Morgunblaðið - 02.03.1968, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. MARZ 1968
21
Siglaugur Brynleifsson skrifar um:
ERLENDAR BÆKUR
GAGNRÝIMI
A History of Modern Criticism.
1750—1950. René Wellek. Vol. III—
IV. Jonathan Cape 1966.
T.L.S. Essays and Reviews from
The Times Literary Supplement —
1966. (Vol). 5. 45—
Bókmenntagagnrýni er jafngömul
bókmenntum. f henni er íólginn
dómur um hvort rlt höfundar sé
gott eða slæmt. Matið er forsenda
dómsins. Saga bókmenntagagnrýn-
innar hefst með Hellenum. í Kvið-
um Hómers og Hesíódusar kemur
fram mat á skáldskap sem guð-
legri inspirasjón. Hómer telur hlut-
verk skáldskapar vera skemmtan,
en Hesódus telur það vera fræðsl-
una. Heraklítus gagnrýnir kveðskap
Hómers. Aristófanes gagnrýnir leik
rit Evrlpídesar I leikritum sínum.
Bókmenntagagnrýni má finna hing
að og þangað I ritum Platós og
hann áleit heppilegast, að skáld-
menni skyldu útlæg úr fyrirmyndar
rlki sínu, vegna þess að I sliku
rlki væri þeirra ekki þörf. Aristó-
teles setti saman rit um skáldskap
á slðari árum. Hann flokkar skáld-
skap I nokkrar greinar og byggir
þar að nokkru á flokkun Platós.
Hann ræðir einkum leikritsgjörð,
sem vonlegt var og lýsir aðferðum
og máta mest metnu leikritahöf-
undanna. Rit Horatíusar Ars poe-
tica" hafði mikil áhrif á skáld
endurreisnarstefnunnar á ftaliu og
víðar. Skáldið notaði bæði hellensk
rit og ýmislegt úr ritum Cicerós
við samantekt rits síns. Á fyrstu
öld eftir Kristsburð er sett saman
rit um skáldskap, sem kennt er við
Longinus. Hann vitnar í margvís-
legustu rit og þar á meðal I rit
Gyðinga, biblíuna, sem hefur orðið
mönnum tilefni til margvíslegra
hugrenninga. Rit Longinusar var
þýtt á frönsku á síðari hluta 17.
aldar og hafði lengi vel mikil áhrif
á skáld og gagnrýnendur.
Þeir gagnrýnendur sem hafa haft
mest áhrif á bókmenntir allt frá
upphafi miðalda, voru kirkjufeðurn
ir. Afstaða þeirra og mat réð þvl
hvað hinna fornu bókmennta varð-
veittist síðari tímum. Mat þeirra
var mjög sundurleitt, sumir þeirra
dáðu flesta forna höfunda meðan
aðrir máttu aðeins það, sem stang-
aðist ekki of hastarlega við kristn-
ar kenningar. Tertullianus var
þeirrar skoðunar, að menn skyldu
ekki rita um það, sem þeir töldu
ósæmilegt að gera. Þessi skoðun
hefur orðið lífseig, en það er hætt
við því að yrði þessi kenning Ter-
túllianusar framkvæmd yrði fátæk-
legt um að litast I bókasöfnum.
Talið er að nútíma gagnrýni hef j
ist með Dante. Hann setur fram
kenningar sínar I De Vulgari El-
opuentia" um það, á hvern hátt
skuli tjá sig I ljóðum á móðurmál-
inu og hvernig. Á endurreisnartíma
bilinu varð sú kenning ofan á, að
sanna fyrirmynd alls skáldskapar
væri að finna með klassíkerum forn
aldar. Þá og lengi siðan var þvl
haldið fram, að frávik frá þeirri
fyrirmynd væri alltaf neikvæð. Pet
rarca og Boccacció settu saman for
skriftir fyrir skáld og voru þær
reistar á kenningum fomra höfunda
sem aðlagaðar vom itölsku og
þeirra tíðar aðstæðum. Sumir höf-
undar álitu að illgjörlegt væri að
skrifa á þjóðtungunum og töldu að
binda skyldi sig við latínu og grísku
Þetta var ekki jafn fráleitt og það
hljómar nú. Þjóðtungurnar þróast
smátt og smátt til þess að verða
bókmenntamál. Franskan verður
fyrst bókmenntamál I Evrópu síðar
fylgir ítalskan og spænskan, og
enskan. Áhrif franskra bókmennta
gætti um alla Evrópu, en latínan
var eftir sem áður tunga lærðra
manna og latneskar bókmenntir
fyrirmyndin og gætti þessa langt
fram eftir öldum. Þjóðtungurnar
voru lengi vel ekki taldar hæfar
til þess að vera réttarmál, enskan
er ekki notuð sem slík fyrr en á
14. öld og franskan ekki fyrr en á
16. öld. Þvl furðulegri er sú þróvm,
sem verður hér á landi 1 þessum
efnum á 12., 13., og 14. öld.
