Morgunblaðið - 14.05.1968, Blaðsíða 23

MOHGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. MAÍ 196«.
23
— Sovétnjósnarar
Framh. af bls. 21
undan fyrr en Bousciot til-
kynnti Bandaríkjamönnum,
að annað hvort færi hver ein
asti CIA-maður frá Frakk-
landi og jþað tafarlaust eða
franskur 'SDECE-maður
fengi aðstöðu í Bandaríkjun-
um. Þar með hófst starf
Fhilippes Thyrauds de Vosj-
oli í Washington, starf sem
hann hélt áfram til hautsins
1963, eins og frá var áagt í
síðustu grein.
Hinn opinberi titill de Vosj
olis var „tengliliður" frönsku
leyniþjónustunnar við þá
bandarísku, en eitt af fyrstu
verkefnum hans í Washing-
ton var að reyna að fá CIA
til þess að láta SDECE í té
nauðsynlegustu njósnatæki,
svo sem loftskeytatæki og
plastsprengjur til að nota
gegn kommúnistum 1 Indó-
Kína. Honum tókst að afla
sér vinsælda í Washington og
koma sér upp mjög góðum
og sterkum samböndum. Þó
tókst honum aldrei fyllilega
að eyða tortryggni CIA í
garð SDBQE — og hún jókst
verulega eftir tvo atburði,
sem gerðust árið 1954.
Hinn fyrri var svokallað
DIDES-mál. Jean Dides var
háttsettur opinber starfsmað-
— Á slóðum æskunnar
Framih. af bls. 12
our) eftir Martini. Útsetningu
annaðist Jónas Tómassoh, Æsku
ást eftir Gunnar Þórðarson, Ein
á ferð, sem er írskt þjóðlag í
útsetningu Jónasar Tómassonar
og Guðmunds Emilssonar og
Kæra Karitas, sem ég minntist á
áðan, útsett af Gunnari Þórðar-
syni og Karli Sighvatssyni'. Ann
ars koma fram fjórtán hljóð-
færaleikarar úr ýmsum hljóm-
sveitum á þessari plötu.
— Hverjar eru þínar uppá-
halds hljómsveitir og söngvarar?
— Því er erfitt að svara. En
svo ég nefni eitthvað, þá finnst
mér Zombies góðir. Andy Willi-
ams og Barbra Streisand eru
góðir söngvarar. Af íslenzku
listafólki met ég mest Þorvald
Halldórsson og hljómsveit Ingi-
mars Eydal. Hljómar bera af
öllum íslenzkum beat-hljóm-
um. Gunnar Þórðarson er hreint
og beint snillingur. Þið megið
skrifa það í aðra hverja línu
gegnum allt viðtalið.
— Hvað finnst þér helzt á-
bótavant hjá íslenzkum hljóm-
sveitum?
— Það er og hefur alltaf ver-
ið sviðsframkoman. Það vantar
alveg — hvað á ég að segja —
rythmann, beatið, lífið í - allan
sönginn. Góð sviðsframkoma hef
ur geysimikil áhrif.
— Hvar hefur þú lært að
syngja, Sigrún?
— Ég var í tæpt ár hjá Mariu
Markan. Hún er stórkostleg og
lærði ég geysimikið hjá henni.
Svo lærði ég líka hjá Jóni Þór-
arinssyni söngkennara þegar ég
var í Miðbæjarskólanum.
— Nú höfum við heyrt þig
syngja á ensku og frönsku.
Hefurðu dvalizt eitthvað er-
lendis?
— Móðir mín er bandarísk,
og faðir minn hefur bæði verið
sendiráðunautur í Bandaríkjun-
um og Frakklandi. Ég bjó fyrstu
tíu ár ævinnar í Frakklandi.
— Hvort kanntu betur við þig
hér eða handan Atlantshafsins?
hafsins?
— Hérna heima, tvímæla-
laust. Loftið hérna er tærara
og fólkið elskulegra og frjáls-
mannlegra, og á allan hátt er
betra að búa á íslandi heldur
en erlendis.
— Hvað tekur svo við eftir
stúdentspróf?
— Ég ætla í söngnám og
mennta mig í þeirri grein, e.t.v.
