Morgunblaðið - 02.03.1968, Blaðsíða 23

MOKGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. MARZ 196«
23
N EYTEN DAM AL
og hringamyndanir
LAUGARDAGINN 17. febrúar
sl. efndu Samband ungra Sjálf
stæðismanna og Heimdallur
FUS til hringborðsráðstefnu
um: neytendamál og hringa-
myndanir. Jónas Kristjánsson,
ritstjóri og Hjörtur Torfason,
hæstaréttarlögm., fluttu erindi
og að þeim Ioknum urðu mikl-
ar umræður.
Jónas hóf mál sitt á því að
ræða lítillega um hagsmuna-
samtök, stöðu þeirra í lýðræð-
isþj óðfélagi og sagði að líkja
mætti lýðræðiskerfinu við sam
band hagsmunasamtaka. En i
öllum þessum flaumi hags-
munasamtaka hefðu samtök
neytenda orðið útundan og
fengju menn ekki gætt hags-
muna sinna sem slíkir. Lítið
væri um skipulagðar varnir
borgara sem neytendur gagn-
vart ríkinu, einokunarstofnun
um og hagsmunasamtökum, og
sölu ýmissa vörutegunda og
nefndi ýmis dæmi um það.
Hann nefndi einnig dæmi
þess að skaðleg efni væru
seld án nokkurra aðvarana um
skaðsemi þeirra og án þess að
haft væri efti-rlit með sölu
þeirra. Til að gefa nokkuð
gleggri mynd áf möguleikum
neytendans til að vega og meta
vöruverð og gæði, eins og þeir
eru nú, ræddi hann nokkrum
or'ðum, hve erfiðleikar neyt-
endans ykjust sifellt til að fá
þau vörugæði, sem honum
bæri. Fyrst og fremst væri við-
höfð sölutækni til að veikja
mótstöðuafl kaupandans, þar
sem beitt væri sálfræðilegum
aðferðum þannig að höfðað
væri til tilfinninga og dulinna
hvata, en ekki leitast við að
kynna raunveruleg gæði og
hagnýti vörunnar. í auglýsing-
um bæri meira á að verfð sé
að selja virðingu, öryggi,
styrk, rótfestu, karlmennsku,
kvenleika og ást, svo eitthvað
sé nefnt. Þetta ásamt örum
breytingum tízkunnar gera
neytendanum raunverulega ó-
kleift, að gegna hlutverki sínu
í kerfi friálsrar samkeppni og
stuðlar að þvi, að sjálfvirkni
markaðarins fari úr skorðum.
Þá vék Jónas að starfsemi
hagsmunasamtaka neytendum
til vamar, en þau fóru að
myndast upp úr seinni heims-
styrjöldinni. Öflugust kvað
hann þau vera í Bandaríkjun-
um, Bretlandi og á Norðurlönd
unum. Með málaferlum og unn
um sigrum hefðu þeim tekizt
a‘ð vinna sér réttarstöðu. Samt
sem áður væri merkasta starf
þeirra unnið með vörurann-
sóknum og tímaritaútgáfu, þar
sem unnt væri að finna hlut-
lausar upplýsingar um vöru-
gæði, byggðar á hlutlausum
rannsóknum. Meðai tímarita
nefndi hann brezka t ímaritið
Which, ameríska ritið Consum
ers Reports, þýzka ritið D.M.
og danska ritið Tænk. íslenzk
neytendasamtök hefðu starfað
frá 1953 og hefði þeim tekizt
að ná góðum árangri í fyrstu,
en heldur hefði hljóðnað yfir
starfi þeirra nú. Hann kvað
það vænlegast til árangurs, að
neytendasamtökin fengju er-
lendar skýrslur um vörurann-
sóknir og beittu sér fyrir vöru-
rannsóknum og aðgengilegri
útgáfu á slíkum niðurstöðum,
þannig að fólk geti í fljótu
bragði kynnt sér gæði oig verð
án áhrifa sálrænnar sölu-
mennsku og stuðlað um leið
að gera neytandann hlutverki
sínu vaxinn í kerfi frjálsrar
Jónas Kristjánsson, ritstjóri.
samkeppni. Hann benti jafn-
fram-t á, að neytendastefna
væri nú að ryðja sér til rúms,
m.a. hygðist Johnson beita
slikri stefnu sem kosninga-
trompi við næstu forsetakosn-
ingar í Bandaríkjunum.
