Morgunblaðið - 28.08.1968, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. ÁGÚST 1968

Útgefandi
Framkvæmdas t j óri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrál
Fréttastjóri
Aaglýsingastjóri
Ritstjóm og afgreiðsla
Auglýsingar
Askriftargjald kr 120.00
1 lausasölu.
Hf Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Sigurður Bjamason frá Vigur
Matthias Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Þorbjöm Guðmundsson.
Bjöm Jóhannsson.
Ami Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. Sími 10-100.
Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
á mánuði innanlands.
Kr. 7.00 eintakið.
FRELSISANDINN
í TÉKKÖSL Ó VAKÍU
Oamningaumleitunum leið
^ toga Tékkóslóvakíu og
Sovétríkjanna, sem staðið
hafa í Moskvu síðustu daga,
er nú lokið og samkomulag
hefur náðst, sem felur í sér
að Dubcek, Svoboda og fé
lagar þeirra verða áfram við
völd, en landið verður áfram
hernumið af innrásarherjun-
um um óákveðinn tíma. Enn
fremur er álitfð að prent-
frelsi verði skert vegna
krafna Rússa þess efnis.
Ljóst er, að árásarríkin
undir forustu Sovétríkjanna
hafa orðið að gefa verulega
eftir. Sú staðreynd að Alex-
ander Dubcek, sem tekinn
hafði verið höndum og flutt-
ur nauðugur og bundinn á
brott, tók samt sem áður
þátt í samningaviðræðunum
í Moskvu, sýnir glögglega að
Sovéríkin hafa gefizt upp
við að finna Kvislinga í
Prag til þess að hafa forustu
fyrir leppstjórn í Tékkósló-
vakíu. Það er fyrst og fremst
samhugur tékkóslóvakísku
þjóðarinnar og einhugur
hennar um að standa að baki
forustumönnum sínum, sem
hefur knúið Sovétríkin til
þess að fallast á áframhald-
andi forustu Dubceks, sem
Pravda kallaði svikara fyrir
aðeins nokkrum dögum.
Þá hefur það einnig komið
skýrt fram, að hinar frjálsu,
leynilegu útvarpsstöðvar,
sem Tékkóslóvakar hafa hald
ið gangandi þessa daga hafa
haft úrslitaþýðingu á gang
mála og átt verulegan þátt í
þeirri aðdáunarverðu fram-
komu, sem þjóðir Tékkósló-
vakíu hafa sýnt innrásarherj-
unum. Sú almenna afstaða
þjóðanna sýndi innrásaröfl-
unum betur en flest annað,
að þeim mundi ekki takast
að kúga Tékkóslóvaka á
sama hátt og sovézkir herir
murkuðu lífið úr ungversku
þjóðinni 1956. Það hefur
einnig haft sín áhrif á inn-
rásaröflin, að framferði
þeirra vakti almennan við-
bjóð um heim allan og
kommúnistaflokkarnir á
Vesturlöndum snerust yfir-
leitt gegn innrásinni. Komm
únistaflokkarnir á Vestur-
löndum hafa alltaf varið of-
beldi, sem framið hefur ver-
ið í nafni kommúnismans
og þess vegna eru þeir sam-
ábyrgir um atburðina í
Tékkóslóvakíu. Hins vegar
ber að meta að verðleikum,
að andstaða þeirra gegn inn-
rásinni nú hefur haft sín
áhrif. Loks hefur það tví-
mælalaust vegið þungt á
metaskálunum í Kreml, að
hermennirnir, sem innrásina
framkvæmdu, urðu fyrir
óþægilegri lífsreynslu vegna
þessara atburða og kommún-
istaleiðtogarnir hafa ekki
getað treyst þeim öllum til
langframa.
Samningarnir í Moskvu
eru enginn sigur fyrir Tékkó
slóvakíu, en þeir gefa vonir
um, að þótt frelsisaldan í
landinu hafi verið stöðvuð
um sinn, verði stjórnarfar
þar mannúðlegra en í öðrum
kommúnistaríkjum og að
fyrr en síðar muni Tékkó-
slóvakíar hafa svigrúm til
þess að endurheimta að fullu
það frelsi, sem nú hefur að
nokkru leyti verið frá þeim
tekið með ofbeldi.
Hver er svo „ávinningur“
ofbeldisaflanna, Sovétríkj-
anna og leppríkja þeirra.
Kommúnistaríkin hafa með
ofbeldi og hervaldi pínt smá-
þjóð til þess að taka við her-
stöðvum í landi sínu, sem
hún hefur ekki beðið um og
vill ekki fá. Kommúnistarík-
in hafa einnig fengið því
framgengt að prentfrelsi,
sem þykja sjálfsögð mann-
réttindi í lýðræðisríkjum,
verður takmarkað mjög
í Tékkóslóvakíu. Svo mikið
var forustumönnum komm-
únismans í heiminum í mun
að stöðva frjálsa skoðana-
myndun, frjáls blöð, frjálst
útvarp og sjónvarp, í stuttu
máli, frelsi fólksins, að þeir
vildu heldur bíða gífurlegan
álitshnekki í augum heims-
ins en að sæta því að frelsi
ríkti með smáþjóð.