í Bandaríkjunum. En hvernig
söng ég legg fyrir mig, er ég
ekki búin að ákveða, helzt er
ég að hugsa um blues eða jazz.
En hingað 'kem ég áreiðanlega
að loknu námi. Á fslandi á ég
heima.
ur í Frakklandi, sem starfaði
fyrir CIA. Upplýsingalelðir
hans um starfsemi kommún-
ista voru svo góðar, að hon-
um tókst að komast að því,
að allar ákvarðanir
frönsku landvarnanefndar-
innar voru komnar i hendur
kommúnistaflokksins franska
nokkrum klukkustundum eft
ir að þær voru teknar. Þá
var Indó-Kína-styrjöldin í há
marki og einnig deilurnar
um endurvopnun Þýzkalands.
Þeir, sem komið höfðu upp-
lýsingum til kommúnista
voru tveir ritarar landvarnar
nefndarinnar — en það var
ekki aðalatriði málsins, held-
ur að yfirmenn frönsku leyni
þjónustanna SDECE og DST,
sem þá hafði verið stofnuð,
urðu svo viti sínu fjær af
vonzku yfir því, hvað sam-
bönd CIA næðu hátt upp í
franskar stjórnarbúðir, að
þeir eyðilögðu gersamlega
njósnakerfi Dids ,enda þótt
þeir vissu það fullvel, að þeir
veittu þar með kommúnist-
um ómetanlega aðstoð og
græfu jafnframt undan sjálf-
um sér, t.d. í Indó-Kína.
Hitt atvikið varðaði starfs-
mann sovézku leyniþjónust-
unnar KGB, sem var í rússn-
eska sendiráðinu í París og
hafði í hyggju að flýja vest-
ur. Æðstu menn CIA og DST
vissu um ráðagerðir hans og
þeir einu, sem um þær vissu,
þar fyrir utan, voru einn af
frönsku ráðherrunum og ef
til vill tverr nánustu starfs-
menn hans. Viku áður en
flóttinn skyldi reyndur var
maðurinn fluttur til Moskvu.
Líkur bentu til þess, að ráð-
herrann hefði svikið — hann
var einnig talinn hugsanleg-
ur aðili að Dides-málinu og
Bandaríkjamönnum þótti
heldur súrt í broti, að KGB
skyldi hafa ítök allt inn í
frönsku stjórnina.
Næsta mál, sem veikti sam
band Frakka og Bandaríkja-
manna, var Alsír-málið.
Bandaríkjastjórn tók opin-
bera afstöðu gegn Frökkum
í Alsír-styrjöldinni og þegar
Grossin hershöfðingi, þá yfir
maður SDECE kom til Was-
hington 1958, neitaði Edgar
Hoover, þá yfirmaður FIBI,
að hitta hann að máli. Eftir
það — og með tilkomu de
Gaulles í valdastól á ný var
Ijóst ,að það yrði aðeins tíma-
spurning, hvenær algerlega
slitnaði upp úr samvinnu
leyniþjónustanna.
Um 1960 taldist forráða-
mönnum SDECE svo til, að
CIA hefði á sínum snærum
rúmlega sextíu njósnara í
Frakklandi og hver þeirra
hefði allt upp í tylft útsend-
ara. Bretar ráku einnig
njósnakerfi í Frakklandi,
minna að vöxtum ,en mjög
áhrifamikið. Báðir þessir að-
ilar höfðu Frakkland sem
bækistöð fyrir starfsemi sína
austan tjalds — og það v&r
sízt til þess fallið að hjálpa de
Gaulle í leit hans eftir vin-
sældum hjá ráðamönnum
Rússlands. Þar við bættist,
að de Gaulle fékk ekki einu
sinni það í endurgjald, að
Bandaríkjamenn aðstoðuðu
Frakka við að efla kjarnorkú
herstyrk sinn „force de
frappe“ eins og de Gaulle
kallaði hann.