Að lokum vék Jónas að því,
að íslenzkir stjórnmálaflokkar
hefðu ekki beibt sér fyrir neyt
endastefnu, en kvað þann flokk
inn sem fyrstur beitti sér fyr-
ir slikri stefnu myndi aukast
fylgi og lauk máli sínu með
spurningunni: Hvaða íslenzk-
ur stjórnmálaflokkur tekur
fyrstur upp neytendastefnu?
Að loknu erindi Jónasar tók
Hjörtur Torfason til máls og
nefndi erindi sitt: „Lagaleg
úrræði varðandi eftirlit og að-
hald með samkeppnisháttum
og samkeppnishömlum“.
1 ræðu sinni fjallaði H. T.
almennt um eftirlit og aðhald
með samkeppni í viðskiptum
og þau lagalegu sjónarmið, sem
þar kæmu helzt til greina.
Ræddi hann annarsvegar regl-
urnar um óréttmæta samkeppn
ishætti, sem aðallaga fjalla um
samkeppnisaðfedðir markaðsað
ila sín á milli, en beinast einn
ig að neytendum, og hinsveg-
ar reglur um samkeppnishöml-
ur, sem fjalla um takmörkun
samkeppni á markaðinum með
einokunaraðferðum af hálfu
atvinnusamtaka eða einstakra
voldugra fyrirtækja, og vernd
neytandans gagnvart henni.
Vandamálið í fyrra tilfellinu
væri nánast of mikil sam-
keppni, en í síðara tilfellinu of
litil samkeppni.
Varðandi samkeppnishætt-
ina sagði Hjörtur, að stefnu-
mark laganna væri orðað í 10.
gr. Parísarsamþykktarinnar
um vemd eignaréttinda á sviði
iðna'ðar, sem mælir svo fyrir,
að sérhver samkeppni, sem
brýtur í bága við heiðarlegar
venjur í iðnaði og verzlun,
skuli talin óréttmæt. Þessi al-
menna matregla hefði ekki
verið beinlínis tekin upp í ís-
lenzk lög, en andi hennar svifi
þó yfir vötnunum. Hann ræddi
síðan þau ákvæði íslenzkra
laga, sem banna kaupmönnum
að gefa út villandi upplýsing-
ar um vörur sínar til að hafa
áhrif á sölu þeirra. Þetta væru
þær reglur, sem mestu máli
mundu skipta gagnvart neyt-
endum. Þær væru þó ekki að
öllu leyti til komnar þeirra
vegna, heldur einnig vegna
keppinauta seljandans, til að
spol'na við því, að seljandinn
geti ná’ð undir sig markaði
þeirra með því að villa á sér
heimildir. Það væri viður-
kennd nauðsyn, að vernda
menn gegn samkeppni með
þessum hætti og takmarka
rétt annarra til að tileinka
sér þá aðstöðu, sem þeir hefðu
sjálfir skapað. I löggjöfinni
kæmi sú viðurkenning m.a.
fram í reglunum um vemd
auðkenna (firmanafn, vöru-
merkja o.s.frv.) gegn eftirlík-
ingum, um vernd viðskipta-
leyndarmála, um einkaleyfi á
uppfinningum og um höfundar
rétt. Taldi Hjörtur, að á und-
anförnum áratugum hefði átt
sér stað nokkuð markviss þró
un í þessum efnum, þar sem
lögin hefðu mótað þróun við-
skiptalífsins og gagnkvæmt.
Aðstaðan væri sú, áð menn
gætu öðlast einkarétt yfir til-
teknu sérkenni eða tiltekinni
framleiðsluaðferð. Þetta væri
til þess fallið, að stuðla áð at-
vinnulegu öryggi og fjöl-
breytni í viðskiptum. Hins
vegar hefði þetta í för með sér
tiltekna takmörkun á verðsam-
keppni í viðskiptum frá því
sem væri, þegar allir hefðu á
boðstólum nákvæmlega sömu
vöru án þess að reyna að
greina hana frá öðrum vörum
með sama notagildi, með vöru
merkjum, umbúðum, samsetn-
ingu, sölukjörum e'ða öðru.
