Morgunblaðið - 13.11.1968, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. NÓV. 1968
Jóhann Hjdlmarsson
skriíar um
BÓKMENNTIR
Ljóðið og boðskapurinn
Jón úr Vör:
MJ ALLHVÍT ARKIST AN.
Almenna bókafélagið.
Reykjavík 1968.
BILIÐ er oft mjótt á milll Ijóðs-
ins og þess, sem á eriendum mái-
ttm er kallað aforismar. Flest
skáld giera þó greinarmun á ljóði
og spakmæli, eða IpvL sem Jón
úr Vör nefnir hnit. Eg minnist
þess sérstafclega hive aforismar
em tíðir í verkum finnskra
skálda, sem yifcja á sænsku. í
skáldskap Jóns úr Vör er tölu-
vert um spafcmæli, hann leggur
fyrir sig þenkimgar, sem stund-
um virðast slitnar úr tengslum
við ijóðagerð hans. Um þetta em
dæmi í Mjallhvítarkdstunni og
fleiri bófcuim. Aftur á móti er
rétt að tafca það frarn, að Jóni
tekst oft með miklum ágætum að
fella aforisma inn i Ijóðagerð
sína. Efcki þartf lengi að leita í
Mjallhvítarfcistunni tii að rekast
á hvort tveggja: eðlilegt sambýli
skyldra bófcmenntagreina, og
það, sem lítið erindi á í Ijóða-
bófc. Hreiður er til að mynda
ljóð, sem nýtur visfcu höfundar-
ins:
Ásit min,
ást þín,
tveir fuglar,
sem vilja
gera sér
hreiður
í sama
hjarta.
í trénu rauða
grúfir sig
sársaukinn
yfir egg sín,
eggin sín
svörtu.
Stjómmálamaður, vitnar um
hið gagnstæða:
I>ögnin
er
hans
beztu
sam
kvæmis
föt.
Hann
hefðd
aldrei
átt
að
læra
að
tala.
Þótt höfundurinn setji „spak-
mælið“ upp eins og Ijóð, gildir
'það einu. Hann kemur upp um
sig þráitt fyrir það, Jóni úr Vör
dettur vissulega ýmislegt í hug,
en sumt af því er of hversdags-
lliegt, margnotuð flík, sem ekki
hæfir góðum skáldum.
i Það er mikið undir þvi komið,
að velja hugsunum sínum eðli-
legt umhiverfi þegar raðað er i
toæfcur. Safcieysislegar þenfcing-
ar skáldsins nytu sín eflaust
betur samankomnar í heild, en
hvorki skáldið né lesendur þess
'græða á því, að þær séu að þvæi-
ast fyrir veigameiri hluturn.
Lesendur Jóns úr Vör verða
aftuT á móti að sætta sig við hve
einkennilega hann velur í bæk-
ur sínar. Nokkur orð hans aftan
við ljóðin gefa margt til kynina:
„Meginhluti kvæðanna í þessari
bófc er frá síðustu sex árum, en
nofckur eru miklu eldri, jafnvel
25 ára gömul.“ Eða má kannski
skilja þessi orð svo, að Jón úr
Vör hafi látið breytst síðan hann
var á þrítugsaldri? Ekki væri
sanngjamt, að halda því fram,
þótt hitt sé hverju orði sannara,
að Jón varð snemma eftirminmi-
legt skáld.
Jón hefur vaxið með árum og
neynslu, þótt síðustu bækur
hans vitni ekfci beinlínis um það.
En á víð og dreif í þeim er að
finna ljóð, sem eru með því
snjallasta, sem skáldið hefur
ort. Einnig í Mjallhvítarkistunni
eru ljóð, sem einumgis góðskáld
geta ort, ljóð, sem skipa Jóni 1
sveit þeirra sikálda, sem mest
kveður að um þessar mundir.
