Morgunblaðið - 11.08.1967, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. ÁGÚST 1967
15
AFI MINN VAR MIKILL PERSÓNULEIKI
Samtal við dótturdóttur Konrads IVIaurers,
*
Islandsvinarins mikla
Dr. Konrad von Maurer.
„VOR fátæka og fámenna
þjóð hefur átt því láni að
fagna að eiga marga góða
vini meðal útlendra þjóða,
en engan betri vin hefur
hún átt en prófessor Kon-
rad von Maurer. Flestir les-
endur almanaksins munu
þekkja hann að nafni en
hinir munu færri, sem
kunna glögg skil á æviatrið
um hans, eða vita, hvað Is-
land á honum að þakka, og
mun ég nú reina að fræða
menn um þetta í fám orð-
um. Því miður leifir rúmið
ekki að gera það svo greini-
lega, sem maðurinn á skil-
ið“.
Þannig hefst grein, sem
Björn M. Ólsen, fyrsti rekt.or
Háskóla íslands, reit hinn 29.
apríl árið 1897 á 74ra ára af-
mæli Konrads Maurers og birt-
ist í A'lmanaki hins íslenzka
Þjóðvinafélags 1898.
Ástæðan fyrir því að við rifj
um þetta upp nú, er sú, að hér
er um þessar mundir stödd frú
Weihrauch, dótturdóttir hins
mikla fslandsvinar, sem átti
svo ríkan þátt í því, að ísland
hlaut sjálfstjórn. Frú Wei-
hrauch, sem fædd er 1883 hef-
ur undanfarna daga ferðazt um
ísland ásamt dóttur sinni, *rú
Schafer, og litu þær inn á rit-
stjórn Míbl. einn daginn í fyrrt
viku í fylgd Stefáns Edelsteins,
skólastjóra.
Frú Wei'hrauch er einkar al-
úðleg gömul kona, og ern, þrá't
fyrir háan aldur. Af viðtaunu
við hana varð mér ljóst, að afi
hennar hefur verið stórbrot-
inn persónuleiki, því að oft og
tíðum brá fyrir lotningar-
glampa í augum gömlu kon-
unnar, er frásagnargleðin hafði
komizt í hámark. Hún virtist
h-afa ánægju af því að segja
frá afa sínum, sem okkur lang-
aði til að kynnast sem persónu.
Um vísindamanninn höfðum
við grein Björns M. Olsens,
sem þekkti Maurer persónu-
lega, svo að þeirri hlið þuvft-
um við ekki að kynnast.
— Ég ólst upp í húsi afa
míns og hann dó tveimur dög-
um áður en ég trúlofaðist.
Hann hafði ákaflega mikil
áhrif á mig í barnæsku, en við
bjuggum í stóru húsi — því að
hann var vel efnum búinn —
og var íbúðin niðri. Á efstu
hæðinni var stórt og mikið
bókasafn. Þetta var í Múnchen
og var húsið stórt, sem sjá má
af því að þarna uppi var ann-
að stærsta einkabókasafn í
Þýzkalandi. Eftir lát afa fór allt
safnið til prófessors Harvard,
sem líklegast hefur keypt það
í heilu lagi
Harvard var lögfræðingur
eins og afi minn og ég býst
við því, að hann hafi þar af
leiðandi viljað fá safnið. í safn
inu var mi'kið af gömlum ís-
lenzkum bókum, enda minnist
ég þess, að margir íslendingar
heimsóttu afa minn, þÓtt ekki
muni ég eftir neinum sérstök-
um.
— Vinnúherbergi afa míns
var uppi á lofti. Varla var unnt
að fá hann til þess að konna út
úr herberginu, nema til mál-
tíða — hann sat þar ávallt og
vann. Þótt fólk kæmi í heim-
sókn lét hann sér fátt um finn-
ast og það drakk þá bara kaffi
úti í garðinum. Hann var af-
skaplega ómannblendinn, nema
þegar um íslendinga var að
ræða. Þá kom hann ávallt fram
og ræd’di við þá tímunum sam-
an. Hann var greinilega eng-
inn samkvæmismaður, nema
íslendingar væru annars veg-
ar.
Svo að við gerum augnabliks
hlé á frásögn frú Weihrauch þá
væri ekki úr vegi að kynnast
þeim Maurer, sem Björn M.
