Morgunblaðið - 30.06.1968, Blaðsíða 14

f
14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. JÚNÍ 196«
SKIPASÝNINGIN MIKIA ÍOSLÖ
Sýnendur 273 frá átján þjóðum
eftir Skúla Skúlason
Osló, 21. maí.
SÍÐAN Osló eignaðist varanleg-
an sýningarstað á Sjölyst í vest-
anverðri borginni fyrir nær tíu
árum hafa árlega verið haldnar
þar margar sýningar, smærri og
stærri, en þó jafnan ein stærst,
að vorinu. Og stóra vorsýningin
heitir að þessu sinni: „The 2nd
International Shipping Exhibit-
ion“ og var opnuð í gær af Káre
Willoch verzlunarmálaráðherra,
að viðstöddum Ólafi konungi og
fjölda innlendra boðsgesta en þó
ekki síður útlendra, því að þetta
er „alþjóðasýning“ þó ekki taki
nema 16 þjóðir þátt í henni. Hitt
er m@* ekki kunnugt, hve marg-
ar þjóðir taka þátt í henni óbein-
línis, með því að „shipping"-
áhugasamir menn þaðan komi til
Osló vegna hennar. — En blaða-
fulltrúi sem ég átti tal við segir,
að í þeim hópi verði áreiðanlega
gestir frá margfalt fleiri löndum
en þeim, sem sýna. Hinsvegar
hefur sýningin litla þýðingu fyr
ir skemmtiferðafólk. Það kem-
ur til Oslóar m.a. til þess að
skoða Víkingaskipin eða Kontiki-
flekann, sem að vísu er ekki
ómerkileg fyrirtæki í norskri
siglingasögu, en þykjast þó ekki
hafa ástæður til að taka þátt í
skipasmíðasamkeppni 1968.
En tilgangur sýningarinnar á
Sjölyst, sem hófst í gær, er ein-
mitt sá, að örva samkeppni allra
þjóða í byggingu betri og full-
komnari skipa en áður voru, og
fullkomnari tæki á öllu sem út-
búnað og öryggi þeirra saertir.
Hún er ekki gerð sem augnagam-
an fjöldans, eins og margar aðr-
ar sýningar, heldur sem einskon-
ar rannsóknarstofa þeirra sem
um siglingar sýsla og vilja fylgj-
ast með öllum umbótum og nýj-
ungum í siglingamálum, allt frá
því að efnið er valið í skipið og
kjölurinn lagður að því — og
„þangað til það endar sína ævi-
daga og er selt sem brotajárn",
sagði forstjóri eins stærsta sigl-
ingafyrirtækis í Noregi í stuttum
fyrirlestri í morgun. (Því að á
sýningunni eru suma dagana
haldnir allt að 4 fyrirlestrar á
dag, en þó standa þeir ekki leng-
ur en 10 mínútur, enda eru sum-
ir svo vísindalegir, að ýmsir
áheyrendur laumast út meðan á
þeim stendur).
Sýningin er fyrir „kunnáttu-
menn í skipasmíðum, siglinga-
málum og allri tækni þar að lút-
andi“. Ég vona að lesandi þessar-
arar greinar afsaki, að ég verð
að hlaupa yfir þann merg máls-
ins, sem snertir allar þær tækni-
umbætur sem þarna má sjá, því
að gamall sveitamaður eins og
ég yrði eins og „kálfur í postu-
línsbúð“ ef ég ætti að fara að
snúa mér við þar. Hinsvegar ætla
ég að reyna að segja lesandan-
um ofurlítið frá því sem fyrir
augun bar á fjögurra klukku-
stunda labbi um sýningarsvæðið.
En það hefur verið betur notað í
þetta sinn en nokkurntíma áður,
í sögu sýningarhallarinnar. í
höllinni sjálfri voru leigið út sýn
ingarsvæði, samtals 6.400 fermetr
ar, en lóðin fyrir utan höllina er
líka alþakin sýningargripum, svo
að sýningarsvæðið alls slagar
hátt upp í heilan hektara. Engin
1 sýning á Sjölyst hefur keypt
jafn stórt sýningarrúm og þessi.