Ekki er hægt að segja, að yfir
ljóð Jóns færist birta og ham-
ingja eftir þvi sem árin líða; í
staðinn fyrir hina einföldu lífs-
sýn hans heldur myrkur og
amgist inmreið síma, þjaikar skáld-
ið, mæðir það og særir. Þegar
Jón úr Vör glímir við hin dimmu
öfl, nær hann að mínu áliti
mestum árangri, þá er eins og
skáldskapur hans eigi brýnast
erindi við lesandann. Jón úr Vör
er móralisti. Hann hefiur gert
efann að vini sínum, en sættir
Jón úr Vör
sig ekki við návist hans. Þetta
raumsæja sfcáld er haldið trúar-
þörf, hann fimmur sífieUf nauðsyn
þess að boða eitthvað.
ÁkaU, Mjallhvitarkistan, Und-
arlegur draumur, og Draum-
kvæðið eru þróttmestu ljóðin í
bókinni; þau sýna að skáldið
lætur efcki staðar numið við að
kanna það, sem íþyngir lifi hams,
gefst dkki upp í leitinmi að stað-
festu í misfeunnarlafusri veröld.
f Ákalli, biður skéldið guð um
að gefa sér „aðeins eina fagra
sanna minningu“; Mjallhvítar-
kástan greinir frá þjáningunni
sem „okkar eina vegamesti"; í
Undarlegum draurni eignast
sfeáldið „hræðilega vissu“; og
Draumikvæðið, kamnski merkii-
legasta Xjóðið í bókinni, segir frá
kvæði, sem aldrei verður ritað:
Tjöldin voru dregin
frá gluggunum
og dauf morgunskiman
gerði sjúkrastofiuna að skýi,
sem sveif milli lúmins og jarðar
með fijögur járnrúm,
og beimagrindur
undir hvítum sængum.
Kvæðið um garðinn var
fúXlskapað,
ég hafði vaknað til að rita það.
En gaimii maðúrinn lá
í næsta rúmi
og pú hans brutu skurn varanna.
Ég fór að telja andvörpin:
Eitt — tvö — þrjú —
en
þau skiptu þúsumdrum.
Eilífðin er löng.
Nú man ég ekki draumkvæðið.
Það verður aldrei ritað.
Svona byrjaði það:
Ég er garðúrinn . . .
En dóttir min fann eitt sinn
! öll fötin af trjámum
í rúmi föður síns.
Þetta ljóð túlkar mannlega
kvöl og vamda skáldsins af meiri
alvöruþunga og kunuáttu en
flest ef ekki öll ljóð Jóns úr
Vör.
Jón hefur tileimkað sér hið
meitlaða, fáorða ljóðform. En
skáldskapur hans öðlast stundum
nærtækara líf þegar hann leyfir
sér hvað mest frelsi. Ljóðm
fjögur, sem fyrr voru nefnd,
sanna það áþreifanlega. Kær-
komnir eru saman fundir við Xjóð,
sem sýna gamalkunnan hátt hans
í nýju Ijósi, eins og til dæmis
f garðinum. Enginn nema Jón
úr Vör gæti þannig ort:
Lofið grasinu að vaxa
þar sem ég var lagður,
greiðið úr moldinni
og breiðið þökurnar yfir.
Sendið mér frá ströndinni
notokra sæbarða hnullunga,
gefið stráunum frið
að vaxa upp með steinum.
Glaður mun ég þá
hortfa á það
í sólskini og rigningu.
Ekki blóm. Ekki tár.
Þetta ljóð er mjög í anda
skáldsins og lýsir vel kirkju-
görðum úti á landi, nafnlaiusum
leiðum forfeðra þeirrar þjóðar,
sem hvað mest stærir sig af ætt-
göfgi og mikilleik liðsins tíma.
