Morgunblaðið - 10.05.1968, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. MAÍ 1968
Erlendur Jónsson
skriíar um
BÓKMENNTIR
LANGHUNDAR
f SÖGU Guðmundar Friðjóns-
sonar, Tólfkóngavit, heitir ein
söguhetjan Ásgrímur. Um eðlis-
far hans segir svo, að því „var
þannig háttað, að hann mælti
jafnan nokkuð.“
Lýsingin á eðlisfari Ásmund-
ar á við margan skriffinninn
nú á dögum. Ar og síð og alla
tíð flæðir ritað mál yfir alla
bakka. Það er af, sem áður var,
segir gamla fólkið, sem
ólst upp við fáar bækur eða
engar.
Þegar Þórdís húsfreyja í
Manni og konu bað Þorstein
vinnumann að lesa eitthvað upp-
hátt á vökunni, svaraði Þor-
steinn, „að lítiT mundi þess von,
því nú hefði hann nálega lesið
upp allar þær sögur, er til væru
þar ,á bæ.“
Þannig mun því hafa verið
háttað — með fáum undantekn-
ingum — fram á þessa öld. Fæst-
ir, sem hneigðir voru til bók-
lestrar, fengu nægju sína af
þeim gæðum. Það var ekki fyrr
en með seinni heimsstyrjöld, að
yfir dundi bókaflóðið margum-
talaða, en það orð — bókaflóð
— hefur jafnan síðan verið við-
haft í niðrandi merking. Þjóð,
sem áður var bókþyrst, tók nú
að klígja við öllu lesmálinu. Og
hneykslgjarnir öldungar fundu
hneykslun sinni nýja útrás. Af
orðum þeirra mátti ætla, að
aldrei hefðu fyrr verið gefnar
út lélegar bækur á fslandi.
Annars var svo sem tekinn
að vænkast hagur strympu, áð-
ur en stríðsbókaflóðið skall yf-
ir. Reyfaraöldin var undanfari
bókaflóðsins. Sú var tíðin, að
maður taldist ekki vel skólaður
í bókmenntum,yhema hann hefði
lesið Kapítólu, Baskervilhund-
inn, Manninn með stálhnefana
og ótal aðrar bækur af því tagi.
Alvarlega hugsandi mönnum
var þá ekki meir uppsigað við
annað en útlenda, þýdda reyf-
ara. Glæpareifarar voru ómenn-
ingin á hæsta stigi. Fólki væri
nær að lesa fslendingasögurnar
og Pilt og stúlku.
En menningarlegum fortölum
var ekki sinnt fremur en endra-
nær. Grettir og Skarphéðinn
stóðust ekki snúning Manninum
með stálhnefana. Þegar öllu var
á botninn hvolft, var reyfara-
lesturinn svo hressandi ómenn-
ing, að hann varð ekki kveðinn
niður með neinum fortölum.
Svo rann reyfaraöldin skeið
sitt á enda, um leið og kvik-
myndir urðu almenn skemmtun.
Fyrirhafnarminría var að sitja
kyrr í sæti sínu, en sjá þó allt
ljóslifandi fyrir sér án þess svo
mikið sem að renna til augunum.
f stríðinu blómstruðu heimilis
ritin, flest gefin út mánaðarlega,
og seldust mikið, bæði á áskrift
og lausasölu. Þar kvað við ann-
an tón. Nú var ástin sett í há-
sæti. Heimilisritin sérhæfðust í
væmnum ástarsögum. Og svo
þýddu þau og staðfærðu bréf
frá lesendum og svör við þeim:
Anna svarar, Eva svarar — allt
saman persónuleg heilræði í ást-
um, sem þá voru enn á andlega
sviðinu, svona mestan part. Þetta
efni var allt ætlað stelþum og
konum. En svo nokkuð væri
einnig handa strákum, var í
mörgum ritum birt eins og ein
gleðisaga. Þar með fór ritið eft-
ir reglunni: eitthvað fyrir alla
— sem sjálfsögð þótti í þá daga.
Nokkru eftir stríð breyttu
skemmtiritin bæði um svip og
efni. Gömlu, væmnu ástarsög-
urnar voru allt í einu orðnar
of ótrúlegar. Nú dugði ekki
minna en „sannar" sögur, lífs-
reynslusögur, sem svo voru kall-
aðar. Þær munu mestmegnis hafa
verið af amerískum uppruná og
— enda þó þær höfðuðu sterk-
lega til mannlegra frumhvata —
uppfylltu þær öll skilyrði, sem
sett voru um kristilegt hugarfar
í því púrítanska landi.
Einhverjir tóku upp á að kalla
þessi tímarit sorprit, og gengu
þau brátt undir engu nafni öðru,
ekki heldur meðal þeirra mörgu,
sem lásu þau. Og enn kvað rit
af sama tagi vera gefin út.