Einskonar samvinnutákn þjóð-
anna í skipasmíðum er það, sem
blasir við er maður gengur inn
að sýningarhöllinni. Þar stendur
á blettinum stærsta skipsskrúfa,
sem nokkur maður hefur séð. Og
hún er norsk, smíðað af „Kværn-
er Bruk“ í Osló og er sex-blaða
og vegur 47 lestir. Hún á að sigla
til Japans og knýja áfram skip —
ekki japanskt heldur norskt,
207.000 lesta stórt, sem Japanar
eru að smíða fyrir Sigv. Bergesen
jr. í Osló. Og ég fræðist um það,
að í þessu skipi sé ótal margt
annað, sem norskir framleiðend-
ur búa til og selja ekki aðeins
skipum, sem smíðuð eru handa
norskum kaupendum austur í
Japan, heldur líka skipasmiðum
víðsvegar um heim. Norðmenn
smíða sjálfir skip, en þó ekki við
líka eins mikið og t.d. Svíar og
Danir, en þó eru þeir þriðja
stærsta siglingaþjóð heimsins, og
sú langmesta ef miðað er við
þjóðarstærðina._ En samt smíða
þeir ekki nema lítið brot af kaup
förum sínum sjálfir. Ég hef spurt
norska útvegsmenn hvernig á
þessu standi, en flestir svara þeir
á sömu leið: „Undirstaða við-
gangs norska flotans er sú, að við
fáum hentug og góð skip fyrir
sem bezt verð — og stundum
langan gjaldfrest. Við verðum að
láta útlendinga smíða fyrir okk-
ur þegar það er hagkvæmast.
Annars getum við ekki keppt um
siglingar, eins vel og við ger-
um“. En vegna þess að Norð-
menn eru siglingaþjóð hafa skap
azt í landinu mörg fyrirtæki, sem
framleiða siglingatæki, sem seld
eru um allan heim, ekki sízt síð-
an „elektron-tæknin" varð höfuð
stoð allra siglinga og skipaútbún
aðar. Nægir þar að benda á fyr-
irtæki eins og „Decca Radar“ og
„Navigator A/s“ og „Nera“, sem
hafa stóra bása á sýningunni.
En það væri ógjörningur að
skýra frá hinum einstöku sýn-
ingum hinna 115 norsku sýn-
enda, sem hafa keypt sér bás á
Sjölyst, og eins að lýsa þeim 57
sem Bretar hafa, þrátt fyrir
kreppuna; Japanar hafa 26 bása
og tiltölulega stærst sýningar-
svæði, en Svíar 23, Danir 15,
Holland 10 og V-Þýzkaland 9.
Þegar kemur inn í sýningar-
höllina blasir. við á hægri 'hönd
sýning frá Lloyds Register í Lon-
don, og þar verður maður að
nema staðar, því að þetta nafn
hefur löngum verið einskonar
miðdepill siglingalífsins, sem
frægasta vátrygginastofnun
heimsins. Þarna er gestinum
sagt frá, hvað sé að gerast í
siglingamálum hnattarins: þar sé
verið að betrumbæta tilhögun
hinna gömlu skipategunda finna
ný afbrigði af hinum stórtæku
vöruskipum (bulk carriers) —
einkum með tilliti til vöruflutn-
inga í „containers“ — þessum
gímaldakössum, sem nú ryðja sér
rúms og spara mikla vinnu, því
að í einum „container" er hægt
að koma fyrir nokkrum hundruð
um af vörum, sem í gamla daga
var kallað „stykkjagóss“. — En
þessi breyting kostar það, að
lestaropin á skipunum verði
miklu stærri en áður, og þó er
það ekki nóg. Ef vöruflutninga-
skipið á að vera fullkomið þarf
það helzt að hafa dyr á síðunum,
inn í hverja lest, þannig að hægt
sé að aka gímaldkassanum inn í
þá lest skipsins sem hann á að
vera — og eins út úr henni, þeg-
ar á áfangastaðinn kemur. Þetta
er mikilsverður þáttur í öllum
vöruflutningum — sama þróunin
og varð þegar byrjað var að
flytja olíuna í tönkum en ekki
tunnum. Svo mikil er sérhæfing-
in orðin, að nú smíða menn skip,
sem eingöngu er ætluð til þess að
flytja bíla milli framleiðslulands-
ins og kaupendalandsins. — En
allra mesta nýjungin — þó hún
sé ekki ennþá eins hagnýt og
margar aðrar — er Hovermarine
Ltd. Þeir segja á sýningu sinni
að nú séu þeir að smíða 165 tonna
bát, en eftir sömu fyrirmynd geti
þeir smíðað allt að 4000 tonna
skip! Ekki lætur firmað þess get-
ið hvenær það hlaupi af stokkun
um, en hitt segja forráðamenn
þess þarna á sýningunni, að þeir
geti hvenær sem er selt báta,
sem hæfir séu á Norðursjónum
og sigli með 50 sjómílna hraða,
„hvað sem sjógangi líður og
veðri". En það efast norskur far-
„Fullkomnasta farþegaskip nú-
tímans, Queen Elizabeth II“, er
það skip, sem Bretar hafa verið
hreyknastir af síðustu 8 ár.
maður um, sem er við hliðina á
mér.
