Morgunblaðið - 02.03.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. MARZ 196«
17
Snorri Sigurðsson, skógfræðingur:
Þáttur skógræktarfélaga í
gróðurvernd og landgræðsiu
Með stofnun Skógræktarfé-
l'ags fslands árið 1930 'verða
þáttaiskil í steógrækt á íslandi,
og fer (þeirra einikum að
gæta, er Steó>græktarfél.ag ís-
lands er gert að sambandsfé-
lagi héraðsskógræktarfélaga ár
ið 1940. Með því víkkaði starfs-
grundvöllur þess og varð til
þess, að auðlveldiara reyndist að
koma ýmsum málum skógræktar
innar áleiðis.
Um og eftir 1940 voru stofn-
uð skógræktarfélög í flestum
sýslum landsins. Nú er svo kom-
ið, að skógræktarfélög eða deild
ir þéirra starfa í öllum sýslu—
og bæjarfélögum, nema Vestur—
Húnavatnssýslu og Vestmanna-
eyjum, og eru skógræktarfélög-
in með fjölmennustu almanna-
samtökum í landinu.
Eins og að líkum lætur, hvíl-
ir það á aðalfundum og stjórn
svo fjölmennra samtaka að finna
leiðir, sem stuðla að framgangi
þeirra mála, er varða skógrækt
og skyld mál.
Fyrri grein
Eftir að Skógræktarfélag ís-
laiids var gert að sambandsfé-
lagi, hafa aðalfundir verið
haldnir á mörgum stöðum víðs-
vegar um ,land og hafa þeir
ávallt verið mjög fjölsóttir. Um
hundrað manns hafa tekið þátt
í fundum þessum hin síðari ár
og þar hafa verið rædd flest
þau mál, sem varða skógrækt,
landgræðslu og gróðurvernd.
Hér verður sagt frá því, hvaða
þátt aðalfundir og stjórn Skóg-
ræktarfélags íslands hafa átt í
gró ðurverndanm'álunuim.
Aðdragandi að lagasetningu um
gróðurvernd.
Mörgum fslendingum hefur
runnið það til rifja, hve skóga-
eyðing hefur verið ör hér á landi
á síðari tímum. En þeir eru
færri, sem gera sér ljóst, hve
sú gróður- og jarðvegseyðing
var afdrifarík og hættuleg, sem
fylgdi í kjölfar eyðingar íslenzku
birkiskóganna. Meðal almenn—
ings var það ekki skógleysið,
sem vakti menn til umhugsunar
og aðgerðar gegn frekari land-
spjöllum, heldur hin augljósa
staðreynd, að með eyðingu gró-
iris lands voru verðmæti að
ganga landsmönnum úr greipum
sem seint eða aldrei verða bætt
að fullu.
En hinsvegar hefiUþeim, sem
að sk 'grækt starfa, öðrum frem-
ur verið Ijóst samhengi milli eyð
inigar s'kóganna oig jarðveg'seyð-
ingarinnar. Er því að vonum, að
þessi mál hafa lengi verið rædd
innan félagsins og að aðalfund-
ir hafi sent frá sér ályktanir og
tillögur þar um.
f greinini ábúð og örtröð, sem
Há'kion Bjarnasion riitaði í Áns-
rit Skógræktanféliags íslands
1942, rekur hann ítarlega orsak-
ir og afleiðingar gróðureyðingar
hér á landi. Hann bendir þar
m.a. á, að næktuninni hafi fleygt
fram undanfarna tvo áratugi, og
að með aukinni ræktun hafi bú-
sbaparhættir breyitzt mjög frá
því sem áður var. Aukin ræktun
.hafi m.a. orðið til þeiss, að á-
'hafnir búa stækbuðu, en m'eðþví
væri gengið m'iklu nœr gróðri
útjarðar en áður. Þær framfar-
ir, sem átt hefðu sér stað í bú-
skap lægju nær eingöngu innan
takmarka hins ræktaða lands,
en hins vegar hefði örtröð sam-
tímis aukizt ískyggilega á órækt
uðu landi.
f lok greinarinnar bendir skóg
ræktarstjóri á ýmsar leiðir til
bóta og í því sambandi telur
hann hlut skógræktar og sand-
græðslu merkasta þáttinn í rækt
unarmálum fram til þessa. En
til þessa að ná skjótum árangri
,yrði að efla oig ihefja margs kon-
ar rannsóknir á orsökum gróður
eyðingar.
