Morgunblaðið - 21.06.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. JÚNÍ 1968
17
HÖFUM VIÐ VANRÆKT
FÉLAGSLEGAR ADGERÐIR?
ÞEGAR um þverbak keyrir í ein-
hverjum efnum virðist sem okk-
ur sé eðlilegt að hnappa okkur
saman til skjóls eða átaka. Ef-
laust hafa forfeður okkar
snemma fengið að kenna á afleið
ingum smitandi ofdrykkju, og
því orðið að taka henni þeim tök
um er þeir kunnu römmust. Svo
mikið er víst, að trúarbragðahöf-
undar og aðrir spekingar liðinna
alda hafa jafnan talið drykkju-
skap þess eðlis að fullt tillit
þyrfti að taka til hans. Þess njót-
um við á margan máta, fólkið
sem tók trúarbrögð forfeðranna
og siðvenjur að erfðum.
Samt sem áður forherðum við
okkur aðra stundina, og látum
sem við sjáum ekki að tiltölulega
mjög stór hluti samborgara okk-
ar þjáist vegna afleiðinga of-
drykkju, sem komin er á það stig,
og er þess eðlis, að við hana
verður ekki ráðið af sjúklingum
sjálfum óstuddum. Yæri orsökin
ekki ofdrykkja teldist málið mun
auðveldara. Það væri flokkað til
geðveiki og því sinnt sem sjúk-
dómi. En hinum kerfisbundnu
köstum drykkjumannsins virð-
ist endilega þurfa að gefa ein-
hver önnur nöfn. Áþreifanlegra
orsaka þeirra virðist alls ekki
mega leita, og ef allt um þrýtur,
er gripið traustataki til einhvers
látins eða afskrifaðs frænda, og
erfðum og ættfylgju kennt um
bölið. En að heilbrigður maður
geti með gáleysi brotið niður eðli
legar varnir líkamans gegn mis-
þyrmingum ofdrykkjunnar er
ekki talið koma til greina, þótt
enginn rengi sögusagnir af ein-
yrkjanum sem sligaði drógina
sína vegna taumlausrar þrælkun-
ar.
Ljótt væri að segja að þeir
sem ekki vilja sætta sig við út-
breiðslu ofdrykkjunnar skorti
skímu á veginum. Fjöldi „vita“
sem aldrei sloknar á, eru dreifð-
ir um landið þvert og endilangt.
Okkur hættir bara til að taka þá
sem svo sjálfsagðan hlut, að þeir
hverfa okkur sjónum. Tökum t.d.
Hjálpræðisherinn, Aðventistana,
eða hina raunsæu Guðspeki-
nema. Allt eru þetta smitberar
heilbrigðs lífernis. Einhver man
líka Oxfordhreyfinguna, er á sín
um tíma varð til þess að koma
siðferðiíegum fótum undir A.A.-
hreyfinguna, sem á rúmlega 30
ára ferli hefur unnið dyggilega
að velferð drykkjusjúkra. Lítum
til hins kristna þjóðfélags. Hinn-
ar íslenzku Þjóðkirkju. Með bisk
up í fararbroddi leitast hún við
að beina athygli þjóðarinnar að
þeim voða er áfengisbölinu er
samfara. Æskulýðsleiðtogar og
kennarar rata líka leiðina. En þar
sem mörkin milli hófs og óhófs
eru svo vandfundin að á þau
verður varla bent til alhliða við-
miðunar, kjósa þessir menn oft
að láta sem þau séu ekki til, og
vara því heldur við hættunni á
sem breiðustum vettvangi, eða
blása hana upp ef þurfa þykir.
