Morgunblaðið - 10.05.1968, Blaðsíða 17

MORG-UNBLAÐIf), PÖSTUDAGUR 10. MAÍ 1968
r*
Bragi Ásgeirsson:
Þrjár málverkasýningar
Ein mynda Ki'istjáns.
Jóhannes Geir.
f UNUHÚSI við Veghúsastíg er
um þessar mundir til húsa sýn-
ing á málverkum Jóhannesar
Geirs Jónssoar, sem er einn hlé-
drægasti íslenzkra málara á sýn-
ingar sem hugsast getur. Á tutt-
ugu ára ferli hefur hann haldið
eina sýningu í Ásmundarsal,
tvær gluggasýningar og loks
þessa, sem mun veigamest og er
þá allt upptalið nema að við tök-
um tillit til örfárra samsýninga.
Tel ég hér um fullmikla hlé-
drægni að ræða því það fylgir
því viss Hfsreynsla að halda mál-
verkasýningar og virða fyrir sér
árangurinn af margra ára starfi,
maður gerir sér þá betri grein
fyrir því hvar maður stendur —
málarinn verður einnig að vera
harðleikinn við sjálfan sig í því.
tilliti, ekki síður en á öðrum vett
vangi. En nú mun von á annarri
og veigameiri sýningu frá hálfu
Jóhannesar í nýbyggingii Mennta
skólans í haust og það ber vott
um að viðhorf málarans séu að
breytast óg tel ég óefað að marg-
ir muni fagna því.
Þrátt fyrir nefnda hlédrægni
er Jóhannes Geir velþekkt nafn
meðal íslenzkra myndlistar-
manna og listunnenda, ekki sízt
fyrir þá sök að hann er einn af
þeim fáu ungu málurum, sem
eitthvað kveður að, er halda sig
við þekkjanlega hluti í málverki,
þótt enganveginn sé hægt að kalda
það naturalisma, vegna þess hve
hann er hér stílfærður. En svo
breytast mennirnir sem mál-
verkin, því það, sem afar okkar
og jafnvel feður hefðu talið óal-
andi í myndlist, er í dag hreinn
natúralismi miðað við svo margt
sem nú er framleitt og metið.
En eins og Jóhannes var sjálfur
svo hreinskilinn að viðurkenna
á fundi með blaðamönnum, þá
skiptir ekki mestu máli hvernig
menn mála, heldur hvaða árangri
málarinn nær. Þessi einfalda
staðreynd hefur vafizt fyrir mörg
um manninum til þessa, enda
hafa málararnir sjálfir verið
ósparir á að slá ryki í augu al-
mennings í þessu efni væri það
framleiðslu þeirra í hag, og taki
þeir það til sín sem vilja.
Jóhannes Geir er málari
stemninga, á því leikur enginn
vafi, og þau málverk hans, sem
hrífa mest eru þrungin stemn-
ingu, þar sem allt leggst í eitt,
litur, form, landslag, fígúrur og
dýramyndir, allt eftir því hvað
hann hagnýtir hverju sinni.
Greinilegt dæmi um stemninga-
mynd er mynd hans „Nótt“ (3),
sem máluð er á þessu ári, þar
sjáum við móta fyrir útlínum
himins, hafs og jarðar og rauð-
ur. flötur í forgrunni er látinn
magna stemninguna, sem tekst
á mjög svo sannverðugan hátt.
Þessi mynd er einnig mjög vel
hugsuð og unnin. Tökum svo
mynd af skáldi (2), einnig frá
þessu ári — sjálft skáldið virð-
ist aukaatriði, en stemningin
sem skáldið hefur framkallað
hjá málaranum er honum allt.
Væri næsta fróðlegt að sjá hver
■útkoman yrði ef listamaðurinn
einbeitti sér að gerð slíkra fíg-
úrumynda, en þá hlið Jóihannes-
ar þekki ég lítið. Jóhannes hef-
ur einnig leitast við að ná
sterkri stemningu og byggingu
í mynd sína, „Jarðarför á Krókn
um“, en sú mynd þykir mér of
þung og hvergi nógu mögnuð og
kann ég betur að meta fyrri út-
gáfu þeirrar myndar. Myndin nr.
5 ,,Slátrun“ og nr. 12 „Klettar“
þykir mér ólíkar Jóhannesi að
því leyti sem ég þekki hann, (en
hver þekkir málara til hlýtar,
sem svo sjaldan sýnir?). Lita-
meðferðin hér minnir mig mjög
á finnskan málara og virðist sú
litasjón furðu lífseig meðal norr-
ænna málara. Mynd nr. 5 er þó
miklu sterkara verk. Myndin
„Vilpa“ nr. 14 (1968) er mjög
einföld og heilsteypt, róandi og
hrein í formi og lit. Þar sjáum
við einna skýrast sterkustu hlið
Jóhannesar, sem er að draga sam
an svipsterkan árangur úr ein-
földu formi/Að lokum nefni ég
myndina „Gamlárskvöld", það er
athyglisverð mynd, eldurinn er
vel tengdur myndfletinum, líf-
æðum hans — þetta er mikið bál
og þó er eldinum haldið kyrfi-
lega í skefjum innan myndflatar
ins. Þetta er hlutur sem aðeins
þjálfaður málari getur gert.