Hvað segir þessi staðreynd
okkur? Hún segir okkur það,
að kommúnisminn, þetta
stjórnarkerfi, sem sagt er
fyrir öreigana, hina undirok-
uðu, þolir ekki það sem
manninum er dýrmætast
frelsið. Kommúnistar í
Tékkóslóvakíu ætluðu að
gera tilraun með að byggja
upp sósíalískt þjóðskipulag,
þar sem frelsi ríkti. Svo sann
færðir voru forustumenn
heimskommúnismans um það
að þetta tvennt — frelsi og
sósíalismi •— færi ekki sam-
an, að þeir vildu ekki bíða
eftir því hvernig tilraunin
tækist. Þeir stöðVuðu hana
með hervaldi. Þar með höf-
um við það svart á hvítu:
kommúnismi og frelsi fara
ekki saman, og er þess að
vænta, að þeir, sem hingað
til hafa stutt kommúnista-
flokka í lýðræðislöndum og
þ.á.m. hér á landi, veiti þess

Eins og bændur
— heyja þau á sumrin —
f TÓLF ár samfleytt hafa
hjónin Halla og Hal Linker
ásamt Davíð Þór, syni sínum
veriff á sjónvarpsskermum í
Bandaríkjunum. Víffar hafa
þau einnig sézt, í sjónvarpi
og í eigin persónu. Fyrir
nokkru vildi svo til, aff þau
litlu inn á Morgunblaðið, ný-
komin úr myndatökuferð, og
höfffu þau þá ýmislegt í poka-
horninu, til að hressa upp á
andann.
„Davíð Þór er nú sautján
ára og lauik menntaskólanámi
í vor. Hann fer í háskóla í
haust, og mun þá leggjia eitt-
hvað vísindalegt fyrir sig, það
liggur svo vel fyrir honum“,
segir faðirinn.
„Já, það er undarlegt, þetta
var eins og lokuð bók fyrir
mér, en hann virðist fljúga í
gegnum þetta“, segir Halla,
og er ekki laust við stolt í
rödd hennar.
„Það eru ýmsar ástæður
fyrir því, að við komum
hérna svo oft“, segir Hal. „í
fyrsta lagi finnst mér gott að
hvíla mig hér á íslandi eftir
sumarannirnar, sumarið er sá
tími, sem við höfum til að
taka myndir. í öðru lagi
finnst mér nauðsynlegt að
taka myndir hérna til að
fylgjast með því, sem hér er
að gerast, þannig, að ég geti
bætt við þær filmur, sem við
eigum, svo að fiimurnar séu
eins og þær eiga að vera. Þú
skilur, að við erum svo oft
með íslandsmyndir á sýning-
um, vegna þess, að við vilj-
um bæði kynna landið, og
eins vill fólkið heima hjá okk
ur í Randaríkjunum_ sjá
hvemig landið hennar Höllu
er, því að allir vita hvaðan
hún kemur. Við höfðum til
dæmis Ísílandssýningu, áður
en við fórum í þetta ferða-
lag, sem við erum að koma úr
núna. Okkur langaði jafnvel
til að tali við íslenaka sjón-
varpið.
Og síðast en ekki sízt, þá
vil ég lofa Höllu og Davíð
Þór að koma heim, og hitta
ættingja og vini“.
„Hvar er Davíð núna?“
„Hann er hjá vinum okkar.
Hann er ekki í neinum vand-
ræðum með málið, hann skil-
ur og talar, þótt hann vanti
eitfch vað á málfræðina. Hann
fór með vinum sínum á úti-
fundinn á miðvikudagskvöld
ið, og hafði fullt gagn af, þ.e.
skildi allt.“
„Hvaðan komið þið núna?“
„Þetta var dálítið einkenni
legt ferðalag. Við byrjuðum í
Karabíska hafinu, fyrst á
Jaimaica, Porto R'ico og Virgin
eyjum“.
„Sögðu svertingjarnir ekki
„gúmoren" við ykkur?"
„Allt er mjög danskt í út-
liti, og nöfnin eru afar dönsk,
enda réðu Danir þarna ríkj-
um. Við vorum fyrst á St.
Croix-eyju, og síðan á St.