Eins og mörgum sfcáildum
kreppuáranna, sem enn ganga
með hina ógurlegu tíma í and-
litinu, er þjóðtfélagsleg vandlæt-
ing og ádeila Jóni úr Vör ástríða,
sem yfirgefur hann ©kki. Hann
hefur fengið stríðið og hörmunig-
arnar inn í stotfuna sína með
sjónvarpinu, neyð heimsins
lætur hann ekki ósnortinn, Það
er einkum Víetnam, sem heldur
fyrir honum vöku, og er það í
samræmi við lífsskoðanir hans.
Homum verðUr líka koma John-
sons hingað til lands að yrkis-
efni, háttemi forsetans gefur til-
efni til að vega að Bandaríkjun-
um. Hálfskrifað bréf, sætir
mesturn tíðindum, berort prósa-
ljóð „fundið á föllnum her-
manni“. Borið liefur á því, eink-
um í seinni tíð, að kynferðismái
væru skáldinu umhugsunarefni.
Ekki er nema gott eitt um það
að segja, að Jón úr Vör freisti
þess að tolla í tískunni í þeim
efnum. Nafn þitt, er best heppn-
að af þessum ,,stríðsljóðum“,
gamalkunnugt yrkisefni lagt í
munn ikonunnar, sem ein man
hermanninm fallinn „að vilja
ókunnugra manna, fyrir hug-
sjónir, sem við gátum aldrei
skilið".
Jón úr Vör hefiur hina óbrotnu
hugsun og einfalda ljóðtform á
valdi sínu, en ádeiluljóð hans eru
ekki nægilega vel ort: þau kafna
oftast í málskrafi, og boðskapur-
inn, sem á að bera þau uppi,
verður að venjulegri einfeldni.
Jafnvel snjöLl blaðamennska
sænska blaðsins Dagens Nyheter
dugir honum efcki, og hversdags-
legt stofulíf fyrir framan sjón-
varpið eflir ekki skáldskap hans
að nokkrum mun. Skáldskapur
hans er enn sem fyrr lífvænleg-
astur þegar það gerist, sem
greint er frá í upphafsljóði bók-
arinnar:
Skáldið
og Xiinn góði lesandi
mætast andartak
á umdarlegri strönd
í annarlegum
hljómi,
sem tovorugur veit
hver hef'Ur
slegið.
En til þieis að ljóðið eigi við
um skiálidskap Jóns úr Vör, þarf
að nema brott lýsimgarorðin
„undarleg" og „annarlegur“.
Hann er ekki af þeirri tegund
skálda, sem erfitt er að skilja.
Jóhann Hjálmarsson.
Brothættur heimur
Nína Björk Arnadóttir:
UNDARLEGT ER AÐ
SPYRJA MENNINA.
Almenna bókafélagið.
Reykjavík 1968.
Ánægjulegt er að fylgjast
með því hvemig ungri skáld-
konu vex kraftur, ljóðheimur
hennar breikkar og stækkar án
þess að sjálfsagður agi ljóð-
ur eru varfæmisleg, einföld að
gerð, kvenleg í bestu merkingu
þess orðs. Innileiki þeirra, bams
leg tóntegund eru styrkur þeirra
en ekki veikleiki; þau eru furðu
óflekkuð um leið og þau eru
lífsreynd. í ljóði til sonar síns,
segir skáldkonan:
Vindurinn hvislar og vindurinn
hvín
bamið mitt óskin mín
ókomin ókomin árin þin
|IM hlustaðu hvað hann segir
__
þó segi hanrn eitthvað kalt og
®árt
^ "-"V> 9 bamfð mitt óskin min
þó segi hann eitthvað kalt og
sárt
hlustaðu hvað hann segir
hann hvíslar líka svo hlýtt og
ljúft
bamið mitt óskin mín
þú finnur hvað þitt hjarta er
djúpt
ef þú hlustar á allt sem hann
segir.