Bókmenntagagnrýni 17. og 18.
aldar einkenndist mjög af þeirri
trú að skynsemin réði afstöðu
manna og menn gætu áttað sig á
heiminum og skilið sögu mann-
kynsins með því að beita skyn-
samlegu viti. Þá fyndust þær reglur
sem stjórnuðu veraldarrásinni á
sama hátt og þeirrar tíðar menn
voru að átta sig á náttúrulögmál-
unum". Bókmenntirnar skyldu sam
hæfast vissum reglum, sem reistar
voru bæði á arfleifð frá endurreisn
artimunum og skynsamlegum á-
lyktunum samtímamarma. Menn
gerðu reglurnar algildar fyrir alla
sögu mannkynsins og töldu mat og
hugsunarhátt eins á dögum Platós
og Miltons. Þessi skoðun breyttist
þegar kemur fram á 18. öld. G.B.
Vio komst að þeirri niðurstöðu,
að mismunur laga og reglna meðal
hinna ýmsu þjóða á ýmsum tímum,
starfaði ekki af eðlismun þjóðanna,
heldur af sundurleitum hugsunar-
hætti og viðmiðun á mismunandi
tímabilum. Vico áleit að þetta gilti
einnig um bókmenntir. Skynsemin
og skoðun manna á náttúrunni
breyttust, hugsunarhátturinn var
mismunandi og hann mótar tíma-
bilin meira heldur en uppfinding-
ar og tækni. Nú á tlmum er álitið
að saga bókmennta og lista endur-
spegli mat og viðmiðun hvers tíma-
bils. Á hverju tímabili eiga sér
stað stöðugar breytingar, um mynd
anir og áhrif fyrri tímabila segja
tH sín og hvert tímabil er því I
senn hnignunar tímabil þeirra eig-
enda, sem eru að hverfa og blómg
unartimi nýrra viðmiðana.
René Week skrifar tvöhundruð
ára sögu bókmenntagagnrýninnar.
Fyrstu tvö bindin spanna síðari
hluta 18. aldar og Rómantíkina, en
þessi bindi, það þriðja og fjórða
ná frá Rómantík fram undir lok
19. aldar. Síðan History og Criti-
cism" eftir Saintsbury kom út á
árunum 1900—1903, hefur enginn
orðið til þess að skrifa heildarsögu
gagnrýninnar fyrr en Wellek.
Aukin framleiðsla, aukinalmenn
ingsmenntun og margföldun fólks-
fjöldans, allt þétta varð til þess að
stórauka útgáfustarfssemi á 19. öld.
Breytingarnar ýttu undir bók-
menntaiðju og pólitísk átök urðu
mönnum kveikja til skrifta. ítarleg
saga gagnrýninnar verður jafnfram
veraldarsaga Evrópu á þessu tíma-
bili. Gagnrýnendurnir voru margir
hverjir áhrifamiklir höfundar á öðr
um sviðum. Heine, Nietzsche og
Dilthey höfðu ekki síður áhrif með
gagnrýni sinni en öðrum verkum.
