Morgunblaðið - 14.05.1968, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. MAI 190«.
BÚ OG BÆNDASKÚLI
í KENNARALIÐI Hvanneyrar-
skóla koma menn og fara. Oft
liggur leiðin þaðan til Reykja-
víkur eins og annarsstaðar af
landinu. f höfuðsstaðnum eru
líka tvær mannflestu ríkisstofn-
#nir landbúnaðarins, sem mjög
hafa vaxið að verkefnum og
mannafla hin síðari ár: Búnaðar-
félagið í Bændahöllinni og Rann-
sóknarstofnun landbúnaðarins,
sem nú er nýflutt í nýhýsi sitt
á Keldnaholti. —
í vetur hafa tveir nýir kenn-
arar kennt á Hvanneyri: Ann-
ar er danskur maður, Vester-
gárd Tomsen, sem kennir efna-
fræði og veitir rannsóknarstof-
unni forstöðu.
Hinn nýi kennarinn er Hólm-
fríður Sigurðardóttir garðyrkju-
Hólmfríður Sigurðardóttir, fyrsta
konan bændakennari hér á landi.
fræðingur. Hún kennir grasa-
fræði. Hólmfríður er fyrsta kon-
an, sem er kennari við bænda-
skóla hér á landi.
Oft koma Reykvíkingar til að
halda erindi fyrir nemendur,
bæði í bændaskólanum og fram-
haldsdeildinni. Þennan dag sést
•þeim bregða fyrir á staðnum,
dr. Sigurði Péturssyni gerlafræð
ingi, Kristjáni Karlssyni erind-
reka og Gunnari Guðbjartssyni
formanni Stéttarsambands bænda.
Þrátt fyrir sólskin dagsins og
söng lóunnar, er hann áhyggju-
samlegur á svip vegna fjárhags-
afkomu stéttar sinnar. Enda er
nýbúið að hækka verðjöfnunar-
gjald á kjöti og mjólk vegna
hins lága afurðaverðs á erlend-
um markaði. Hann veit sem er,
að sólstafir og „Dýrðin, Dýrð-
in,“ er léttvægur gjaldeyrir upp
í vexti og afborganir í Búnaðar-
bankanum.
TILR.UNASTÖÐ A HVANN-
EYRI.
Eins og almenningur sjálfsagt
*-veit, eiga ýmsar fleiri stofnanir
en skólinn heimili sitt á Hvann-
eyri þótt ekki verði þær hér
taldar. Þar er ríka rekin um-
fangsmikil tilraunastarfsemi und
ir stjórn Magnúsar kennara Ósk
arssonar. S.l. ár voru tilrauna-
reitirnir alls 1500, flestir á
Hvanneyri en auk þess á fimm
bæjum öðrum í Borgarfirði á
vegum stöðvarinnar. Er það gert
til að fá niðurstöður af tilraun
um, sem gerðar eru við ólíkar
aðstæður. Flestar tilraunir
eru með tilbúinn áburð, bæði á-
burðarmagn og dreifingartíma,
ennfremur tilraunir með búfj ár-
áburð og kalk. Þá hafa verið
’erðar fjölmargar tilraunir með
ýmsa grasfræstofna og grasfraé-
blöndur og mismunandi sláttu-
tíma. Ennfremur beitirækt og
hagarækt og áhrif notkunar hey
vinnuvéla á uppskerumagnið.
Loks má nefna tilraunir með
ræktun grænfóðurs. Er þar á-
ríðandi að fá sem fyrst áreið-
anlegar niðurstöður, því á kal-
svæðunum hlýtur aukin græn-
fóðursræktun að vera eitt af úr-
ræðunum til að tryggja fóður-
öflun þegar kalið herjar túnin.
— Einn hlutinn í námi í fram-
haldsdeildinni er að nemendurn-
ir geri sjálfstæðar tilraunir og
skrifi um niðurstöður sínar. Á
mesta annatíma tilraunastöðvar-
innar á sumrin vinna þar 8—10
manns.
HVANNEYRARBÚIð.
Stundum er sagt og það með
réttu: Ríkið á ekki að vera að
reka búskap og framleiða mjólk
og kjöt, máske með halla, þegar
bændum gengur illa að koma bú
vörum sínum í viðunanlegt verð
nema með uppbótum frá því op-
inbera og dugir máske ekki til.
Enginn mun þó hafa hreyft
því eða látið sér detta í hug,
að leggja niður búrekstur á
bændaskólunum. Búreksturinn
hlýtur alltaf að verða einn ó-
missandi liður í starfi skólanna
til stuðnings búfræðimenntun
inni. Fjósið á Hvanneyri var
fræg bygging á sínum tíma. Það
er nú um 40 ára gamalt, reist á
árunum ’28 og’29 yfir 80 gripi
með áburðar og heygeymslum.
