur Vigfússon, 1887,
skólastjóri Eiðum.
6. Halldór Jónsson, 1878,
bóndi Rauðamýri við ísafjarðar
djúp. (Halldór varð efstur allra
bekkjarbræðra sinna við brott-
fararpróf, og hlaut hærri aðal-
einkunn heldur en nokkur nem-
andi á Steini hafði hlotið til
þess tima. Sá undarlegi „mis-
skilningur" hefir komizt inn í
íslenzk skrif um þessa hluti, að
Halldór hafði orðið lægstur
allra við brottfararpróf frá
Steini 1878. Er slíkt óþörf skrif
og með endemum).
7. Bogi Helgason, 1879, bóndi
Brúarfossi. N
8. Ólafur . Ólafsson, 1879,
bóndi Lindarbæ í Holtum.
9. Jósep Björnsson, 1880,
skólastjóri Hólum.
10. Björn Bjarnason, 1880,
bóndi Grafarholti.
11. Eggert Finnsson, 1882,
bóndi Meðalfelli í Kjós.
12. Gisli Gíslason, 1883, bóndi
í Selvogi (?).
13. Sigurður Sigurðsson, 1898,
búnaðarmálastjóri.
14. Vigfús Helgason, 1918,
kennari Hólum.
Kjartan Helgason, 1956,
bóndi Hvammi Hrunamanna-
hreppi.
16. Halldór Valgeirsson, 1958,
Véladeild S.Í.S.
Af þessari upptalningu má
sjá að 5 búfræðingar frá Steini
hafa orðið skólastjórar við
bændaskóla hér á laridi, og aðr-
ir urðu framámenn í búnaði og
félagsmálum.
Þannig er ljóst að búfræði-
nám ísl. pilta á Steini markaði
Framhald á bls 25
Ekki
aðeins
vel klæddar,
heldur.BEZT
klæddar
í sokkum frá
CIIRISTIAN DIOR
Útsöluverð með söluskatti:
DIORLING kr. 60,00
LADY DIOR kr. 75,00
DIOR CANTRECE kr. 115,00
Tízkuliturinn nú er
SOLERA
Einkaumboð:
INCíVAR SVEINSSON UMBOÐS- OG HEILDVERZI.UN, AUSTURSTRÆTI 17, SÍMI 16662