Eins og marka má af því sem
hér er sagt þá leizt mér bezt á
nýjustu myndir Jóhannesar, þar
þótti mér kenna fjölbreytni og
þar losar hann sig við þá ein-
hæfni og þokukenndu útfærslu,
sem svo mjög hafa loðað við
hann til þessa. Myndirnar á sýn-
ingunni eru mjög misjafnar og
spillir það heildinni, einkum
vegna þess að um svo lítinn ^al
er að ræða. Jóhannes Geir er í
dag vafalaust jákvæðastur þeirra
ungu manna, er halda sig á líku
sviði, en hann getur bætt miklu
við sig og orðið sérstæður og
sterkur stofn á meiði islenzkrar
myndlistar. Og svo er að bíða
haustsýningar þessa málara.
Kristján Davíðsson
Enn einu sinni er Bogasalur-
inn vettvangur sýningar frá
hendi Kristjáns Davíðssonar, en
hann hefur haft vanda til að sýna
í þeim sal á tveggja til þriggja
ára fresti sl. áratug. Þetta er
skemmtileg venja hjá Kristjáni
og tryggð hans við salinn er vafa
lítið sprottin af þeirri stað-
reynd að myndir hans njóta sín
þar einkar vel, en það verður
ekki sagt um myndir allra mál-
ara, er þar hafa sýnt, því Boga-
salurinn hefur sínar takmarkan-
ir. En þá leyndardóma salarins
þekkir Kristján svo vel, að
vönduð upphenging verka hans
er orðin honum leikur einn.
Jafnan er viðburður að sýningu
frá hendi Kristjáns, hann er iðu-
lega ferskur og frjór en þótt verk
hans séu umbrotasöm eru þau
ekki jafn nýstárleg í dag og áður
fyrr, því þróun hans er nú hæg-
farari. Þó verður vart vissrar
endurnýjunar á hverri sýningu
hans, bæði í lit og formhugsun,
einkum er það merkilegt hvern-
ig hann vinnur í litunum, finnur
stöðugt nýjar leiðir í niðurröð-
un lita og margslungnu sam-
spili. Það er fróðlegt að fylgjast
með málara, er sýnir slík tilþrif,
því hér er engin stöðnun, heldur
markviss barátta við liti og
form, þar sem árangurinn í sjálfu
sér er hafður að markmiði, en
ekki nýbreytnin. Einmitt með
þeim vinnubrögðum þrengir
Kristján sjálfi sínu dýpra inn í
sjálft málverkið og nálgast
innstu lífæðir þess. Stundum
verða þessi abstrakt-expressjón-
ilsku form nærri því natúraistMs'k
eins og í mynd nr. 2, þar sem
líkast er því að þrjár hvítklædd-
ar verur komi gangandi eftir
skógarstíg á vormorgni. Mynd nr.
13 er síbreytileg eftir því hvern-
ig birta fellur á hana — mjög vel
unnin og mögnuð mynd — litun
um er algjörlega haldið í skefj-
um — fáguð stemningamynd. í
mynd nr. 4 viðhefur Kristján
efniskenndari vinnubrögð en ég
hefi séð frá hans hendi áður, og
er þar á ferðinni dynamiskur
kraftur í formspili og útfærslu
allri. Eg vil vekja gthygli á
mynd nr. 12. sem er mjög öflug
litræn mynd, ákaflega ferskt og
og hreint máluð. Myndir nr. 3,
6 og 20, eru skyldar í útfærslu,
allar mjög hreinar, litsterkar og
sannverðugar — í þeim skynjar
maður einna greinilegast að fáir
standa Kristjáni í sporði hérlend
is í því að spenna litinn til hins
ýtrasta án þess að hann verði
væminn eða höfði til grunn-
færðra kennda í litaauðlegð
sinni. Þrátt fyrir ólíka útkomu
og vinnubrögð á þessari sýningu,
er maðurinn á bak við myndirn-
ar auðþejíktur í öllum myndun-
um ;— hann notar sköfu og pens-
il á persónulegan hátt, hvar
sem hugmyndir hans bera nið-
ur, og hann vinnur hiklaust og
sjálfrátt með fádæma öryggi.
Þetta öryggi leiðir hann að vísu
út í tilraunir, þar sem hann hef-
ur unnið blautt í blaut og nálg-
ast hættulega mikið að ganga
svo langt að liturinn verði klíst-
urkenndur og óhreinn, (dæmi:
myndir nr. 16 og 18) en sú 'hætta
fylgir jafnan slíkum vinnubrögð
um. Þær myndir hans ollu mér
nokkrum vonbrigðum.
Eg saknaði á þessari sýningu
sýningarskrár, sem eru ómiss-
andi, jafnvel þó að myndir séu
nafnlausar og beri eingöngu
númer.