Áhrif gagnrýnenda á 19. öld voru
mjög víðtæk og róttæk, fáir menn
hafa haft slik áhrif á Islenzkar bók
menntir og George Brandes enda
urðu áhrif hans mikil um alla norð
anverða Evrópu. De Sanctis á íta-
líu og Matthew Arnold á Englandi
áttu ekki lítinn þátt I mótun bók-
menntasmekks Evrópu. Timaritaút
gáfa stórjókst og upplög þeirra
stækkuðu. Tvö ný lönd koma inn I
bókmenntasögunna á þessu tíma-
bili, Rússland og Bandaríkin og
verða þau til þess að stækka bók
ina að mun. Höfundur rekur mjög
itarlega allar þær stefnur, sem mót-
uðu bókmenntir þessara sjötíu ára,
sem bindin spanna, forsendur þeirra
og kenningar. Hann lýsir þeim
mælistikum sem gagnrýnendur not
uðu við mat sitt á bókmenntum,
bókmenntasmekk þeirra og almenn
ings og leggur slðan sitt mat á
þann smekk og gagnrýnendur, sem
hann byggir á nútímaviðhorfum.
Samtekt þessa rits er þrekvirki
og það er ekki vlst, að slíkt verði
endurtekið I bráð, sérhæfing er eitt
einkenni okkar tlma og upphrúgun
staðreynda útilokar æ meir yfir-
gripsmikil ritverk af þessu tagi.
Þessi bók er I senn, saga gagn-
rýninnar, bókmennta saga og eins
og áður segir veraldarsaga Evrópu.
Nákvæmar bókaskrár fylgja.
Times Literary Supplement er
ennþá á þann veg skrifað, að höf-
undar vita um hvaða efni þeir eru
að skrifa og skrifa fyrir skyni
gæddar verur. Það hlýtur að vekja
furðu, að I því blaði örlar vart
á lágkúru eða útþynningu efnis.
Þetta er einkar huggunarríkt nú á
dögum, þegar fólk er matað á
útþynntri lágkúru I flestum fjöl-
miðlunartækjum og blöð virðast oft
ast höfða tU takmarkaðs skýrleika
lesenda sinna, meira að segja stund
um að nauðsynjalausu. Þetta blað
hefur átt drjúgan þátt I þvl að
kveða niður ýmiskonar lágkúru
og hleypidóma I bókmenntum og
bókmenntamati og staðið dyggan
vörð um heiðarleg vinnubrögð I
öðrum greinum mannlegrar við-
leitni og það sem meira er um
vert, hafi höfundur þess fellt ranga
dóma, þá hefur það verið leiðrétt
þegar þeir reyndust stangast á við
staðreyndir. Oxford útgáfan hefur
undanfarin ár gefið út nokkra rit-
dóma þessa blaðs í bók. Þetta er
fimmta bindið og er valið úr ár-
gangi 1966.
Hlákan færði
Húnvetningum
gæði
Blönduósi, 29. febr.: —
MIKIL og góð umskipti hafa orð
ið hér í Austur-Húnavatnssýslu
í þíðviðrunum undanfarna daga.
Vegna langvarandi og óvenju
mikilla áfreða- var allsstaðar lé-
leg beit og sumsstaðar algjör-
lega haglaust frá því í desember.
Hins vegar hefur alltaf verið snjó
létt. Nú má heita alautt á öllu
láglendinu.
Blandaruddi sig seint í gær-
kvöldi og steig mjög hátt á
Blönduósi. Vatn kom upp gegn
um skolpleiðslur í kjöllurum
nokkurra húsa, en ekki varð af
því teljandi tjón. í einu húsi
vætlaði inn um dyr. Norðan við
Æsustaði í Langadal flæddi
Blanda yfir veginn. Þar hafði
hlaðizt upp jakastífla. Að öðru
leyti færði hlákan Húnvetning-
um ekkert annað en gæði.
Björn.
2
LESBÓK BARNANNA
LESBÓK BARNANNA
3
hirðmeyjarnar. En eng-
inn gat lagit þekn ráð.
Liitlu prinsessurnar
fitnm settust á rökstóla
og réðu ráðum sínum.
— Við 'gætum getfið
henni giull og silfur,
sagði yngsta prinsessan.
— Hún er vond. Og hún
er galdranorn. En sillfur
og guil myndi gera hana
ánægða eins og alla aðra.
— Við gætum gefið
henni fflöt og s(kó, sagði
önnur. — Hún er götnuil.
Og (hún er ljót. En allir,
sem flá ný föit og nýja
slkó hljóta að verða ham
ingjusamir.