Alls er þessi mikla bygging yf-
ir 1000 m2 að flatarmáli eða um
þriðjungur úr dagsláttu. Skyldu
önnur peningshús vera stærri
hér á landi? Hlaðan tók um 4000
hesta. Þegar hún var byggð,
taldi Halldór á Hvanneyri að
hirða mætti í hana 650 hesta á
einum degi. Alls kostuðu þessi
hús 157.282.04 kr. Það var mik-
ið fé á sinni tíð, þegar fjárlög-
in voru ekki hærri en 14—15
millj. kr.
Áhöfn á allri Hvanneyri er
nú um 80 nautgripir, þar af um
50 mjólkandi kýr, hátt í 400
fjár og 8 hross. Skaftfellingur-
inn Guðmundur Jóhannesson frá
Herjólfsstöðum í Álftaveri, hef-
ur verið ráðsmaður á Hvann-
eyri mörg undanfarin ár —
lengst af viðloðandi á staðnum
síðan hann lauk búfræðiprófi ár-
ið 1938. Er það Hvanneyri mikið
happ að hafa þennan hugkvæma
hagleiksmann og stjórnanda fyr-
ir búinu samfleytt svo langan
tíma. Heyskapur á Hvanneyri
hefur undanfarin ár verið um
G. Br. skrifar
4—5 þúsund hestar og alltaf
nokkur heysala síðan búið var
minnkað.
Það er gaman að ganga með
Guðmundi ráðsmanni um gripa-
hús 'og hlöður þessa stóra stað-
ar. Ennþá heldur fjósið sinni
reisn þrátt fyrir aldurinn, en
sjálfsagt eru nú margar kúahall-
irnar nýtízkulegri. Því ný hús
koma með nýjum tímum svo vel
yfir fénað sem fólk. Af klauf-
dýrunum verður hér fátt í frá-
sögur fært þótt fagmönnum þyki
þar eflaust sitthvað girnilegt til
fróðleiks.
BOLABÁSINN AUðUR.
Hér er margt fallegra kúa.
Þær eru sjálfsagt nytháar og
fituríkar, þótt ekki séu tiltæk-
ar um það neinar tölur eða töfl-
ur til að krydda með þessa
grein. En samt er hér eitthvað
tómlegt. Hvað vantar? Hvorki
meira né minna en konung fjóss
ins, tákn kraftarins — nautið
sjálft. Síðan tæknin hóf innreið
sína á svið nautanna standa bás-
ar bolanna auðir og tómir. Að
þeim er mikill sjónarsviptir
er nú ólíkt sem áður var, og t.d.
á dögum Cæsars, ættföður hins
kunna Hvanneyrarkúastofns.
Cæsar var frá Meðalfelli í
Kjós, keyptur tveggja vetra að
Hvanneyri árið 1908. Faðir hans
var Rauður, ættaður frá Hofs-
stöðum í Skagafirði. Cæsar var
alrauður, aðeins kolóttur ífram-
an, dökkur um granir. Honum
er svo lýst: „Bolbyggingin djúp,
húðin laus og mjúk, fæturnir
stuttir en luralegir, háralagið
fínt og gljáandi, langt milli rifja,
hryggur langur og breiður,
nokkuð kjötfylltur, spjaldhrygg
ur ekki vel beinn, malir langar
og breiðar, fermyndaðar nokkuð
burstlaga, lærin djúp og kjöt-
mikil, bóglegan laus en regluleg,
hálsinn sver en lágt settur, höf-
uðið fremur gróft, andlitið frem-
ur grett en stutt.“ Að skaplyndi
er Cæsari svo lýst að hann hafi
verið „rólegur, geðgóður og frem
ur latur".
Nokkrir skólapiltarnir eru að
æfa sig á vélklippingu á geml-
ingunum. Þetta verk virðist leik
ur einn og er ánægjulegt að
sjá eins og öll verk, sem ganga
vel án teljandi efiðis. Og fegnir
virðast gemsarnir verða þegar
þeir eru orðnir léttir á sér og
lausir við reifin. — Þeir þurfa
heldur ekki að kvíða vorkuld-
um eða vanfóðrun. Hér er nóg
af hlýjum húsum og góðum heyj-
um hvernig sem viðrar og vor-
ar.
TAMNINGASTÖðlN.
En nú mun þykja nóg komið
um klaufdýrin.
Skal nú vikið að hrossunum,
sem eru aðeins 8 í eigu skóla-
búsins eins og fyrr segir. Þeir
eru hafðir í smalamennsku og
annað skjökkt. Nú er það af sem
áður var, að hér stóðu á annan
tug úrvals-dráttarhesta við stall
og biðu þess að reyna kraftana
við herfi og plóg, vagna og
sláttuvélar. En það er langt síð-
an þetta var. Það var fyrir vél
öld íslensks búskapar. Og þeir
tímar koma ekki meir.