Um samkeppnishöml-
urnar sagði Hjörtur, að það
væri ílhugunarefni d hfverj'U
þjóðféla'gi, sem að einfti’v'erju
leyti vill byggja á frjá'Tsri verzl
un hvaða úrræði skuli við hafa
g'agrn hringamyndun og einok-
unaraðistöð'U á mar'kaðin'um. f
Ihagfræðinni væri iþv'í oft hald-
ið fram, að öll sam'k'eppni leiði
fyrr eða síðar til einokunar. E’f
Ihið opinbera eða annað utanað-
komandi vald taki eklki í taum
ana .m'eð eirih'vens k'onar af-
skiptum a'f markað'inium, þá
mótist m'arkaðurinin sjlál'fur í
þlá átt, að tákimarka á'hrif neyt-
andan'si, eftirspurnarinnar, á
verðmiyndun. Sagði Ihann, að
efnalhag'sleg sjónarmið a'f þessu
tagi væru undirst'aðan að flesl
uim réttarreglum um samkeppn
i'slhömlur, og stefnidiu þá aðal-
■lega að þ'ví, að 'himdra óeðlil/eg-
ar hækikanir á v'öriuiv'erði. En
|hér kæmu einnig ti'l sjórnm(ála
leg sjónarmið, sieim væri þá að-
ali'ega sitefnt gegn þeirri þró-
un, að voldug atvinnufyrirtæ'ki
eða ativinnuisamibö'k st'ofni lýð-
frelsi og lýðræði í þjóð'félag-
inu í hættu og vaxi valdstjórn
inni yfir Ihöfuð. Fyrir þessa
íh'agsmiuni .m'á að sjlálftsögðu
Hjörtur Torfason, hrl.
ýmsu fórrna þar á meðal tillit-
inu til þess, að eitt stórt fyrirt.
getur oft framleibt ódýrari og
ibetri vöru en mÖT'g smærri. í
þriðja lagi kæmu til greina sið
ferðileg sjónarmið, þ.e. sú skoð
un, að mönnum eigi að vera
kleift að stunda viðiskipti á
iheiðarLegan h'á'tt án þesis að
þurfa að sœta úitilökun frá
mörkuð'um eða annarri kiúiguin
af hláifu samlbræðsliu eða ein-
okunar.
H'jörtur taldi líklegt, að hin
stjórnimiá'lalegu og siðferðilegu
PÉTUR K. HJÁLMSSON rit-
aði greinarstúf um landbúnaðar-
mál í Mbl. ' 22. febr. Greinin
nefndist „Af vettvangi SUS-
þings" og er ein af mörgum slík-
um, er ungir Sjálfstæðismenn
hafa ritað um ályktanir SUS-
þings frá því í haust er leið. —
Hún var ágætlega rituð og bar
þesa glöggan vott, að höfundur
kann góð skil á efnimu. Mig lang-
ar þó til að fá örlítið gleggri upp-
lýsingar um eitt atriði, er Péfur
minntist á, en það er varðandi
offramleiðslu og útflutning land-
búnaðarafurða.
í grein sinni fórust Pétri m. a.
þannig orð:
„Oft hefur verið talað um of-
framleiðslu á ýmsum landbúnað-
arvörum og að svo og svo mikið
magn þurfi að selja úr landi og
að greiða þurfi með þessari vöru
af almannafé. Þeir sem um þessi
mál hafa fjallað, hafa oftast gert
óþarflega mikið veður út af þess-
um málum og að umræður um
þessi mál hafa beinlínis orðið til
að skaða bændastéttina, algjör-
lega að ástæðulausu. Það er mjög
eðlilegt að ýmsar landbúnaðar-
vör.ur séu framleiddar í það mikl
um mæli að eitthvað hlaðist upp
og getur það þá verkað óþægi-
lega á þá framleiðslugrein, um
stundarsakir, sem getur þá leitt
til þess að eitthvað dragi úr fram
leiðslu í þessi búgrein, þar til að
jafnvægi hefur náðst. Útflutning.