— Við gætum gefið
Ihenni spegil til að spegla
sig í, sagði sú þriðja. —
Og silfurkamíb til að setja
í hár sitt. Og litinn fugl,
sem 'gæti sktemmt henni
með söng.
— Já, já, já, sögðu all-
air lMu prinsessurnar, við
geturn hj'áipað galdra>-
norninni. Við finnum
einhver ráð.
Liitlu prinsessuirnar
gengu fyrir konunginn
og háðu um gull og si'lf
ur. Og þær gengu fyrir
drottninguna og báðu
um fal'leg föt og nýja
skó. Og þær fóru til ridd
aranna og hirðmeyjanna
og báðu um söngfugl í
gullbúri og spegil og
hárkamb.
Daginn eftiir héldu
litlu prdnsessurnar aft-
u-r út í skóginn.
— Góðan daginn,
galdranorn. sögðu þær.
— Við vonum að þér
líði betur í dag.
— Nei, miér líður ekk
ert betur, sagði galdra-
nornin. — Þetta er leið
indadagur og látið þið
mig í friði. Ég þ'arf að
gera fleiri slæma hluti
í dag.
— Ok'kur leiðist að sjá
þig svona óhamingjuj-
sama, sögðu litlu prin-
sessurnar fimm. Sjáðu
hvað við færuim þér.
Galdranornin stappaði
niður fætinum í bræði.
— Þetta verður mér
ekki til neinnar ániægju,
sagði hún. — Og gerilð
þið nú eins og ég segi
og komið ykikur í burtu.
Litlu prinsessurnar
hioriðu spyrjandi á
galdrnorni'na, en þær
hreytfðu sig ekki.
— Þið megið vera
hérna ef þið endilega
vil'jið, sagði gamla nom
in. — En þið muinu® sjá
etftir að ihatfa komið“.
Og igaldraniorni’n
gretti sig og hló illgirn
is hlátri.
— Þetta er vond
galdrainorn, sagiði yngsta
prinsessan. — Hiún er
líka heiimsk, sagði önn-
ur. — Og gömul, sagðli
sú þriðja. — Og Ijót,
sagði hin fjórða. — Hún
er lika mjög óh’amiingju
söm, sagði fimmta litla
prinsessan. — En hvað
eigum við að gera?
HBvað getum við gert?
— Við skulum gefa
henni alla hlutin-a, sem
við komum með, sagði
yngsta prinsessan. — Og
síðan sku'lum við fara
heim, við getum ekki
meira gert.
(FkamhaM).
Pósturinn
Þóra Björg Alexand-
ersdóttir, 12 ára, Lyng-
brekku 8, Kópavogi.
sendi okkur skrítlu og
svo smásögu. sem hér
fara á eftir:
Kennarinn: Hvaða gagn
gerir hryggurinn?
Nemandinn: Á efri end
anum situr höfuðið, en
á neðri endanum situr
maður.
Slæm miisgrip
Kona nokkur átti
tvær litlar dætur, sem
báðar Mgu í mislingum.
Var hún í vandræðum
með hvað hún ætti að
gera og skrifaði því gam
alli og reyndri konu og
bað hana um ráð við
veikinni.
Gamla konan skrifaði
óðar, en hún þurtfti einn
ig að svara annrri kionu
er beðið híði um ráð
varðandi agúrkur.
Vildi nú svo óheppi-
lega til að gamla konan
fór bréfavillt, og sendi
móðuirinni etftirfarandá
ráð:
Leggiið þær í edik.
þær siðan rækilega, og
eftir nokkra daga verða
þær orðnar góðar.

SMÆLKI
Dómari nokkur lét
raka skegg sitt á hverj-
um degi. Einu sinni var
leiddur fram fangi með
mikið sbegg og svart.
Þá sagði dómarinn:
— Etf samivizka þín er
eins svört og skeggið á
þér, þá ert þú saninar-
lega enginn þokkapiltur.
En fanginn svaraði
rólega.
— Herra dómari.
Fari samvizkan eftir
skegginu, þá get ég ekki
betur séð en að þér sé-
uð alveg samivizkulaus.
Faðirinn (við dóttuir
sína) „Eftir hverju ertu
alltatf að skima, Anna
mín, þegar við erum í
samkvæmum?
Dóttirin: „Ég er að
leita að tengdasyni
handa þér, pabbi minn“.