Thomas-eyju, en þangað fara
flestir ferðamenn. Höfuðborg
staðarins heitir Chanlotte
Amalie (eftir danskri drottn-
ingu), og er engu líkara, en
tíu göturaðir á hvorn veg, en
þeir helilast inn hjá þeim pen
ingarnir. Þeir dæla upp hér-
umbil V2 milljón tunnum af
olíu daglega, og hefur bara
ríkissjóður á staðnum 7 millj.
dollara upp úr þessu krafsi á
sólarhring!“
„En annað miklu merki-
legra skeði um svipað leyti“,
segir Halla. „Þeir fundu vatn
á staðnum, sem áætlað er að
muni nægja til að vökva 3-4
milljón ekrur lands, í 3-400
ár. En þarna er bara einn
hængur á, og hann er sá, að
þeir nenna ekkert að hafa
með þetta vatn að gera. Þeir
Davíff Þór, Halla og Hal Linker.
að maður sé kominn í Ný-
höfnina í Kaupmannahöfn“.
„Hvert var síðan haldið?"
„Svo fórum við beint yfir
Atlantsihaf til Spánar, til
Santiago de Compostella, sem
er píilagrímabær á norðvestur
horni Spánar. Heilög Birgitta
af Svíþjóð kom' þangað, sem
gift kona, og er hún varð
ekkja, helgaði hún sig trú-
málum, og gekk í klaustur,
og var tekin í tölu heilagra.
Þetta var á þrettándu öld,
minnir mig. Halila var sæmd
orðu heilagrar Birgittu fyrir
nokkru. Gg þetta er sag-
an sem er að baki þessarar
orðu.“
„Já, við sögðum frá þessu
hérna“.
„Satt. En svo fórum við frá
Spáni til Lýbíu. Við vorum
eiginlega á undan öðrum þang
að, þ,e.a.s. þangað komu
myndatökumenn fyrir h.u.b.
tveimur árum til að taka
kennslumyndir, en ekki beint
svipaðar því, sem við erum
með“.
„Þeir gera það gott þar“,
skaut Halla inn í, „og eru að
drukkn/a í peningafilóði og
velmegun!“
„Já,“ heldur Hal áfram,
„fyrir 7-8 árum fundu Occid-
ental Petroleum-félagið frá
Bandaríkjunum, o.líu þama,
og hún var miklu meiri en
Kuwait-olían. Þetta var
skömmu eftir að Mobiloil-fé-
lagið hafði afsalað sér olíu-
réttindum þarna. Olíubærinn
er ekki nema svo sem eins og
byggja hús, eins og óðir væru,
og ekki nóg með það, menn
eiga ekki einu sinni að þurfa
að kaupa þau, heldur ætlar
kóngurinn, Idras annar, 85
ára gamall, að gefa öllum þau
í jólagjöf! Jólin eru þjóðhátíð
ardagur Lýbíumanma.
Af skelfingu yfir þessu jafn
vægisleysi, hafa þeir í olíu-
félaginu sett á stofn tilrauna-
búsikap fyrir landsmenn, og
eyða miLli 3 og 4% af eigin
arði í fyrirtækið til að vekja
áhuga á landbúnaði, en lands-
menn hrista höfuðin, og segja
sem svo: Því skyldum við
vera að ofreyna okkur á
vinnu?“
„Ég er nú svo aldeilis
hlessa!“
„Jæja, frá Lýbíu fórum við
síðan til Grikklands. Þaðan
til Rúmeníu, og ferðuðumst
þar um allt, upp í Transylvan
íufjöll og á strendurnar,
Mamaia og Konstanya. Svíar
hafa meira og minma tekið
Mamaia ströndina að sér, og
beint þangað gífurlegum
ferðamannastraumi. Við höfð
um á tilfinningunni, að Rúm-
enar teldu sig algerlega óháða
Rússum, þó þeir væru vinstri
vinstri sinnuð þjóð. — Síðan
ókum við til Búlgaríu, og
fannst þar margt miklu ný-
tízkulegra. Þar hafði verið
nýlega, vinstrisinnað alþjóð-
legt æskulýðsmót, en okkur
virðist nú, að Rússar hafi dreg
ið innrás sína í Tékkóslóvakíu
þangað til þetta unga fólk var
farið úr Búlgaríu. — Því
Framhald i bls. 16
ari ótvíræðu yfirlýsingu
kommúnistaríkjanna verð-
uga athygli.
Tékkóslóvakar eru með
mestu og elztu menningar-
þjóðum Evrópu. Hvað eftir
annað hafa þjóðir þessa
lands haft örlagarík áhrif á
framvindu mála í þessari
heimsálfu. Smáþjóð má sín
lítils gegn ofbeldi herveldis-
ins — en skyldi það ekki
koma í ljós fyrr en leiðtog-
ana í Kreml órar fyrir, að
frelsið verður ekki barið nið
ur með ofbeldi, að frelsis-
andinn lifir í Tékkóslóvakíu
og að frelsisþrá fólksins í
öðrum kommúnistaríkjum
lætur að sér kveða fyrr en
nokkurn varir.
Rússar bundu Dubcek á
höndum og fótum þegar þeir
tóku hann til fanga. Og nú
reyna þeir að færa tékkneskt
frelsi í fjötra með hernámi.
Vonandi fer eins um þá til-
raun og hlekkina á höndum
Dubceks og fótum.