Enginn vafi er á því, að grein
þessi, sem skrifuð var fyrir rösk
um 25 árum, hafi þá og síðar
mðtað mjög afstöðu manna til
Lj'isim.: H.B. 1967.
þessara mála. Sama ár og grein-
in er rituð kemur fram tillaga
frá aðalfundi Skógræktarfélags
íslands, þar sem félagið hvetur
eindregið til að framkvæmdar
verði rannsóknir á beitarþoli
landsins, á þeim grundvelli, sem
lagt er til í fyrrnefndri grein.
Máli þessu var síðan haldið
vakandi innan félaganna og er
tii'laga sa-ma efniis samlþy'kk't á
aðal'fúndi árið 1947, en flútninigis
maður hennar var Jón Rögn-
valdsson garðyrkjumaður á Ak-
ureyri. f tillögu Jóns er skorað
á hið opinbera, að það geri ráð-
stafanir til þess að hafnar verði
rannsóknir á beitarþöli gróður-
lenda.
Á aðiaffundúm voru síð'ar margar
tillögur gerðar, sem hnigu í sömu
átt. Mörkuðuist þær aðallteiga af
tvennu:- Að framfylgt væri þeim
lögum, sem sett höfðu verið um
verndun gróðurs, s.s. vissum á-
kvæðum í lögum um ítölu, sand-
græðslu og skógrækt, og að
stefnt væri að aukinni vernd-
un jarðvegs og gróðurs með nýrri
löggjöf.
Þeir s'em gleggst þekteja til
þessara mála, vita, að 'hér v'ar
við ramman reip að draga, og
að erfitt hefur reynzt að fram-
fylgja þeim ákvæðum um gróð-
urvernd, sem fyrrnefnd lög mæla
fyrir um. Mönnum varð því fljót
lega ljóst, að ættu slík laga-
fyrirmæli að niá tilgangi, yrðii að
standa á bak við þau stofnun,
sem sinnti því hlutverki, að
fylgjast með ástandi gróðurs,
j'afnfraimt þvi, að hún gerði þær
ráðstafanif, sem að gagni kæmu
við gróðurvernd.
Eftir margítrekaðar áskoran-
ir frá Skógræktarfélagi íslands
var loks farið að hreyfa við þess
um málum af hálfu hins opin-
bera.
Árið 1957 skipaði þáverandi
landbúnaðarráðherra Hermann
Jónasson nefnd til að endur-
skoða lög um sandgræðslu, en
svo og að athuga leiðir til að
auka starfsemi sandgræðslunnar.
Nefnd þessi skilaði af sér frum-
varpi, sem lagt var fyrir Al-
þingi, en hlaut þar ekki af-
greiðslu. Síðan gékk á ýmsu
varðandi þetta mál, en þó var
það ekki fyrr en árið 1960 að
farið er að ræða um gróður-
vernd í sambandi við upp-
græðslu að frumkvæði Skóg-
rólktarfél. ísl. Leiddi það lok's
til þess, að frumvarp að nýjum
landgræðslulögum var lagt fyrir
Alþingi árið 1964 og samþykkt
árið eftir. Með gróðurverndar-
kaflanum í þessum lögum er
merkum áfanga náð í löggjöf
landsins, og takist vel um fram-
kvæmd hans verður það til að
stöðva frekari gróður og jarð-
vegseyðingu.
Án þeiss að hallað sé á neinn,
þori ég að fullyrða, að ef aðal-
fundir og stjórn Skógræktarfé-
lags íslands hefðu ekki hamarð
á þessum málum, eins og raun
ber vitni, væru gróðurverndar-
málin ekki komin á þann rek-
spöl sem nú er.
Undanfarin ár hefur verið
unnið að rannsóknum á beitar-
þoli afrétta iandsins og niður-
stöður þeirra birtar. Rannsókn-
um þessum hefir miðað vel á-
fram og er þess að vænta að
þeim ljúki innan fárra ára, enda
er brýn nauðsyn, að þeim verði
hraðað sem mest.
Landrask við manvirkjagerð.
Fyrir röskum tveim áratugum
hefst nýtt tímabil í lagningu
vega hér á landi. Stórvirkar
vélar koma í stað handverkfæra
og kerrunnar. Þeim, sem vanir
voru gömlu vinnubrögðunum,
þótti það ganga æfintýri næs't að
sjá lang'a vegi laigð'a á örskömm-
um tíma. En það er svo með
hina nýju tækni, að hennifylgja
oft vankantar, sem mönnum sést
yfir í fyrs'tu.