Efni sorpritanna var grútvæm
ið, í einu orði sagí, og þýð-
ingarnar með því fátæklegasta,
sem sézt hefur á prenti.
Síðan snemma á reyfaraöld-
inni hefur öðru tilteknu lesmáli
vaxið fiskur um hrygg, jafnt og
þétt, næstum svo, að maður hef-
ur naumast tekið eftir því: sem
sé dagblöðunum. Þau hafa nú
um langa hríð verið gefin út
fimm hér í höfuðborginni. Fjög-
ur þeirra munu þó skrimta
með svo mikilli ódöngun, að þau
kvað nú öll, með tölu, vera kom-
in á landssjóð. Fleiri gerast nú
ómagar en vér hugðum.
Fyrir löngu var því spáð um
dagblöðin í veröldinni, að út-
varpið mundi ganga af þeim
dauðum. Sú spá rættist ekki. En
þá kom sjónvarpið. Minni spá-
dómar voru þá uppi hafðir um
blöðin. Þó fór svo, að sjónvarp-
ið reyndist þeim í flestum lönd-
um skeinuhættara en útvarpið
hafði reynzt, eins og komið er
á daginn. Áður fyrr var svo
tilvalið að hlusta á útvarp með
öðru eyranu, meðan lesið var í
dagblaði. En hver les blað og
fylgist um leið með sjónvarpi?
Dagblaðadauði er hættur að
vera stórfrétt á vesturlöndum
hin síðari ár. Minni háttar blöð
hrökkva upp af, hvert á fætur
öðru. Aðeins stærstu og út-
breiddustu blöðin fá staðizt, ef
til vill samkvæmt Darwinskenn
ingunni um eftirlifun hins hæf-
asta. eða hvað?
Fyrir tuttugu árum sögðu
þeir, sem vildu teljast hleypi-
dómalausir og víðsýnir: — mað-
ur verður að lesa fleiri en eitt
blað til að kynna sér málin frá
fleiri en einni hlið.
Þegar talað var um „málirí",
var að sjálfsögðu átt við stjórn-
málin. Blaðamennska taldist þá
trúnaðarstarf í þágu stjórnmála
flokks. Nú eru viðhorfin breytt.
Maður heyrir æ færri segja, að
nauðsynlegt sé að kynna sér
málin frá báðum hliðum. Og á-
stæðan er augljós: æ færri hafa
áhuga ú stjórnmálum, yfirleitt.
Það er búið að skammta þau
svo lengi úr sama askinum, að
almenningur er loksins ofmett-
ur og leiður á þeim graut. Þar
að auki þykir einlægt fleirum
sér misboðið með þeim áróðri,
sem höfundar stjórnmálaskrifa
púðra út og miða sýknt og heil-
agt við þann heimskasta.
Annars hafa stjórnmálaskrif
hjaðnað heldur í blöðunum, og
fréttir af innlendum og erlend-
um stjórnmálum, sem fyrrum
voru mjög litaðar, eru nú orðnar
tiltölulega hlutlausar.
Fréttir, vel á minnzt, eru hið
klassíska efni allra dagblaða að
ógleymdum auglýsingum. En
þeirra vegna — það er að s egja
vegna frétta af daglegum við-
burðum þarf ekki að kynn-
ast hinum málspartinum og halda
tvö eða fleiri blöð, því frétt-
irnar eru nú orðið svo gott sem
samhljóða í þeim öllum.
Blöðin halda hér enn í horf-
Nauðmiganippboð
sem auglýst vair í 20., 22. og 24. tbl. Lögbirtingablaðs-
ins 1968 á hluta í húseigniinni nr. 15 við Bræðraborgar-
stig, hér í borg, þingl. eign Guðrúnar Ág. Júlíu'sdóttur,
fer fram eftix kröfu Hilmars Garðars hdl., Brands
BrynjóMssonar hdl, og Gjaildheimtunnar í Reykjavík,
á eigninni sjálfri, þriðjudaginn 14. maí 1968, kl. 2 síð-
degis.
Kr. Kristjánsson,
setuuppboðshaldari.
ÚTBOÐ
Tilboð óskast í akstur á um það bil 7000 tunnum
af frostheldum jarðvegi til fyllingar að húsinu
Langholtsvegur 109—111.
Skrifleg tilboð er tilgreini einingarverð, lýsingu
á efni og afhendingartímabil séu send skrifstofu
Árbæjar h.f., Fellsmúla 12, fyrir þriðjudag 14. maí
næstkomandi.