Kristján hefur með þessari
sýningu, enn einu sinni, undir-
strikað að hann er einn traust-
asti málari sinnar málarakyn-
slóðar hérlendis og einna öflug-
astur abstrakt-expressjónistanna
okkar — og l\ann er hættur að
koma á óvart með stökkbreyt-
ingum enda heldur hann tryggð
við þennan stíl sinn og leitar
heldur nýjunga innan ramma
hans en að freistast í tvísýnar
tilraunir. Þetta kallar eftir yfir-
litssýningu á verkum þessa lista
manns svo að greinilega megi
fylgja þróun hans frá fyrstu tíð.
Hvað þekkir unga kynslóðin til
verka Kristjáns Davíðssonar frá
tímabilinu 1945 til 1960 t.d.?
Æskan á kröfu á að kynnast
verkum okkar jákvæðustu mynd
listarmanna að marki. Fram að
þeim tíma er hinn nýi skáli við
Miklatún rís af grunni þætti mér
rétt að listasafnið kynnti ungu
kynslóðinni og öðrum verk eins
til tveggja málara á ári hverju.
Myndi þá hlutur safnsins vaxa
í íslenzkri myndlist — og íslenzk
ir myndlistarmenn vaxa af safn-
inu.
Valtýr Pétursson.
Ég hafði naumast búizt við að
sjá málverkasýningu í Lista-
mannaskálanum í dag, en allt
virðist geta gerzt þegar þetta
gamla aðalvígi myndlistar-
manna höfuðborgarinnar á í
hlut — og nú mun það talið gefið
mál að skálinn verði notaður til
þess dags, er byrjað verður á
niðurrifi hans. Þó gæti þetta allt
eins orðið síðasta sýningin, sem
skálinn hýsir. Allflestir islenzk-
ir málarar færu illa út úr því
fyrirtæki að sýna í skálanum
vegna þess hve hrjúfur hann er
orðinn og hrörlegur, þannig að
fá verk fá notið sín á veggjum
hans. Valtýr Pétursson, sem nú
hefur ráðizt í að sýna þar, kemst
ekki hjá því að verða greinilega
var við þennan sannleika því að
myndir hans eru margar smáar
og viðkvæmar og kalla á hlý-
legra umhverfi. — Einungis stór
ar, hrjúfar og monumentalar
myndir trúi ég að haldi reisn
sinni á þessum stað, líkt og t.d.
myndir Schevings, sem væri
máski eini íslenzki málarinn sem
hefði erindi sem erfiði við að
sýna þar.
En við skulum horfa á mynd-
irnar sjálfar fyrst og fremst, en
ekki einblína á skálann, eins og
listamaðurinn hefur sjálfur látið
orð falla. Það eru 63 myndir á
þessari sýningu Valtýs, allt mál-
verk frá síðustu árum, og kenn-
ir þar margra grasa enda við-
fangsefnin fjölbreytt. Fljótlega
verður maður var við að þessi
sýning er ekki jafn heilsteypt
og sýning sú er hann og Jóhann-
es Jóhannesson höfðu sameigin-
lega á þessum sama stað fyrir
fáum árum og tél ég orsökina að
finna í þeirri staðreynd, að lista-
maðurinn er að brjóta á ýmsum
nýjungum, sem dreifa kröftum
hans, en á fyrri sýningu hafði
hann unnið allar myndir sínar í
líkum stíl.
Við skulum nú lítillega athuga
þetta nýja form, sem Valtýr
kynnir okkur, enn er hér um
að ræða byggingu á myndfleti,
sem minnir á sólarlag eða sólar-
upprás, þar sem hálfhringur sker
sig úr abstrakt formi þannig að
myndin virkar hálf-natúralísk,
sem við nánari athugun gæti
reynzt rangt viðhorf. , En þessi
torstreita er uppistaða myndar-
innar og gengur öll bygging
myndarinnar út frá því lögmáli
og þeirri glímu við viðfangsefnið
sem hún leggur í hendur lista-
mannsins. Eins og eðlilegt er
þegar menn fitja upp á nýjung-
um, þá reynist árangurinn mis-
jafn hjá Valtý, stundum er öll
bygging myndarinnar sannfær-
andi og sterk að hálfkringlunni
undanskilinni, sem er ekki jafn
hnitmiðuð í teikningu og raunar
ekki í útfærslu allri — liturinn-
verður ekki eins mettur og aðrir
hlutar myndarinnar og því verð-
ur hálfkringlan eitthvað svo
framandi . öðrum þáttum mál-
verksins. Það er þetta framar
öllu, sem lætur líta svo út sem
að um tvo ólík stíla sé að ræða í
einu málverki og er það vegna
þess að Valtýr hefur einfaldlega
enn ekki tekizt að tengja hálf-
kringluna öðrum þáttum mynd-
byggingarinnar þannig að hún
1 rími við innri lífæðar málverks-
ins og skapi órofa heild. Þetta
kemur mjög svo greinilega fram
Framhald á bls. 23
Valtýr við eitt verka sinna.
Ein mynda Jóhannesar.