sjómarmið h'dfðu að mörgu
Ileyiti rist dýpra og verið þyngri
á metunum, þegar Jög gegn
.hrinigamyndunum hefðu fyrst
verið sett í Bandaríkjunum og
viðar. Hins vegar mætti segja,
að eftir því sem velferðarrík-
inu hefði vaxið fis'kur u«m
hrygg, hiefðu álhyggjur mamna
um lýðfrel'sið 'h'orfið noikkuð 1
skuggann, þanniig að mieiri
á'herzla væri nú Víða lögð á
.hrein n'eyten'dasj'ónarmið í þeas
,uim efmum. Á íslandi h’efði þeiss
um neytendasjónarmiðum aðal
lega verið fullnægt mieð beinu
verðlaigseftirliti, og væri það
ekki jafin vel tii þess fallið og
eðlil'e'g s'amlkeppni, að stuð'la að
hagfell'dri m'arkaðlsþróun.
R'æðumaður lýsti síðan nokk
uð hinuim ýmsu tegundium af
samkieppnidhömlum, sem við
væri að etja, og helzitu úrræð-
um, sam beitt hefði v'erið gegn
þeim í lögum annarra þjóða.
Sagði hann, að ,á þeesu sviði
he'fð'um við ekk-ert almiennt
lagaboð niema 09. gr. sitjórnar-
skrárininar um vernd atvinnu-
frelsi'sims. S'ú m'eginriegila væri
að vísu mjög andstæð
samkeppnishömlum, en hins
vegar kæmu þar á móti
reglurnar um samnings-
frelsi og félagsfrelsi, sem
væru Iha'gstæðar 'samkeppnis-
höm'lum. Af þes'sum sö'kium
væru því takm'örk s'eitt, h'versu
langt hinir almennu dómstólar
gætu komizt á eigin spýtiur við
lauisn þessara mál'a. Það hefði
komið í ljós víða'S't hvar, að
nauðsynlegt væri að setja sér-
staka löggjöf til verindar gegn
einclkunaraðgerðum og hringa-
myn'dun. Sú naiuðsyn væri einn
ig fyrir hendi 'hiér lá landi.
Kvaðtat hann að lokum vona,
að góður áramgur yrði af störf-
uim þeirrar nefndar, sem nú
ihefði verið skipiuð á v'egum rík
isstjórnarinnar til u'ndirþún-
ings að slí'kri löglgjö'f.
ur á landbúnaðarvörum á full-
komlega rétt á sér, þjóðhagslega
séð. Hitt er svo aftur annað mál,
að vafasamt má telja, að fram-
leiða landbúnaðarvörur beinlínis
fyrir erlendan markað, þar er
við erum í þeirri aðstöðu að erf-
itt mun að gera íslenzkar land-
búnaðarafurðir samkeppnishæfar
á erlendum markaði. þar eð fram
leiðslukostnaður er yfirleitt það
hár hjá okkur á hverja búein-
ingu“.
Nú langar mig til að spyrja í
fyllstu einlægni:
1) Að hvaða leytj hefur „oft-
ast verið gert óþarfiega mikið
veður" út af útflutningsuppbót-
um landbúnaðarafurða?
2) Að hvaða leiti er það „rnjög
eðlilegt, að ýmsar landbúnaðar-
afurðir séu framleiddar í það
miklum mæli, að eithvað hlaðist
upp um stundarsakir“, sbr.
smjör- og kjötfjallahringurinn?
3) Hvernig getur „útflutning-
ur á landbúnaðarafurðum átt
fullkomlega rétt á sér þjóðhags-
lega sér, . . . þegar vafasamt má
telja, að framleiða landbúnaðar-
vörur beinlínis fyrir erlendan
i markað, þar eð við erum í þeirri
aðstöðu að erfitt mun að gera
íslenzkar landbúnaðarafurðir
afurðir samkeppnishæfar á er-
lengum markaði . ..“?
Með fyrirfram þakklæti.
Eggert Hauksson.
Offramleiðsla og
útflutningur
Fyrirspurn til Péturs Hjálmssonar