Mörg eru þau félög, sem gera
áfengisvörum allveruleg skil
ásamt öðrum menningar- og fé-
lagsmálum, sem þau hafa á
stefnuskrá sinni. Yfirleitt er það
þessum félögum sameiginlegt að
þau vilja hamla gegn ofdrykkju
almennt, en reyna hvorki að
hefta skoðana- eða valfrelsi
hinna einstöku félaga sinna. Má
í þessu sambandi nefna presta-
og kennarafélög, nemendafélög
ýmiskonar, kvenfélög, verkalýðs
félög, íþróttafélög, ungmennafé-
lög, skátafélög og vafalaust mik-
ið fleiri félög er tileinka sér vissa
grundvallarmenningu í áfengis-
málum. Presturinn, æskulýðs-
leiðtoginn, og kennarinn, sem já-
kvætt fordæmi gefa í daglegri
umgengni sinni við samborgar-
ana, eru þjóðarauður, og um-
hverfi sínu meira virði en þá
sjálfa eða nokkurn annan grun-
ar. Og þótt maður geti hvorki
sett sig í spor eitilharðra reyk-
vískra riddara Musterisreglunn-
ar né hinna, sem velta glasinu
milli fingra sér við ígrundun til-
verunnar, ætti maður að forðast
að dæma þá, en lofa þess í stað
Skapara sinn fyrir þá jákvæðu
lífsstefnu, sem þeir smita til um-
hverfis síns á alla vegu, því ef
drykkjumaðurinn eitrar að með-
altali líf 5 samborgara skyldi
hinn þá ekki fegra tilveru allt að
því jafn margra?
Þá er að geta þeirrar starfsemi
sem óskipt gengur til atlögu við
þjóðarvoðann — alkoholisma og
ofdrykkju. Þar kemur fleira til
en kærleiksheimili Reykjavíkur-
borgar við Barónsstiginn eða
þeysireið Kleppslækna út um
hvippinn og hvappinn. Miklu
fleiri leggja þar hönd á plóginn.
En þeir binda bagga sína breyti-
legum hnútum. Þótt allir stefni
þeir að sama marki, á hver sínar
venjur, og hættir þeim oft til að
misskilja hver annan. Enginn
skyldi þó amast við fjölbreytni í
þessum málum, því hún — ein-
mitt fjölbreytnin — er vænleg-
ust til að ryðja málefninu leið til
fjöldans, sem bundinn er marg-
víslegu mannlegu eðli, skoðun-
um og venjum.
Virkastir þessara aðila eru
sennilega Góðtemplarafélögin,
Islenzkir ungtemplarar, og A.A.-
hreyfingin. Barnablaðið Æskan,
ásamt barnastúkunum, er þó
vafalítið einn stórvirkasti varnar
aðilinn þegar til lengdar lætur,
og verður að teljast athyglisverð
asta menningarstoðin er að ís-
lenzkum áfengisvörnum styður
í dag.
Það er vitað mál að allt félags-
líf á mjög erfitt uppdráttar
þessa áratugina. Vafalaust hefur
þó ,,Stúkan“ fengið að finna fyr-
ir þessari þróun öðrum fremur.
Sem stendur er starf undir-
stúkna í mjög mikilli lægð, og
gera ráðamenn sér það ljóst. Á
Hástúkuþinginu í Sviss á næst-
liðnu ári voru hinar úreltu sið-
venjur Templara teknar til með-
ferðar að einhverju leyti, og
endurskoðun hafin, enda vitað að
í daglegu félagslífi eru siðvenj-
urnar Stúkunum sá fjötur um
fót, að Templarafélögin fylgjast
ekki lengur með breyttu viðhorfi
þróunarinnar og aldarhvarfa í
drykkjuvörnum. Því mikill er
sá munur hvort barist er gegn
áfengsiböli sem lesti eða sjúk-
dómi — og allt þar í milli. Templ
arar gjalda þess, og standa því
mikið til í stað meðan verkefnið
sækir fram. Undantekning frá
þessari reglu gætir þó, og má þar
helzt nefna góðtemplarastarfið
á Akureyri, heiðarlega viðleitni
í Hafnarfirði, og regludeild er
kallast Umdæmisstúka Suður-
lands. Sú deild hefir brotið blað
sem brautryðjandi heilbrigðra
útiskemmtana æskufólks — og
er nú svo komið, að hver þykist
maður að meiri sem haldið getur
uppi almennri gleði í skauti
náttúrunnar, án áfengis. Starf
þetta var hafið til að mæta mið-
ur æskilegri þróun við úti-
skemmtanahald, er helzt náði sér
á strik um Verzlunarmanna-
helgina.