ATVINNA
Óskum að ráða nú þegar karl eða konu
til gjaldkera og bókhaldsstarfa. Algjör
reglusemi áskilin. Til greina koma aðeins
þeir sem hafa reynslu og staðgóða þekk-
ingu á þessum störfum.
Upplýsingar ekki gefnar í síma.
ÞÓRÐUR SVEINSSON & CO. H/F.
HAGA.
inu um útkomu. En eins og
stendur eru það hvorki skrif
um stjórnmál né heldur fréttir
eða auglýsingar, sem marka svip
mót þeirra öðru fremur, heldur
afmælisgreinar og minningarorð.
Nú verður ekki sá bleiugreifi
fimmtugur, sextugur eða sjötug-
ur, að ekki sé skrifuð um hann
einhver langloka í blöðunum.
Slíkir langhundar eru oft, eða
oftast, skrifaðir af mönnum, sem
eru alls óvanir blaðaskrifum og
vefst því tunga um tönn, jafn-
skjótt sem þeir eiga að skorða
hugsun sína í rituðu máli. Þá
leita þeir til fyrirmynda, sem
aldrei þarf að sækja lengra en
til blaðsins, sem kom út þann
morguninn. Og þannig verða
smám saman til formálar, sem
einn tekur eftir öðrum, eins og
t.d. þetta nauðaalgenga upphaf:
— Enginn tryði, að Jón Jóns-
son væri fimmtugur í dag, ef
kirkjubækurnar tækju ekki af
allan vafa.
Afmælisgreinarnar eru þó,
enn sem komið er, þolanlegar að
fyrirferð í samanburði við eftir
mælin, sem tröllríða svo sannar-
lega dagblöðunum, að jaðrar
við plágu.
Látum vera, þó lítillega sé
minnzt þeirra manna, sem unn-
ið hafa þjóðinni vel og lengi.
Alltaf er þó nokkurs að
minnast, þegar lokið er góðri
og ef til vill einnig langri starfs
ævi. En mundu ekki blöðin vera
fcer um að minnast slíkra manna í
— einni grein hvert?
Dauðinn er alltaf alvörumál.
Og stundum er hann líka sorg-'
legiir. En eftirmælafarganið er
grátbroslegt. Það er aldeilis frá
leitt, að tveim, þrem, jafnvel allt
að fimm eða sex kunningjum
sama mannsins skuli geta hug-
kvæmzt að setjast við skriftir
samtímis, hver í sínu horni, rétt
fyrir útför hans og skrifa, allir
saman, nákvtemlega sömu tugg-
una, það er að segja æviatriði
hins látna með — að
vísu — smáútúrdúrum, og
þröngva svo kannski allir sömu
romsunni inn á — sama dagblað-
ið. Sama efnið í fimm, sex grein
um. Og það sama daginn. Hverj
um er eiginlega ætlað að pæla í
gegnum þvílíkt og annað eins?
Þó er það versta ótalið. Lífs-
hlaup einstaklings er þó les-
efni, sem einn og einn maður
karín að lesa af rælni, að vísu
ekki fimm til sex sinnum, en
einu sinni. Hitt er öllu verra,
að sum minningarorð sýnast
hreint ekki vera samin handa al-
mennum lesanda, heldur einung-
is sem nókkurs konar huggun
handa ættingjum hins látna.
Mestan part er það einhvers-
lags harmagrátur, sem er auð-
vitað átakanlegur út af fyrir sig,
en á alls ekkert erindi til venju-
legs blaðalesanda.
Blöðin kvað ekki sjá sér fært
að amast við þessu risavaxna af-
mælisgreina og eftirmælaflóði.
Og samtakaleysi lesenda veldur
því, að dagblaðalesendur taka
þessu þegjandi.
Einn góðan veðurdag mun þó
botninn vonandi detta úr þess-
ari tízku. Fólk mun sjá, að hægt
er að gleðjast með glöðum og
hryggjast með hryggum, þó ekki
sé farið með það í blöðin.
Það er á sérstöku tímabili. að
ofvöxtur hleypur í hvers konar
tízku. Ég hef minnt hér á reyf-
arana fyrir stríð, heimilisritin,
sorpritin og stjórnmálaskrifin í
blöðunum.
Ef sá tími, sem nú er að líða,
væri nefndur eftir þeirri skrif-
finnsku, sem er mest móðins nú í
svipinn, mætti t.d. kalla hann
afmælisgreina og eftirmælaskeið-
ið. Erlendur Jónsson.