Langflest hrossin á Hvann-
eyri eru þar í skóla, tamninga-
Magnús Óskarsson — 1500 til-
raunareitir.
skóla Gunnars Bjarnasonar, sem
hann kom á fót með nemendum
árið 1951.
Þegar kennslunni er lokið
þennan dag, koma strákarnir út
í hesthús, það er kærkomin upp-
léttir frá lestri og kennslutím-
um að fá sér sprett á frískum
fola. í Hvanneyrarpeysurnar er
saumaður hvítur hestshaus inn-
an í skeifumerki, sem sýnir að
hér er barfasti þjónninn enn
metinn að verðleikum, þótt hann
sé hættur að draga vagn og bera
bagga. Um það bil helminginn
af hestunum á tamnmgastöðinni
eiga piltarnir sjálfir. Suma hafa
þeir keypt í Borgarfirðinum,
aðra komu þeir með að heiman
eftir jólafríið. Þá hefst tamning-
in og hún er síðan stunduð, það
sem eftir ér vetrar, eins og veð-
ur og önnur aðstaða hefur leyft.
Svo halda sumir piltarnir ríð-
andi heim þegar skóla er lokið.
Hey kaupir hestamannafélagið
af skólabúinu en fóðurbætinn
skammta eigendurnir sjálfir. Fóð
urkostnaður er 30 kr. á dag.
Hestamennskan, tamningin —
tekur að vísu talsverðan tíma
frá hinu almenna búfræðinámi.
En það er ekkert áhorfsmál að
þeim tíma er vel varið. Enda
þótt hesturinn hafi, eins og oft
hefur verið á bent, nú skipt
um hlutverk í sveitabúskapnum
getur hrossaeign bænda bæði
verið þeim til gamans og gagns,
bæði verið sport og atvinnuveg-
ur. Hrossasala er alltaf nokkur,
bæði innanlands og stundum til
útlanda. Uppeldi og tamning
hrossa getur því alltaf verið
talsverð tekjulind þar sem að-
stæður leyfa og interessa er fyr
ir hendi. —
En án tillits til alls hagnaðar,
burtséð frá allri aðrsvon, má
bóndanum vera ljóst, að hestur-
inn er eitt af því sem sveitin
á að geta veitt sér fram yfir
jcaupstaðinn, a.m.k. öllum þeim,
sem áhuga hafa á hestamennsku
og kunna að meta þá hollustu
til sálar og líkama sem útreiðar
og umgengni við hrossin hefur i
för með sér. Enda þótt bónd-
anum, komnum á hestbak, finn-
ist hann máske ekki „kóngur um
stund“ eins og knapa Einars
Ben., þá er hestamennskan blái
liturinn I blóði sveitamannsins.
Góðhesturinn er bóndans reisn
og stolt — það verður jeppinn
aldrei hversu þarfur sem hann
reynist búskapnum og félagslífi
sveitanna.
Hrossin á tamningastöðinni á
Hvanneyri eru flest 4—6 vetra.
Þetta virðast vera liprir folar
og líkleg hestefni. Nemendurnir
eru áhugasamir við þetta starf
og búnir að fá gott vald á verk-
efninu enda þótt eðlilega vanti
mikið á fulla tamningu. Sérstak-
lega virðist manni fjörlega, föl-
rauða hryssan frá Kjalvararstöð
um í Reykholtsdal eiga langt í
land með að samþýðast mannin-
um og verða honum auðsveip
og eftirlát. Það gekk illa að
handsama hana í réttinni, þó
tókst að ná af henni mynd, á-
samt bróður eigandans, Ármanni
Bjarnasyni, sem er nemandi á
bændaskólanum í vetur.
BÆNDA STÉTTIN OG BÆNDA
SKÓLARNIR.
Þótt deilt sé um framtið land-
búnaðarins og gildi hans fyrir
þjóðarbúskapinn, þá munu allir
nú orðið sammála um gildi bú-
fræðimenntunar fyrir bændastétt
ina, afkomú hennar og aðstöðu.
Það sýnjr líka aðsóknin að
bændaskólunum. Þar er vitan-
lega kennd jarðræktarfræði og
búfjárfræði grasafræði og fóð-
urfræði o.sfrv. En vert er að
minna á það, sem Jón Sigurðs-
son segir í ritgerð sinni um
'bændaskólana og getið var í síð
ustu grein frá Hvanneyri, að
bóndinn þurfi æfinlega að geta
séð „fjárhag sinn glögglega."
Framh. á bls. 19
Rauðka frá Kjalvararstöðum í Reykholtsdal.
Kennari og nemandi við tamning u. Myndin tekin við Hvanneyr-
arkifkju.