De Gaulle ákvað því, að
kominn væri tími til að losa
sig við bandarísku leyniþjón-
ustuna. í janúar 1962 var
DST fyrirskipað að komast
að því, hvað vestrænir leyni-
þjónustumenn væru að starfa
í Frakklandi. Þegar það var
upplýst fyrirskipaði de
Gaulle, að SDECE skyldi
gera ráðstafanir til að efla
njósnastarfsemi sína í Banda
ríkjunum og einkum snúa sér
að öflun vísindalegra upp-
gótvana. f október 1962 til-
kynnti Jacquier stjórn CIA,
að Frakkar hyggðust hér eft-
ir starfa á eigin spýtur, bæði
í austri og vestri. CIA vissi,
að það yrði Frökkum erfitt
vegna fjárskorts ,en við því
var ekkert að segja.
Ljóst var, að de Vosjoli
mundi ekki verða langlífur í
embætti sínu í Washington
úr þessu. Hann hafði komið
til Bandaríkjanna m.a. til
þess að bæta samskipti
SDECE við CIA og margir
töldu, að honum hefði tek-
izt full vel, að hann væri of
hlynntur Bandaríkjamönnum
og þó ekki væri um neina
ásökun í hans garð að ræða,
bentu yfirmenn SDECE á, að
eftir tólf ára starf fyrir báða
þessa aðila væri ekki nema
mannlegt, að hann vissi tæp-
ast fyrir hvern hann væri að
vinna. En áður en þetta kom
til hafði Martel, sovézki
flóttamaðurinn skýrt CIA frá
því að de Vosjoli yrði senn
látinn hætta í Washington.
Áhrif upplýsinga Martels í
NATO.
Martel og þær upplýsingar,
sem hann færði Bandaríkja-
mönnum, átti ekki svo lítinn
þátt í því hve samstarfið inn
an NATO stirðnaði á næstu
árum. Stjórnir allra hinna
stærri aðildarríkja bandalags
ins fengu að hafa samband
við flóttamanninn og ræða
við hann ýtarlega um þá
þætti mála, sem að þeim
sjálfum sneru. Tortryggnin
innan NATO fór vaxandi með
hverjum degi og svo var
komið haustið 1962, og þann-
ig var áfram næsta ár, að tek
ið var næstum alveg fyrir
þær venjulegu hemaðarlegu
og pólitísku upplýsingar, sem
venjulega fóru milli NATO-
ríkjanna. Þetta ástand leiddi
í margra augum rök að því,
að Martel hefði verið sendur
af sovézkum yfirvöldum bein
línis til þess að skapa þessa
ringulreið og eyðileggja
NATO.
En smám saman eyddist
tortryggnin eftir því sem flett
var ofan af starfsemi fleiri
manna, sem Martel hafði
skýrt frá. í Bretlandi leiddu
þessar upplýsingar til þess,
að Vassal, starfsmaður flota-
málaráðuneytisins var hand-
tekinn og Martel fékk Bret-
um einnig í hendur sannanir
gegn Philby. Svíum skýrði
hann frá því, að Stig Wenn-
erström ofursti ,sem í fimmt-
án ár hafði starfað í æðstu
stjórn flugvarna Svíþjóðar
hefði komið allri sinni vitn-
eskju til KGB. Vestur-þýzka
stjórnin fékk þær upplýsing-
ar, að Heins Felfe, sem hafði
stjórnað „austurdeild" njósna
Vestur-Þýzkalands, hefði lát-
ið KGB í té um fimmtán þús-
und leyndarskjöl á tíu árum
og aðstoðað Rússa við að
eyðileggja það hið sama
njósnanet, sem hann sjálfur
stjórnaði. Jafnframt kom
Martel upp um fjóra vestur-
þýzka njósnahringi aðra. Og
þær upplýsingar, sem Martel
gaf um njósnir KGB í Banda
ríkjunum leiddu til víðtækra
athugana í hinum ýmsu ör-
yggisstofnunum þarlendis.
Einn af starfsmönnum þjóðar
öryggisráðsins, Jack Dunlap,
framdi sjálfsmorð eftir að
hann hafði verið yfirheyrður
og var upplýst, að KGB hefði
greitt honum 10.000 dollara á
ári fyrir þær upplýsingar sem
hann veitti. Alls var talið, að
Martel hefði gefið upp nöfn
um tvö hundruð njósnara
Sovétríkjanna á Vesturlönd-
um. Aðeins hluti þeirra var
handtekinn, en á næstu mán-
uðum voru óvenjulega tíð
mannaskipti í sendiráðum og
viðskiptanefndum Sovét-
manna á Vesturlöndum.