íslenzkir ungtemplarar (Í.U.T.)
eru grein af meiði templara
(I.O.G.T.). Hafa þeir bæði hér,
sem annars staðar á Norðurlönd-
um hafið sjálfstætt starf til hlið-
ar við IOGT, og skilst mér að
þeir séu mun frjálsari í öllu sínu
starfi, en taki þó bindindisheit
sitt mjög alvarlega. Þeir slíta
ekki skyldleikaböndin við IOGT,
en sleppa kreddunum, og renna
sprettinn í þeim gangi sem bezt
hentar hverju sinni. Þeir hafa
gert, og gera, geysimikið gagn í
áfengisvörnum, og stuðla að
bættri félagsmenningu jafnt með
al einstaklinga sem hópa. Þeir
eiga vafalaust farsælt starf fyrir
höndum. E.t.v. eru þeir súrdeigið
sem síðar mun segja til sín.
Bindindisfélag ökumanna
(B.F.Ö.) má telja til sprota Góð-
templarareglunnar. Margir
ímynda sér að BFÖ hafi fyrst og
fremst verið stofnað til stuðnings
tryggingafélagi. En svo er þó
ekki. Upphaflega var BFÖ stofn-
að sem hagsmunasamtök bindind
issinnaðra bílstjóra, og leitast
m.a. við að beita sér fyrir bætt-
um kjörum félaga sinna hjá hin-
um ýmsu tryggingafélögum. En
málin æxluðust þannig að BFÖ
reið á vaðið um stofnun íslands-
deildar þekkts tryggingarfélags
er átti sambærilegan bakhjarl í
heimalandi sínu. Það er því eng-
um vafa undirorpið, að bindindi
er bísness ofar í huga BFÖ-
félagsins, þótt stofnununum
tveim sé e.t.v. ruglað óþarflega
mikið saman af þeim er gæta
hagsmuna þeirra. Bindindisfélag
ökumanna hefir skilyrðislaust
bindindi á stefnuskrá sinni, og
flokkar því undir menningar-
félög, þótt ráðamenn þess vafstri
í viðskiptalífinu með öðrum
framsæknum fjáraflaflokkum.
Með bindindishugsjón sinni
stuðlar BFÖ tvímælalaust að auk
inni umferðamenningu. Það
hvetur bílstjóra til bindindis, en
ófullur bílstjóri hlýtur líka að
vera ófullur þjóðfélagsborgari
— og það er lóðið. BFÖ er ein
stikan yfir óbeizlað fljót of-
drykkjunnar. En það vantar
fleiri.
Eflaust eru bindindisfélögin
mörg og miklu fleiri en ég kann
nokkur skil á. Varla verður því í
móti mælt, að hjón sem starfa
saman að jákvæðu bindindis-
starfi meðal fjölskyldunnar, séu
bindindisfélag út af fyrir sig,
þótt þau séu hvergi skráð sem
slík. Eða A.A.- Án þeirrar hreyf-
ingar væri þjóðin fátækari í
ofdrykkjuvörnum en nokkur ger
ir sér ljóst. A.A. er þannig upp-
byggt og skipulagt, að það má
varla einu sinni-vita af sjálfu sér.
Það gleðst yfir hverjum nýjum
félaga, en siðvenjurnar eru svo
strangar að gamalreyndur félagi
má varla hnippa í nýliðann þétt
hann mæti honum á götu. Gagn-
vart drykkjumanninum er A.A.
svipað ungfrúnni sem sér biðil-
inn koma: lítur undan — eða
grúfir sig niður — en hlakkar þó
til, og bíður. Nafnleyndinni
margumtöluðu innan samtakanna
er þó frekar beint að því að A.A.-
félaginn reyni ekki að upphefja
sig með sigrum samtakanna,
heldur en hinu, að leyna honum
sjálfum innan vébanda þeirra.
