Morgunblaðið - 14.05.1968, Blaðsíða 21

'RGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. MAI 1968.
21
Sovétnjósnarar í æöstu valdastööum i Frakklandi?
Samskipti Frakka og Bandaríkjamanna á
sviði njósna frá heimstyrjöldinni síðari

3. grein
'S Ú ákvörðun Kennedys,
Bandaríkjaforseta, að senda
sérstakan sendiboða sinn til
de Gaulles, Frakklandsfor-
seta, með upplýsingarnar um
það, sem sovézki flóttamað-
urinn hafði gefið uppi, kann
að hafa átt sinn þátt í því,
að Frakkar brugðust við eins
og þeir gerðu. Eðlilegasta
leiðin hefði verið, að upplýs-
ingar þessar faeru frá banda-
rísku leyniþjónustunni, CIA,
till hinnar frönsku, SDECE.
En ýmsar ástæður lágu til
þess, að hún var ekki farin,
m.a. sji, að Kennedy treysti
ekki frönsku leyniþjónust-
unni.
Svo bar við um þessar
mundir, að yfirmenn leyni-
þjónustanna í báðum löndun-
um voru tiitölulega nýkomn-
ir í embætti og lítt reýndir
á svið.i njósna og samskipta
um siík mál. í SDECE hafði
Paul Jacquier, hershöfðingi,
tekið við af Paul Grossin,
hershöfðingja, reyndum
manni og kænum, sem e.t.v.
hefði ekki látið rnálið valda
þeim vandræðum, sem raun
bar vitni. Paul Grossin hafði
verið skipaður yfirmaður
SDECE eftir Súezátökin 195>6
og var sagt, að hans stærsti
galli hefði verið sá, að hann
var ekki Gaullisti. Þegar
hann sagði af sér 1962 ,skip-
aði de Gaulle tryggan fylgis-
mann sinn, Jacquier, í em-
bættið.
Gagnnjósnadeildina DST
rak annar trúr gaullisti, Dani
el Doustin, einnig nýr maður
og óvanur störfum á þessu
sviði. Þessar mannaráðningar
voru skýrðar með þeim hætti,
að bæði vildi de Gaulle hafa
sér trúa menn í þessum lyk-
ilstöðum og að skilningur
hans á njósnastarfi væri tak-
markaður og virðing hans
fyrir því starfi lítil. Segir
seta, og ráðlagði honum að
senda de Gaulle persónulega
orðsendingu um málið. Það
hefði hann ef til vill ekki
gert, ef hann hefði notið leið-
sagnar Frakklandssérfræð-
ings CIA — mannsins sem
hafði stjórnað starfsemi CIA
í Frakklandi árum saman, —
en hann var nýlega látinn,
þegar þetta gerðist.
Með því að senda ekki upp-
lýsingarnar um Martel gegn-
um leyniþjónustur ríkjanna,
skapaði Kennedy óánægju og
gagnkvæma tortryggni og
Frakkarnir litu svo á, að
Bandaríkjamenn væru þafna
að koma Frökkum í ein-
hverja stjórnmálaklípu, sem
þeir ætluðu sér að hafa sjálf-
ir gagn af.
Þessi afstaða byggðist þó
ekki aðeins á meðferð þessa
máls, heldur öllum samskipt-
um Bandaríkjamanna og
Frakka frá styrjaldarlokum.
Og það skipti ekki svo litlu
máli fyrir afstöðu de Gaulles,
að hann var um þessar mund
ir að gera ráðstafanir til þess
að stemma stigu fyrir starf-
semi CIA í Frakklandi og
hann leit svo á, að Martel-
málið gæti fullt eins vel verið
hefndarráðstöfun CIA.
Sögu þessa máls þarf að
rekja aftur til loka heims-
styrjaldarinnar síðari, þegar
Heins Felfe
, Sunday Times“, að hann
hafi haft svipaða afstöðu til
njósna og Harold Macmillan.
1 CIA hafði einnig tekið
við nýr maður, John Mc
Cone. Segir blaðið að hann
hafi verið næstum eins mik-
ili nýgræðingur í faginu og
J couier. Það var hann, sem
fór beint með upplýsingarnar
frá Martei til Kennedys, for-
Wennerström
meiri hætta virtist á því, að
kommúnistar tækju völdin í
Frakklandi en í nokkru öðru
Evrópuríki. Truman, Banda-
ríkjaforseti, hafði rætt við de
Gaulle í Washington í ágúst
1945 og reynt, árangurslaust
að fá hann til þess að gera
eitthvað til þess að takmarka
áhrif kommúnista. De Gaulle
benti einungis á, að áhrif
þeirra í Frakklandi væru inn
anríkismál, sem öðrum kæmu
ekki við. De Gaulle hafði tek
ið þá stefnu að reyna að
beizla kommúnista með því
að taka þá inn í stjórnina en
Bandaríkjastjórn taldi það
lítt ráðlegt og var því treg
að veita Frökkum þau lán,
sem ella hefðu verið þeim til
reiðu — og Frakkar þurftu
mjög á að halda.
Um það bil, sem de Gaulle
fór frá völdum í janúar 1946,
voru Frakkar, þar á meðal
hann sjálfur, farnir að gera
sér ljósari grein fyrir hætt-
unni af kommúnistum og þeg
ar Leon Blum var sendur til
Bandaríkjanna til þess að
semja um lánveitingar, hafði
hann fengið heimild til þess
að gera meiri tilslakanir varð
andi * starfsemi kommúnista
en áður.
Ýtarlega var skýrt frá sam-
komulaginu, sem þeir Tru-
man og Blum gerðu eftir við-
ræðurnar á tímabilinu marz-
maí 1946, en „Sunday Times“
kveðst hafa komizt að þ.ví, að
samkomulag þeirra hafi inni-
haldið fleira en þá sá dagsins
ljós. Því hafi fylgt leynisamn
ingur um, að hafin skyldi her
ferð til þéss að draga úr
stjórnmálaáhrifum og starf-
semi franska kommúnista-
flokksins.
En þá vildi svo til, að leyni
í ’í»- »
ið 1947, hafði franska leyni-
þjónustan fengið sitt núver-
andi nafn, SDECE, og störf-
uðu fyrir hana um 40.090