Upplýsingarnar. sem Mar-
tel gaf um Frakkland bentu
i fjórar áttir. í fyrsta lagi til
heimildar í París, sem léti
KGB í Ijós ótrúlega nákvæm
ar upplýsingar um NATO; í
öðru lagi til njósnahrings,
sem starfaði undir nafninu
Safírinn, í þriðja lagi til ým-
issa einstakra fulltrúa KGB
utan frönsku stjórnarinnar og
í fjórða lagi til þess að ýms-
ar þær upplýsingar, sem
KGB hefði fengið frá Frökk-
um gætu einungis komið frá
einhverjum ráðherra stjórn-
arinnar.
Frá upphafi tortryggðu
frönsku rannsóknarmennirn-
ir upplýsingar Martels, m.a.
vegna þess, að þeir töldu víst
að a.m.k. einn hluti frásagnar
hans væri rangur, þ.e.a.s. þar
sem hann sagðist hafa frétt
það árið 1959, að de Gaulle
hefði í hyggju að setja upp
njósnanet í Bandaríkjunum
til þess að afla ’vísindalegra
upplýsinga. Það hefði ekki
verið ráðgert fyrr en 1960.
Frakkarnir hugsuðu því sem
svo, að annað hvort færi Mar-
tel þarna rangt með — eða
upplýsingarnar væru frá CIA
komnar. Þeim hefði ekki kom
ið á óvart þótt CIA vissi
þetta, því að þeir höfðu haft
einn af frönsku ráðherrun-
um grunaðan um að vinna
fyrir CIA.
Vangaveltur og tortryggni
frönsku leyniþjónustumann-
anna vegna þessa atriðis
höfðu óumflýjanlega áhrif á
mat þeirra á öðrum upplýs-
ingum Martels. Til dæmis
veittist þeim örðugt að kom-
ast að raun um, hvern ráð-
herra de Gaulles Martel
mundi eiga við þegar hann
taldi KGB-njósnara vera í
franska ráðuneytinu. Martel
hafði engar ákveðnar upplýs
ingar í höndunum, vissi aðeins
eitthvað um feril mannsins,
um einhver störf, sem hann
hefði gegnt, og einhverjar
ferðir, sem hann hefði farið
— en hann vissi raunar ekki
hvort um væri að ræða einn
mann eða fleiri. Upplýsing-
arnar gátu flestar átt við
fleiri en einn — en sá maður,
sem komst næst því að hæfa
lýsingu Martels, var einn af
virtustu ráðherrum frönsku
stjórnarinnar og 9DECE-
nefndin gat með engu móti
trúað því að hann væri njósn
ari. CIA reyndi einnig að
vega og meta upplýsingar
Martels og komst að sömu
niðurstöðu og SDBCE-nefnd-
in. En þar skildi með Frökk-
unum og Bandaríkjamönnun
um. Báðir gerðu sér ljóst, að
upplýsingar Martels sönnuðu
á engan hátt sök þessa manns
en þar sem OIA-menn töldu
þær sennilegar og töldu rétt
að trúa þeim frekar en ekki,
leituðu SÐECE-menn í sí-
fellu eftir frekari upplýsing-
um, áður en þeir tækju a£-
stöðu gegn manninum og
kusu fremur að trúa ekki
þeim upplýsingum, sem bentu
gegn honum. Þeir voru auk
heldur aldrei sannfærðir um,
að það væru ekki CIA-menn,
sem bak við allt þetta stæðu.