Olsen lýsir í Almanakinu:
Maurer fæddist hinn 26.
aprfl 1823 í Frankenthal í
Rínpfalz og var einkasonur
Georges Ludvig's von Maurer,
nafnfrægls lögfræðings og
prófessors við háskólann í
Múnc'hen. Níu ára gamall flutt
ist Konrad með föður sínum
til Grikklands, þar sem faðir
hans varð ráðgjafi Ottós
Grikkjakonungs, en tveimur
árurn síðar hóf hann skóla-
göngu í Múnchen. Hann lagði
stund á lögfræði við háskólana
í Múnchen, Leipzig og Berlín,
en jafnframt laganáminu
hneigðist ’hugur hans til sagn-
fræði og málfræði og í Berlín
hlýddi hann m.a. á fyrirlestra
Jakobs Grimms, sem var
fremstur málfræðinga í Þýzka-
landi þá. Hafði þetta mikil og
góð áhrif á hinn unga martn.
Árið 1844 leysti Maurer af
hendi próf í lögfræði og tveim-
ur árum síðar varð hann auka-
prófessor (próf. extraordinari-
us) í lögfræði við háskólann í
Múnchen og 1856 reglulegur
prófessor við sama skóla.
Gegndi Maurer því emibætti
unz hann lét af því fyrir elli
sakir í marzmánuði 1888.
Um það leyti, er Maurer
dvaldist í Berlin, tók hann að
fást við norræn fræði, sérstak-
lega íslenzk og las hann fyrst
þýðingu Jakobs Aall's á Heims
kringlu. Því næst tók hann að
lesa sögur og önnur fornrit,
einkum lögin. Gerði hann það
af hinu mesta kappi, þrátt fyr-
ir mikla erfiðleika og skort á
nýtum orðabókum. Ávöxtur
þessa starfs hans kom fyrst í
Ijós, er hann gaf út bókina:
„Upphaf allsherjarríkis á Is-
landi og stjórnskipunar þess“,
sem kom út á þýzku 1852. Um
þetta afrek segir Björn M. Ol-
sen:
„Þetta rit lís'ir svo nákvæmri
og djúpri þekkingu á máli voru
og fornritum, á lögum vorum
og stjórnskipun, að það er al-
veg óskiljanl'egt, hvernig svo
ungur maður hefur getað aflað
sjer slíkrar þekkingar suður í
Þískalandi á þeim tímum og
með þeim hjálparmeðulum,
sem þá voru til. Með þessu
leggur Maurer firstur manna
grund'völlinn til sannrar og
rjettrar þekkingar á stjórnskip
un íslands á þjóðveldistíman-
um og á hinni elstu sögu vorri
og sá grundvöllur stendur í öll
um aðalatriðum óhaggaðar enn
í dag. Fám árum síðar gaf
hann út stórt rit og engu
ómerkilegra en hið fyrra, um
kristnisögu Noregs og íslands
í t'veim þikkum bindum (Die
bekehrung des norwegischen
stammes zum christenthume
I—II. Múnchen 1855—1856).
Þetta rit er og verður altaf
undirstaðan undir öllum hin-
um síðari rannsóknum um
kristnitöku Noregs og íslands“.
Og frú Weihrauch heldur
áfram frásögn af afa sínum:
—• Einu sinni á ári var unnt
að gera vinnuherbergi afa
míns hreint. Það var þegar
hann fór í opinbera móttöku
til prinsins af Bayern, en hann
bauð til sín prófessorum ár-
lega. Þá fór allt úr skorðum á
heimilinu, því að aðra daga var
ekki unnt að hreinsa hjá hon-
um.
Ég man eftir því, að er hann
kom einu sinni úr slíkri mót-
töku, sagði hann okkur
skemmtilega sögu af atviki,
sem henti 'hann. í upphafi
mót'tökurnar, er hann gekk
fyrir prinsinn og hneigði
sig slitnaði einn buxna-
hnappur gamla mannsins af,
datt á gólfið og skoppaði
eftir því endilöngu og hafnaði
síðvn í hinum enda salarins.
Enginn sagði orð og það hefði
mátt heyra saumnál detta utan
hljóðsins frá hinum skoppandi
hnapp. Allir fylgdust með
hnappnum og þegar hann loks
stöðvaðist, sagði prinsinn: „Þar
liggur hann þá“. Var þetta hið
fyrsta sem sagt var við mót-
tökuna, Vakti þetta mikla kát-
ínu eftir á, en afa mínum var
ekki alveg sama meðan á þessu
stóð.
— Afi minn var mjög ná-
kvæmur með öll útgjöld. Hann
hélt bókhald yfir allt — allt
frá hinu smæsta til hins
stærsta. Skrifaði hann þetta
niður rneð meitlaðri smáskrift,
sem ég held að hafi verið mjög
lík skrift Jóns Sigurðssonar.
— Nei, afi minn lenti aldrei
í neinu leiðindamáli sem lög-
fræðingur, utan einu sinni.