A.A. telur sig ekki búa yfir
neinni afgerandi töfraþulu alko-
holistanum til hjálpar, en gleðst
yfir því að mega miðla hverjum
sem er, fenginni reynslu annarra
alkoholista, og lætur svo við-
komandi um það hvort honum
tekst að virkja þá reynslu sjálf-
um sér til bjargar. Þessvegna
eiga ennþá ekki aðrir erindi inn
í A.A. en þeir sem í einlægni
leita hjálpar í eigin vandræðum.
„Ennþá“ erindi inn í A.A. segi ég
vegna þess að varla getur orðið
mikil bið á því að hér skjóti rót-
um systurfélög A.A., sem stefni
að því að hóa saman til félags-
og kynningarstarfsemi því fólki
sem bundið er alkoholistum
sifja- og vináttuböndum. Oft er
það þá heilbrigður maki eða upp
komið barn alkoholistans sem
fyrst fer af stað, en sá sjúki renn
ur í slóðina að nokkrum tíma
liðnum. A.A. á fallegan ferli að
baki sér hér í Reykjavík, en
drungi sótti á samtökin um ára-
bil. Þó má nú sjá þess greinileg
merki að þau eru að rísa upp á
ný, og hrista af sér slenið. Nýjar
deildir virðast vera að búa um
sig í byggðahverfum Reykjavík-
ur. Innan safnaðar Langholts-
sóknar blómstrar ein, og önnur
farin að bruma í Bústaðasókn.
Ekki veit ég hvort deildirnar á
Siglufirði og í Keflavík liggja í
hýði sínu, en sé svo, er mál til að
vekja þær — það er vor í lofti.
Til aðstoðar öllu þessu menn-
ingarstarfi sem unnið er hér á
landi, og ekki sízt hinu teprulega
A.A., er almenn fræðsla meðal
þjóðarinnar um hvað sé að ger-
ast á hverjum tíma og hverjum
stað, alveg bráðnauðsynleg. Ég
vil undirstrika, og það allræki-
lega, að það er ekki fyrst og
fremst hið innra eðli hinna ýmsu
varna sem þarf að kynna í smá-
atriðum, heldur hvar þær fyrir-
finnast, og hvernig sé auðveld-
ast að komast í snertingu við
þær. Einum er gefið að aðlagast
þessu, öðrum hinu. Reynslan
verður að skera úr um hvað hent
ar hverjum, en utanaðkomandi
stuðningur og leiðbeiningastarf
er nauðsynlegt.
Löggjafinn hefir ekki látið
áfengisvarnir afskiptalausar.
Hinn opinberi aðili ríkisvaldsins
í þessum efnum er Áfengisvarna
ráðunautur ríkisins. í daglegu
vafstri áfengis- og ofdrykkju-
varna borgarinnar gætir þessa
embættis lítið, þótt maður rekist
endrum og eins á hagfræðitölur í
dagblöðunum er rekja má þang-
að. Starf þetta hlýtur samt að
vera mjög umsvifamikið,, því
undir það heyra hvorki meira né
minna en hátt á þriðja hundrað
áfengisvarnanefndir sem dreifð-
ar eru um landið þvert og endi-
langt. Það hlýtur að vera meira
en lítið starf að fylgjast með öll-
um þessum nefndum og halda
þeim við efnið. Stofnun þessi
sendir árstíðabundið erindreka
sína út um landið til að fylgjast
með starfi hinna ýmsu nefnda.
Almælt er af þeim sem til þekkja
að yfirleitt hafi vel til tekizt með
val þessara manna, en um það
hvort afrakstur á svið áfengis-
varna hafi verið sem erfiði, eru
skiptar skoðanir. Ástæðan til
þess að áfengisvarnanefndirnar
ná ekki því marki sem þeim var
ætlað, kann að vera sú, að yfir-
leitt er þeim ekki búinn sá starfs
grundvöllur sem þeim er nauð-
synlegur — og þær sætta sig við
það. Væri hægt að fá þær til að
rísa upp við dogg og hræra í pott
inum, mætti segja mér að bolt-
inn færi að rúlla.