Þeir, sem nú leggja leið sína
um vegi landsins komast ekki
hjá því að sjá þau miklu gróð-
ur— og jarðvegsspjöll, sem hin
ar stórtæku vinnuvélar hafa
skil'.ið efltir.
Við fyrstú sýn gæti virzt, að
þessi gróður— og jarðvegseyð-
ing sé ekki ýkja mikil, en ef
betur er að gáð munu menn
kioma'st að raun utm, að skemimd-
irnar ná yfir mörg hundruð ef
ekki nokkur þúsund hektara á
ári.
Að sjálfsögðu verður ekki kom
izt hjá meiri eða minniháttar
skemmdum á gróðri og jarðvegi
við lagningu vega, og mann
virkjagerð yfir höfuð, en hitt
ætti að vera ljóst, að stefna ber
að því, að slík landspjöll verði
sem minnst, jafnframt því að
bætt sé úr jarðraski og skemmd
um, sem óhjákvæmilega hlýzt
af þessu.
Mál þetta var oft til umræðu
á aðalfundum Skógræktarfélags
íslands, og um það hafa verið
gerðar áskoranir og tillögur til
þeirra aðila, sem með vegamál
| fara. I þeim hefur verið bent
} á nauðsyn þess, að fundnar
| y; ðu leiðir til bóta oig að s>ér-
| fróðir menn í vegamálum og
! jarðrækt hefðu samvinnu þar
' um.
Mál þetta hefur mætt fullum
j skilningi fyrrnefndra aðila og
eru nú komin ákvæði í vega-
lögin, sem skylda vegagerðina
til að bæta slík spjöll. Að auki
er víðtækara ákvæði um þetta
atriði í gróðurverndarkafla land
græðslulaganna. Vegagerð ríkis-
ina hefur bru'gðizt mjög mynd-
arleg'a við eftir setningu iþessa
laga. Hefur hún gert áætlun um
uppgræðslu meðfram vegum og
eftir að tilraunir voru gerðar á
þessu sviði 1966 'var 'ha/fiizt
handa um framkvæmdir s.l. sum
ar með góðum árangri.
Gróðurspjöll vegna elds.
Á s‘íð:tþ. áruim hefur það miarg
sinnis borið við, að eldur hafi
komizt í skógræktargirðingar og
valdið miklu tjóni. Er það oft
lítt bætanlegt t.d. þegar margra
ára gamall trjágróður, sem kost-
að hefur bæði tíma og erfiði
að koma upp, fer forgörðum á
skammri stundu.
Sl'íkar brunais'kemimdir á trjá-
.gróðri enu nær undanitekningar-
lauist afl'eiðingar atf simJbruna
að vorlagi, einmitt á þeim árs-
tíma, þegar gróður er hvað þurr-
astur og varhugaverðast er að
fara með eld á víðavangi. Stund-
um er gáleysi barna og unglinga
um að kenna, en í mörgum till-
vikum eiga fullorðnir menn sök
á þessu, óvitandi um hvaða
spjöllum sinubrunar valda á
gróðri og jarðfveigi. Tjón af völd-
uim ginulbrunia heflur sj aldan fleng
izt bætt og aldrei að fullu, enda
voru engin lög eða reglur til
um framkvæmd hans né bóta-
skyldur nema . gömul ákrvæði
Jónsbókar, sem aldrei var beitt.
Árið 1962 beinir aðalfundur
Skógræktarfélags fslands því til
landbúnaðarráðherra, að sett
verði í lög átevæði um með-
ferð elds við sinubruna og aðrar
ráðstafanir, sem nauðsynlegar
þykja í sambandi við hann, á-
samt viðurlöguim ,ef úta'f væri
brugðið. Að máli þessu var unn
ið næstu ár, og lauk með því, að
árið 1965 var láigt fyrir Al'þingi
frumvarp um þetta efni, og varð
það að lögum árið eftir.
Búf járhald í þéttbýli.
Það er kunnara en frá þurfi
að segja, að fjöldi manns, sem
fæst við trjárækt og aðra rætet
un í þéttbýli verða árlega fyrir
stórtjóni í görðum sínum og rækt
unarlöndum sakir ágangs búfjár.
Tjón þetta hafa garðeigendur
yfirleitt orðið að bera bótalaust.
Hér koma vandaðar girðingar og
Framh. á bls. 19
Hér er skógargróður horfinn með öllu. Afleiðing þess blasir við,
eyðiflákar og rofabörð. Gróðurtorfurnar minnka með ári hverju.