Phiby
þjónusta Frakka var í al-
gerum molum og var ekki
fær um að stunda þá starf-
semi gegn kommúnistum,
sem til var ætlazt. í febrúar
1946 hafði yfirmaður hennar
verið settur í stofufangelsi
vegna þess, — sem ekki var
skýrt frá þá — að hann hafði
flutt alla sjóði leyniþjónust-
unnar til London vegna tor-
tryggni sinnar í garð þeirra
stjórnmálamanna, sem við
•tóku af de Gaulle.
Verkið féll því í hlut
bandarískra stofnana. Banda-
ríska leynilögreglan lét málið
að einhverju leyti tií sín taka,
hún hafði menn að störfum í
Frakklandi á þeirri forsendu,
að hún væri að fannsaka
kommúniska undirróðurs-
starfsemi meðal bandarískra
hermanna. Upplýsingadeild
bandaríska utanríkisráðuneyt
isins tók líka þátt í þessu
starfi af einhverjum óþekkt-
um ástæðum. Þessar stofnan-
ir virtust stjórna starfinu í
Frakklandi, en sá aðili, sem
að framkvæmd þess stóð,
virðist hafa verið einn af for
ystumönnum bandaríska
verkalýðssambandsins, Jay
Lovestone og hópur sam-
starfsmanna hans, sem allir
voru andkommúnistar og
framámenn í verkalýðssam-
tökum. Árangurinn af þessu
varð sá, að þegar CIA var
komið á laggirnar árið 1947,
tók sú stofnun við fullbúnu
njósnakerfi í Frakklandi,
njósnakerfi, sem þegar var
búið að hreiðra um sig í inn-
anríkismálum landsins, Frökk
um sjálfum til mestu mæðu.
Þegar komið var fram á ár
Dunlap
manns. Hún hafði til umráða
25.000 bifreiðir en lítið af bita
stæðum upplýsingum og
enga peninga til að afla
þeirra. Frakkarnir sáu, að
CIA hafði, að því er virtist,
ótakmörkuð fjárráð og vildi,
að samvinnan innan Frakk-
lands næði til samvinnu um
svo gilda sjóði, en CIA menn
tortryggðu þá ennþá og kusu
að fara sínar eigin götur í
sem flestum atriðum. Sam-
vinna Frakkanna og Banda-
ríkjamannanna var því harla
lítil og sambandið stirt. Þeg-
ar Henri Ribiere, einn af
sterkustu mönnum frönsku
andspyrnuhreyfingarinnar,
tók við stjórn leyniþjónust-
unnar, lagaðist hún verulega,
en sambandið við CIA versn-
aði að sama skapi. Þá var yf-
irmaður CIA Roscoe Hillen-
koetter, sem verið hafði í
Paris nokkurn tíma eftir
stríð og tókst honum að
koma í veg fyrir meiri háttar
Vassal
árekstra, en þegar Walter
Bedell-Smith, hershöfðingi,
— fyrrum herráðsforingi og
sendiherra í Moskvu — tók
við stjórn CIA, slitnaði að
mestu upp úr samstarfinu
við Frakka. Hann hafnaði
jafnvel tilboði Breta um að
láta bæði Bandaríkjunum og
Frakkiandi í té þær upplýs-
ingar, sem brezka leyniþjón-
ustan aflaði á þeirri forsendu,
að — eins og hann sagði „ef
Frakkar vita eitthvað, vita
Rússar það líka og það kæri
ég mig ekki um“.
De Vasjoli til Washington.
Með tilkomu NATO versn-
aði ástandið. Aðalstöðvunum
voru fengin heimkynni í Frakk
landi og þær urðu eitt alls-
herjar njósnabæli. Að sama
skapi jókst starfsemi banda-
rísku leyniþjónustunnar.
Frakkar urðu æ óþolinmóð-
ari og franska leyniþjónust-
an fór í algera upplausn.
í ársbyrjun 1951 var henni
skipaður nýr yfirmaður,
Pierre Bousciot, og hann var
ekkert lamb að leika sér við.
Hann gerði þegar marghátt-
aðar breytingar til hins betra
og ákvað þegar að senda
franskan leyniþjónustumann
til Washington. Samkvæmt
samkomulagi Frakka og
Bandaríkjamanna hafði hann
fullt leyfi til þess, en CIA
barðist eins og Ijón gegn þess
ari ráðagerð. Var ekki látið
Framhald á bls. 23
Aðalstöðvar SDECE