Áfengisvarnanefndir hinna
ýmsu bæja og hreppa eru að öllu
jöfnu skipaðar fullábyrgum úr-
valsmönnum, — og þá oft mönn-
um sem helzt hlaðast á önnur
trúnaðarstörf í héraði. Skyldu-
rækni og þjóðhollusta mun því
oftar ráða meiru um setu þessara
borgara í hinum lögskipuðu
áfengisvarnanefndum, en mál-
efnaleg hugsjón, og hljóta hugs-
anlegar ofdrykkjuvarnir að líða
við það. Ekki mun það ótítt að I
þessar nefndir hafi menn stund-
um verið skipaðir án sinnar vit-
undar, enda fræg sagan um borg-
firzku „drauganefndina", sem
skipuð var eintómum framliðn-
um heiðursmönnum.
Það er því ösköp hætt við því
að margar þessara nefnda séu
harla óvirkar á sviði áfengis-
varna heima fyrir. En fslending-
ar eiga ekkert patent á sofandi
áfengisvarnanefndum. Hér skell-
um við ennþá skollaeyrunum, en
í Bandaríkjunum hefir stofnunin
N.C.A. (National Council on
Alcoholism, inc.) fundið ágætt
ráð til að vekja slíkar nefndir ti'
dáða. Fylgst er með starfi nefnd-
anna, og sofi einhver þeirra, bíð-
ur N.C.A. henni aðstoð sína.
Rumski hún ekki við það hlutast
N.C.A. til um að sett sé á lagg-
irnar nefnd sjálfboðaliða, sem
tekur til starfa við hlið hinnar
lögskipuðu heima í héraði. Sjálf-
boðanefndina útbúa þeir gögn-
um og góðum ráðum til starfa, og
hafa við hana stöðugt samstarf.
Hin opinbera áfengisvarnanefnd
telur þá venjulega að gengið sé
inn á starfssvið sitt, og ýfir
kampana. En sjálfboðaliðarnir
bjóðast þá bara til að draga sig í
hlé — og afhenda gögn sín, en
byggðalagið hefir þannig eign-
azt vakandi opinbera starfandi
áfengis- og ofdrykkjuvarna-
nefnd. Og allir eru ánægiðr.
Þetta gerðist æ ofan í æ í hinum
ýmsu fylkjum Bandaríkjanna á
árunum 1964-60, og gerist enn ef
þurfa þykir.
Hvílíkt risaframlag væri það
ekki til ofdrykkjuvarna á ís-
landi, ef hátt á þriðja hundrað op
inberar „áfengisvarnanefndir"
sem starfa samkvæmt sérstökum
lögum eða reglugerðum, væru
skipulagðar sem áfengis- og of-
drykkjuvarnanefndir, og þeim
gefnar nauðsynleg gögn og upp-
lýsingar til að vinna úr, auk þess
sem þær nytu samstarfs við
frjálsar almannavarnir þar sem
reynsla allra þeirra er til næst
og af fréttist er krufin og rædd.
og henni hagrætt til frjálsra af-
nota öllum er hana vilja nýta.
Fyrir nokkrum árum gengust
framtakssamir hugsjónamenn hér
fyrir því að reynt var að sam-
eina öll félög er bindindi hafa á
stefnuskrá sinni, að beita þeim
til átaka í áfengismálunum. Ut-
koman varð samtök er nefnast:
„Landsamband gegn áfengisböl-
inu“. Þessir menn hafa gert sér
Ijóst að lítils megnar sá er v.ið
einangrun býr, og hafa því hugs-
að sér að ýta við bindindisfélög-
unum, ef vera mætti að þau þá
fyndu hjá sér hvöt til að ræskja
sig. Er þetta góðra gjalda vert,
og hlýtur að bera árangur ef á
eftir er rekið.
Að öllu þessu athuguðu tel ég
óhætt að fullyrða að við höfum
alls ekki vanrækt aðgerðir til
lausnar ofdrykkjuvandamálinu.
En. Eru þær ekki yfirleitt uppi
á palli, þannig að við náum ekki
til þeirra, og sprotar þeirra
skrælna áður en þeir ná okkur?
Drykkjusjúklingur eða aðsteðj-
andi, sem örþreyttur leitar hjálp
ar, þolir illa hávaða. Okkur vant-
Framh. á bls. 21