Þarna á sýningunni eru model
af ýmsum skipum, sem voru smíð
uð 1967 og verið er að smíða nú.
Aður en ég vík að „olíudrekun-
um“ skal ég aðeins minnast á
stærsta farþegaskpið, sepi Bret-
ar eru að smíða nú, og heitir
„Queen Elizabeth H“. Það á að
taka við af „Queen Mary“, sem
Cunard Line seldi í október í
fyrra, eftir 3,8 milljón mílna sigl
ingu. Gamla Mary var orðin 31
árs, en þó svo farlama að hún
dugði ekki 1 siglingunni, þ.e.a.s.
samkeppninni. Síðan sá eru tím-
arnir breyttir því að nú fljúga
tíu þúsund fleiri farþegar leið-
ina hennar en 1986 milli Eng-
lands og New York. Samt ætlar
Cunard sér að halda siglingum
áfram og er nú að smíða nýtt far-
þegaskip, sem að vísu er „aðéins
58.000 lestir“ eða 25.000 minni en
gömlu „drottningarnar" Eliza-
bet og Mary. „Elizabeth 11“ verð-
ur talsvert hraðskreiðari en'
nafna hennar, og þar að auk
verða þægindin aukin svo, að
skipið verður freisting fyrir þá,
,,sem vilja hvíla sig í 3-4 daga“.
Skipið er smíðað hjá John
Brown við Clyde í Skotlandi,
eins og hinar „fyrrverandi
drottningar". — En hjá „Harland
and Wolff“ í Belfast hafa þeir
smíðað skip af allt annari gerð
en „dottninganna“: 197.000 lesta
tankskip — það stærsta í Evrópu
— hingað til.
En þegar minnst er á stór skip
er það Japan, sem vex mest í
augum íslenzkra „smálendinga“
í siglingum. Auk 3. stærstu sýn-
ingarinnar hafa þeir þarna fjölda
kynningarmanna í öllum grein-
um skipabygginga, hafnargarða
og ótal margs annars. Sýning
þeirra Japana er talandi tákn
þess, að þeir ætla að halda
áfram þeirri sömu framsókn í
stór-skipasmíðum og þeir hófu
fyrir sex árum. Þá smíðuðu þeir
120.500 lesta skip, fyrir Sigv.
Bergesen jr. — norskt fyrirtæki.
í ár hafa þeir smíðað annað, fyr-
ir sama firma í Noregi, það heit-
ir „Bergehus" og er 216.000 lestir
(dw). — Þarna á japönsku sýn-
ingunni hafa átta stærstu skipa-
smíðafélög sameiginlega sýn-
ingu, auk sérsýninga, og sam-
kvæmt auglýsingum þeirra að
dæma eru þau viss um að njóta
sömu yfirburða í skipasmíði sem
þáu hafa nú. — Þeir auglýsa
m.a. þarna á sýningunni, að þeir
geti, svo til fyrirvaralaust, smíð-
að 500.000 lesta skip. — „Og þó
að Súez-skurðurinn verði lokað-
ur um aldir og ævi, breytir- það
litlu um þörfina fyrir stærri
skip, því að heimshöfin verða
alltaf jafnstór og verzlunin fer
vaxandi, sérstaklega með þunga-
vöru eins og olíuna. Og margt
fleira.....“, segir japanski full-
trúinn sem ég tala við. „Það er
margt fleira skrítið. Við þurfum
að flytja inn þunga málma og
eldsneyti til þess að búa til þung-
ar vélar, sem við seljum til Vest-
ur-Evrópu og Ameríku“.
— Liggur það ekki í því, ac
verkamennirnir ykkar hafa
lægra kaup en í Vestur-Evrópu
og Ameríku? spyr ég.
— Jú, líklega, meðfram. En
við lærðum tækni af ykkur í
Evrópu, og nú farið þið að sjá,
að við kunnum að nota hana.
Um þátt Norðurlanda og þá
sérstaklega Noregs væri hægt að
skrifa langt mál, ef rúmið leyfði.