En einmitt þessi afstaða
Frakkanna vakti tortryggni
CIA. Þegar franska nefndin
kom aftur til Washington að
ræða við Martel, hafði hún
með sér upplýsingar um eina
fjörutíu háttsetta franska
menn ,sem hún lagði fyrir
Martel ásamt spurningum
um það hvort þessi eða hinn
gæti verið njósnari. CIA-
menn litu þetta þeim augum,
að Frakkarnir sjálfir teldu
hugsanlegt, að hver sem
væri þessara manna gæti ver-
ið njósnari og samstundis
urðu þeir allir tortryggilegir
í augum CIA.
f ágúst 1963 var Georges
Paques, háttsettur starfsmað-
ur NATO, handtekinn og ját-
aði hann að hafa njósnað fyr-
ir KGB allt frá því árið 1944,
er hann vann í nánu sam-
starfi við de Gaulle. Þessi
maður var þeim mun veiga-
meiri upplýsingalind, sem
hann hafði haft náið sam-
band við alla forsætisráð-
herra Frakklands frá styrjald
arlokum og var sagður hafa
skrifað ræður fyrir þá alla.
Hugsanlegt var, að það væri
hann, en ekki franskur ráð-
herra, sem gæfi hinar mikils-
verðu upplýsingar um starf
frönsku stjórnarinnar. Þó var
tæpast talið, að hann hefði
haft í höndum allar þær upp-
lýsingar, sem Martel skýrði
frá.
En málið var erfitt við-
fangs og de Gaulle leysti það
á einfaldan hátt — hann á-
kvað að láta Martel-málið
sigla sinn sjó.
Raunar var de Gaulle vork
unn eins og á stóð. Hann var
rétt um það bil að leysa Al-
sír-málið í óþökk hægri sinn
aðra herforingja, fjölmargra
Frakka og flestra franskra
manna í Alsír og hann mátti
alls ekki við því, að fram
kæmi, að kommúnískir njósn
arar störfuðu í ráðuneyti
hans, eða nærri því, — hvað
þá, að einn af ráðherrunum,
sem átti þátt í að leysa Alsír-
málið, væri í rauninni út-
sendari Rússa.
Niðurstöður.
Eins og tíðast er um njósna
mál er ekki gott að segjai,
hvað af því, sem hér að fram-
an hefur verið sagt, er hinn
heilagi sannleikur og hvað
eklki — en þær ályktanir, sem
„Sundiay Times“ dregur af
máli þessu eru eftirfarandi.
• Saga de Vosjolis er sönn
að því leyti að hann er sá,
sem hann segist vera og at-
burðimir sem hann segir fr:i,
gerðust í raun og veru. í flest-
um atriðum kemur frásögn
hans heim við það, sem vitað
er að gerðist, en hafa verður
í huga þann hugsanlega mögu
leika, að frásögnin sé að ein-
hverju leyti skrifuð af andúð
í garð fyrrverandi yfirvalda
eða með það í huga að koma
sér í mjúkinn hjá öðrum e.t.v.
CIA, enda þótt ekki hafi fund
izt um það neinar vísbending-
ar.
• Það er staðreynd, að hátt
settur starfsmaður KGB flúði
til Vesturlanda og eftir ná-
kvæmar og langvarandi vfir-
heyrslur sannfærðust leyni-
þjónustur vestrænna ríkja
um, að hann hefði ekki verið
sendur af Rússum. Upplýsing-
ar hans eyðilögðu njósnanet
KGB í Vestur-Evrópu eða
verulegan hluta þess.
• Bandaríkjamenn hafa
grun um að innan ráðuneytis
de Gaulle sé einn eða tveir
menn með ráðherraemhætti,
sem hafi látið leyniþjónustu
Rússa upplýsingar í té.
• Hverjar sem efasemdir
Frakka sjálfra kunna að vera
um málið hefur de Gaulle á-
kveðið að líta á þessar grun-
semdir Bandaríkjamanna sem
hluta af andfranskri starfsemi
CIA, sem rót eigi að rekja til
óánægju CIA vegna þeirrar
stefnu de Gaulles að varðveita
sjálfstæði Frakka gagnvart
Bandarikjunum.
• Báðir aðilar, CIA og
SDECE hafa reynt að þagga
þetta mál niður — hvorugur
aðilinn telur sér ábatavænlegt
að það komi fram í dagsljésið
• Hver svo sem sannleik-
urinn er, gefur þetta mál at-
hyglisverða hugmynd um hin-
ar leyndu hliðar nútímastjóm
mála og milliríkjaviðskipta
þar sem svo virðist vera, að
engum manni sé treystandi,
hversu hátt og mikilvægt em-
bætti sem hann hefur með
höndum. !
UORGUNBLAOID