Nína Björk Arnadóttir
skáldsins bíði tjón af. Ung ljó’ð
Nínu Bjarkar Ámadóttur gáfu
til kynna, að skáldkonan kimni
sér hóf og stefndi markvíst að
fágun ljóðmyndar sinnar. Sama
er að segja um Undarlegt er að
spyrja mennina, aðra bók henn-
ar; jafnframt er ljóst eftir lest-
ur þeirrar bókar, að hinn við-
kvæmi, brofihætti heimiur, sem
skáldkonan leggur rækt við, þarf
að eignast víðari leikvang.
Skáldkonunni er þetta ljóst; hún
gerir, að því mér virðist, vel
heppnaða tilraun til að skipta
um svið, er nógu hyggin til að
fara sér hægt.
Ljóð Nínu Bjarkar Ámadótt-
Þetta Ijóð segir okkur tölu-
vert um skáldskap Nínu Bjark-
ar. Andi þess minnir á Svart-
ar fjaðrir, eftir Davíð Stefáns-
son frá Fagraskógi. Grunurinn
styrkist eftir lestur Þjóðkvæðis,
sem fjallar um litla stúlku:
Eitt siinin haifðd hún eigmiazt
ofurlítið nisti
hún hélt því oft í hendinni
og árin fóxu að líða.
Sum Ijóð Nínu Bjarkar eru ekki
óskyld æskuljó'ðum Daviðs
Stefánssonar. Hún virðist þess
umkomiin að búa Ljóð sín töfr-
um þess ósagða, láta þau fljúga
á vængjum eiinfaMfeikams.
Framhald á bls. 20
I byggingar-
samvinnuíélagi
Til ráðstöfunar er aðeins
ein 3ja herb. íbúð 90 ferm.
Byggingarkostnað má gr.
á árunum 1968, 1969 og
1970.
Fasteignasala
Sigurðar Pálssonar
byggingarmeistara og
Gunnars Jónssonar
lögmanns.
Kambsvegi 32.
Símar 34472 og 38414.
Kvöldsími sölum. 35392.
13.
2 4 8 5 0
3ja herb. kjallaraíbúð við
Háteigsveg, útb. 300 þús.
3ja herb. góð kjallaraíbúð
um 70 ferm. við Goðatún
í Garðahreppi, sérinng.,
útb. 250 þús., harðviðar-
innréttingar, mosai'k á
baði.
3ja herb. endaíbúð við
Laugarnesveg, útb. 500
þúsund.
4ra herb. góð íbúð í háhýsi
við Ljósheima, útb. 600
þús.
4ra herb. íbúð á 1. hæð við
Stóragerði ásamt einu
herbergi í kjallara, góð
Ibúð.
4ra herb. íbúð á 4. hæð við
Hvassaleiti, sérlega vönd
uð íbúð.
4ra herb. íbúð á 4. hæð við
Hraunbæ, útb. 500—550
þúsund.
í smíðum
4ra herb. íbúðir, tilb. undir
tréverk og málningu við
Hraunbæ, um 122 ferm.
þvottahús og geymsla á
sömu hæð. Selst tilto.
undir tréverk og máln-
ingu.
5 herb. endaíbúð við Hraun
bæ selst tilb. undix tré-
verk og málningu, suður-
og vestursvalir, þvotta-
hús og geymsla á sömu
hæð.
4ra herb. endaíbúðir í
Breiðholtshverfi, s e m
seljast tilb. undir tré-
verk og málningu. Sam-
eign frágengin, þvotta-
hús oig geymsla á sömu
hæð. Beðið eftir öllu
húsnæðismálaláninu.
Austurstrætt 10 A, 5. hæð
Simi 24850
Kvöldsími 37272.
Sknldabréf
ríkistryggð, fasteignatryggð
eða spariskírteini eru bezta
tryggingin í ellinni. —
Ekkjur, svona verðbréfakaup
henta vel yður og börnunum.
Fyrirgreiðsluskrifstofan
Fasteigna- og verðbréfasala
Austurstræti 14, sími 16223.
Þorleifur Guðmundsson
heima 12469.
BEZT að auglýsa
í Morgunblaðinu