En það sem einkum vekur at
hygli míná er að ýms gömul fyr-
irtæki, sem fyrir nokkrum árum
þóttust vera sjálfum sér nóg,
hafa nú gert úr sér „samsteypu",
þó að sum þeirra haldi nafni sínu
áfram, eins og t.d. danska skipa-
smíðastöðin Burmeister & Wain,
sem fyrir 58 árum varð heims-
frægt fyrir að smíða fyrsta hreyf
ilinn í stórskip og hleypti af
stokkunum 10.000 lesta skipinu
„Fionia" með þessum hreyfli. Þar
varð byrjun samkeppninnar milli
gufuvélar og hreyfils, og allir
vita hvernig henni lauk. En þrátt
fyrir þetta lá við að „B-&-W"
yrði gjaldþrota í fyrra. En í ár
tekur „Samband danskra skipa-
smíðastöðvanna" þátt í sýning-
unni, átta aðilar — þar á meðal
Burmeister & Wain, sem er
þeirra elzt, stofnað 1848, og ýms
fyrirtæki, sem smíðað hafa góð-
kunn skip fyrir íslendinga: Aal-
borg Værft, Aarhus-, Frederiks-
havn-, Helsingör o.fl. Þessi
fyrirtæki smíða aðallega „smá-
skip“, en þó er „B-&-W“ alltaf
alltaf reiðubúið til að smíða allt
að 80.000 lesta skip. Þar vinna
7.000 manns, en hjá hinum
700-3000.
Gömlu skipasmíðajötnarnir í
Svíþjóð: Götaverken, Eriksberg,
Uddevalla og Kockum hafa líka
orðið fyrir ýmsum skipulags-
breytingum, sem sumpart eru
miðaðar við samkeppni Japana í
stórskipasmíði. Götaverken hef-
ur nú þrjár smíðastöðvar, ea
stærst þeirra er Arendal í Göta-
borg, sem tekur að sér að smiða
250.000 lesta skip. Finnlendingar
eru hæverskari og sýna ekki á
sér neitt samkeppnisnið við Jap-
apann.
— En hvað er svo um Norð-
manninn sjálfan? spyr lesandinn.
— Hvað skipasmíðar snertir virð
ist hann samkeppnisfær við Sví-
ann, iþó að hann þættist það ekki
fyrir stríð, nema í einstökum
greinum. En í Noregi hefur orðið
hagræðing í þessari grein. Þar er
nú stórfyrirtækið „Akersgrupp-
en“ en undir því nafni felast
mörg gömul fyrirtæki: Akers
mékaniske Verksted, Bergens
Mekaniske — Nyelands — Stord
Verft — Tangen Verft — og
Trondhjems mek. Verksted.
Þetta er eitt dæmi um hvernig
gömlum fyrirtækjum hefur ver-
ið steypt saman, eftir stríð —
til þess að standast betur sam-
keppnina — útávið og innávið.
— Stord Verft getur smíðað
150.000 lesta skip og getitf stækk
að, án verulegs tilkostnaðar —
kvíar sínar svo, að þær geti
byggt 250.000 lestir.
Samkeppnin um stóru skipin er
áberandi á þessari sýningu, svo
að ýmislegt smávægilegra er þar
í skugganum. En þó er það minn-
isvert, ekki sízt fyrir þá, sem
eiga við smærri skipin að skipta
hvort sem þeir eru skipsmenn
eða farþegar. — Á einu sviði
leggja Norðmenn fram stórmerki
legan skerf til siglingamála:
sem sé öryggistækin — ekki sízt
þau „elektronisku". í þeirri
grein er hlutdeild Noregs
kannski merkari en allra hinna
þjóðanna.
Skúli Skúlason.
Sjúmanna-
verkfall i USA
New York, 29. júní.
NTB, AP.
FÉLAGSMENN bandaríska far-
mannasambandsins hófu verkfall
í dag eftir að slitnað hafði upp
úr samningaviðræðuim við skipa-
eigendur. — Um hundrað skip
stöðvuðust þegarl í stað og stöðv
un vofir yfir tæplega 600’ öðrum
skipum, er þau koma í banda-
ríska höifn. Sjómennirnir krefj-
ast 5% launahækkunar og
lengri orlofa.
Washington, 29. júní. AP.
LÖGREGLAN J Washington
'handtók í dag 77 manns fyrir
mótmælaaðerðir á þinghússvæð-
inu í Washington. Gamigan var
'farin til stuðnings við „göngu
•hinna snauðu“, en mótmælaað-
gerðir eru bannaðar við þinghús-
ið. —
Blökkumannaleiðtoginn Ralph
Abernathy var handtekinn á
sama stað sl. mánudag og afpláin
ar nú 20 daga fangelsisdóm.
Kjörseii llinn
FOR8ETAKJÖR 1968
Gtinnar Thoroddsen
Kristján Eldjárn
Þannig lítur kjörseðill forsetakosninganna út. Þeir sem kjósa Gunnar Thoroddsen setja kross framan við nafn hans
á seðlinum. Ef menn ætla að kjósa Krisiján Eldjárn, setja
þeir kross framan við hans nafn.