Lenti hann þá í málaferlum
við klerk nokkurn, sem reynt
hafði að sölsa undir sig pen-
inga dóttur hans. Hann átti
þrjár dætur og var þessi
minnstum gáfum gædd og eina
barn hans, sem ekki fór í lang-
skólanám. Gerðist hún díagón-
issa og þótti það mikil óvirðing
fyrir fjölskylduna. Prestur
þessi reyndi að ná út úr henni
peningum, en afi, sem var hal'd
inn næstum öfgafullri réttlætis
kennd fór í mál og vann það.
Hann var ekki að ágirnast pen
ingana, því að þá gaf hann
munaðarleysingjahæli strax á
eftir, heldur gat hann ekki þol-
að ágang prestsins. Varð þetta
til þess að sambandið milli
þessarar dóttur hans og fjöl-
skyldunnar varð mjög stopult.
Tveir synir hans, annar var
foringi í hernum, en hinn
prófessor í lögum, buðu þess-
ari systur sinni eitt sinn í há-
degisverð. Völdu þeir til þess
föstudaginn langa og fram-
reiddu kjöt, en hún var ka-
þólsk. Aumingja systirin var
svo fegin að komast aftur í sam
band við fjölskyldu sína, að
hún braut föstuna og át kjötið,
þrátt fyrir alla trúarsiði. Þetta
gerðu þeir bræður ekki af il’.-
kvittni heldur öllu fremur
stráksskap, að því er ég held.
— Afi minn hafði fremur lít
il afskipti af böcnum sínum.
Hins vegar dekraði hann mjög
við barnabörn sín og lét allt
eftir þeim. Ég og systir mín vor
um t.d. í miklu uppáhaldi hjá
honum.
Og til þess að kynnast fleiri
hliðum á Konrad Maurer er
ekki úr vegi að líta aftur í
Almanakið og sjá hvað Björn
M. Olsen hefur um hann að
segja.
„Árið 1855 samdi danskur
lögfræðingur og prófessor við
Kaupmannáhafnar háskóla
J. E. Larsen rit „Um stöðu
íslands í ríkinu að lögum, eins
og hún hefur verið hingað til“,
og var það gefið út sem háskóla
boðsrit 1855 og síðan þítt á ís-
lensku. Höfundur þessa rits
reinir og sannar, að ísland sje
firir löngu innlimað konungs-
ríkinu og geti því ekki átt til-
kall til sjerstakra landsrjett-
inda. Móti þessu skrifaði Jón
Sigurðsson hina ágætu rit-
gjörð sína „Um landsrjettindi
íslands", sem kom út á dönsku
1855 og var síðan þídd á ís-
lensfcu í Níjum Fjelagsritum
1856 og hrekur hann þar með
rökum skoðun Larsens. Jón Sig
urðsson vonaðist eftir, að ein-
hver af bræðrum vorum í
Noregi, Svíþjóð eða Danmörku
sjálfri mundu verða til að
stiðja málstað vorn á móti
Larsen, enn ekkert liðsirði kom
úr þeirri átt. Aftur á móti kom
hjálpin þaðan, sem síst varði,
frá Þískalandi. Þar ritaði
Maurer mjög fróðlega grein
móti kenningum Larsens í
Augsborgarblaðið „Allgemeine
zeitung" (í okt. 1856) og var
sú grein síðan íslenskuð í Níj-
um Fjelagsritum 1857. Upp frá
þessu var Maurer altaf brjóst
vort og skjöldur á Þískalandi
í stjórnabaráttunni, og hafði
það eigi litla þiðingu fyriir Jón
Sigurðsson að eiga þar svo góð
an hauk í horni“.
Frú Weihrauch segir:
— Tengdamóðir afa míns,
þ.e.a.s. langamma mín, bjó á
heimilinu. Hún var óskilgetið
barn Napóleons keisara og var
það einskonar fjölskylduleynd-
armál, jafnframt því sem nokk-
urs stolts gætti vegna þessa
skyldleika. Var stundum hent
gaman að mér í skóla, er ég
var við frönskunám, því að
kennarinn vissi um þessar fjöl
skylduástæður. Hafði hann
einnig verið kennari móður
minnar og eitt sinn, er mér
gekk ekki sem bezt í kennslu-
stund, sagði hann: „En góða
ungfrú. Þér ættuð þó að vita
þetta. Heima hjá yður tala jú
allir frönsku".
— Það var lengi vel siður
langömmu að bjóða öllum glas
aif Tokaier árdegis kl. 11. Fengu
menn þá gjarnan kavíar með.
Þetta kunni afi vel að meta og
Framhald á bls. 20.
Frú Weihtrauch, dótturdóttir Maurers, ásamt dóttur sinni, frú Schafer. (Ljósm.: Ói. K. M.)