Gegn náttúrulögmálum
ÞAÐ ER stolt píasóið, enda hefur
það verið forystuhljóðtfæri í
hálfa öld. Þess vegna er píanóið
vinsælast allra einleiksfhljóðfæra,
og í samleik flestum hljóðfærum
vandmeðfarnara. Erfiiðast er pi
anóið í samleik, fjóríhent, með
öðru eða öðrum píanóum. Hin
smœsta ónákvæmni í innkomu,
sem atuðveldlega dylst í t.d.
strengjasveit, verður að áberandi
„forslagi" í píanósamleik. Þess
vegna eru bókmenntirnar fyrir
píanósamleik ekki miklar að
vöxtum, og hagsýni vegna, er
mestur hluti þeirra fyrir leik á
eitt píanó fjóríhent
Hérlendis er ekki eingöngu af
hagsýni, að lítið sem ekkert er
um samleik á tvö eða fleiri
píanó Hér er það „vald örlag-
anna“, að gagnstætt því, sem
þekkist meðal menningaríþjóða
hafa hinir sarafáu atvinnupían-
istar landsins s'ízt efni á að eiga
tvo eða fleiri flygla til slíks
samleiks.
Átak þeirra Gísla Magnússon-
ar og Stefáms Edelstein, er þeir
héldu tónleika á vegum Tónlist-
arfélagsins þann 29. og 30. apríl
og léku á tvö píanó, miá því kalla
iítinn sigur á hérlendum náttúru
lögmiálum. Sú du'larfulla spurn-
ing gerði strax viðvart: Hvar
hafa þeir eiginlega getað æft
saman? — því að þeir voru
prýðisvel samæfðir.
Þess var getið hér að ofan, að
bókmenntirnar fyrir píanósam-
leik séu ekki miklar að vöxtum,
en þær eru góðar. Á efnisskrá
þeirra Gísla og Stefáns var samt
ekki nema eitt verk, sem bein-
Mnis var samið fyrir tvo niútíma-
flygla, en það var Scaramouche
svítan eftir Milhaud. Þar nutu
þeir Sín bezt voru tfrjálsastir.
Undirritaður heyrði siðari tón-
leikana (30. apríl), og þá var
hnökralaus sannfæring í þessu
verki Milhaiuds
D-dúr sónata Mozarts var upp-
haflega samin fyrir hljómMtil,
diskantlaus hljóðfæri. Hún var
vandvirknislega leikin, og sama
má segja um Bachkosertinn í C-
dúr fyrir tvo sembala. Óll mót-
un hendinga var hnitmiðuð og
nákvæm, kannske um of. Gaman
hefði verið á stundum að heyra
hugarfluginu sleppt lausu á ein
staka skáldlegan sprett.
Haydn-tilbrigði Brahms eru
nfðerfið, enda hljómsveitarmúsík
yfirfærð á tvö píanó. Hljóm-
sveitarbúningurinn er svo vel
þekktur, að venjulegum áheyr-
anda er erfitt að þoka honum
úr huga, á meðan eyrun leita
uppi píanólitaðan hornhljóm eða
fiðlutón, og sakna síðan voldugs
hljómsveitar „crescendos“, þegar
píanóin komast þar hvergi nærri,
er líður að lokum tilbrigðanna.
Það er píanóleik þeirra Gísla og
Stefáns til hróss, hve vel þeim
tókst að bægja hljómsveitarminn
ingunum frá hljóðfærum sínum.
Það var ferskleiki yfir þess-
um tónleikum og þeir urðu a'ð
leika viðbætur, áður en áhorf-
endur slepptu þeim út í hvers-
dagsleikann. Vonandi líður ekki
langt, þar til þeir láta til sín
heyra aftur. meðan velta forvitn
ir fyrir sér dularfullu spum-
ingunni: Hvemig geta íslenzkir
tónlistarmenn yfirstigið náttúru-
lögmálin — sem áður er getið —
og haldið áfram að gera það —
eða þurfa að gera það?
Þorkell Sigurbjörnsson.
Leiðrétting
f GREIN etftir önnu Þórhalls-
dóttur, söngkonu, dags. þ. 9. maí
sl. hötfðu fal'lið niður nötfn fjög-
urra sönglaga, sem Jakiob Jóh.
Smiári hetfir þýtt texta við. Þau
eru þessi: Vorsöngur. Eplablóm.
Eins og lilja. og Hvisl árinnar.
Misritast hafði þessi setninig:
Tillag þeirra sönglagia, átti að
vara: Ti'till þeirra sönglaga, o.
s.tfrv.
Anna Þórhallsdóttir segir, að
þau 20 sönglög, sem hiún hatfi
séð um þýðingu á, hatfi verið
innilokuð eins og fuglar í búri.
Hún væntir þess að geta gert
a’Ha þessa fugla aftur fleyga.
Þeirra hefir veri'ð gætt í „Hand-
.ritastotfnun ríkisins" síðustu ár-
in, og eru þar í góðra manna
hiöndum.
Fj'ölmiðlunartækin ættu að
getfa þessari startfsemi gaum.