Morgunblaðið - 17.11.1968, Side 11

11
MÖRGUNBLÁÐIÐ, SÚNNUDAGUR 17. NÓVEMBER 1968
l fguinbréun* Safjt
„Ég er fæddur og uppalinn
í Stóradal í Húnavatnssýslu,
af miklum ættbálki“, sagði
hann. „Sigurður skólameist-
ari sagði við mig að við vær-
um næstum því hálfbræður,
svo skyldir værum við í all-
ar áttir. Við Jón alþingis-
maður í Stóradal vorum syst-
kinasynir, við Jón á Akri og
Jón Leifs bræðrasynir. Allt
er þetta sama Jóns-nafnið.
Faðir minn hét Jón Jónsson,
afi minn Jón Pálmason, 'lang-
afi minn hét Jón Benedikts-
son og langalangamma mín
Ingibjörg Jónsdóttir. Og svo
mætti lengi telja.
Ég ól-st upp í Stóradal, sem
var eitt af stórbýlum sýsl-
unnar. Þangað kom Jón
Pálmi Jónsson vinur okkar
krakkanna, sem ferðaðist um
sveitina og fótograferaði
fólk. Hann var við ljósmynda
nám hjá Hallgrími Einars-
syni, ljósmyndara á Akur-
eyri, fór seinna til Ameríku
og var þekktur ljósmyndari
þar. Hann sýndi okkur krökk-
unum myndir og sagði okk-
ur frá tækjunum. Mér fannst
þetta göldrum líkast, að ná
fólki á pappír — og kannski
eru það líka galdrar. En
þarna vaknaði hjá mér löng-
unin til að verða Ijósmynd-
ari. Þegar ég var 19 ára, fór-
um við systkin öll til Reykja-
víkur, þar sem ég hóf nám
hjá Carli Ólafssyni Hjá hon-
um var ég svo hálft þriðja
ár, en fór þá utan til Kaup-
mannahafnar.
Jón Pálmason alþingismað-
ur segir meðal annars í grein
um Stóradalsheimi'lið — Kal-
dal nær í ritið, ég les:
„Jörðin Stóridalur er ein
af stærstu jörðum í Húna-
vatnssýslu, geysilega land-
mikil og kostarík, en erfið er
hún, ef hún skal nytjuð að
fullu og ekki á færi annarra
en atorkumanna að gera svo.
í búskapartíð Jóns Jónsson-
ar var þó ekki um að villast,
að hver slægur blettur var
sleginn og beitin notuð hve-
nær sem færi gafst til hins
ýtrasta. Féð var oft 500-600
ær, sauðir og lömb. Fært var
frá lengst af. Líklega síðast
1904. Ær í kvíum voru oft
160-200, fjallalömbin flest eða
jafnvel öll sett á vetur, slát-
urfé var þá allt fullorðið,
sauðir, ær og veturgamalt
fé ... Heyverkun hjá Jóni í
Stóradal var með afbrigðum
góð og vita al'lir bændur hve
miklu máli sá þáttui skiptir.
Hann var líka vandlátur að
fóðri á fé sínu og hafði af
því góðar afurðir. Lagði
rækt við að bæta féð eftir
föngum. Heybirgðir átti hann
æfinlega yfirdrifnar og mikl-
ar fyrningar á hverju vori,
hvernig sem viðraði. Þangað
var og æfinlega hjálpar að
leita fyrir heyþrota menn ...
Hann var framúrskarandi
dugnaðar og fyrirmyndar
bóndi og gaf sig allan og ó-
skiptan að búskapnum og
heimilishag . .. Jón Jónsson
var mjög geðfelldur maður í
allri framkomu, álúðlegur og
gamansamur þegar svo bar
undir, heldur í lægra meðal-
lagi á vöxt, beinvaxinn og
fríður sýnum, dökkur á hár
og með jarpt skegg, ekki
mriíkiið. Hamn var kviíkur í
hreyfingum og hljóp venju-
lega við fót, þar sem hann
var á gangi við kindur eða á
annan hátt. Hann var hesta-
maður mikill, laginn tamn-
ingamaður og sérstaklega fór
orð af því, hve snjall hann
væri að ríða hesta til
skeiðs ... “ Um móður Kal-
dals segir Jón: „Ingibjörg
Gís'ladóttir var fríð kona og
vel gefin. Hún var hið mesta
góðkvendi, sem öllum þótti
vænt um á heimili og utan
þess. Fórust þau hjón eigi á
mis í því efni ... “
Ég fann strax að Kaldal
þótti vænt um þessa grein
Jóns frænda síns, og lofaði
mér að vitna í hana til að
stytta mér leið.
„Móðir okkar lézt 1903,“
sagði hann, „en faðir okkar
þremur árum síðar. Þá flutt-
umst við krakkarnir til
Pálma, föðurbróður okkar að
Ytri Löngumýri, og vorum
þar í góðu yfirlæti. Við Jón
Pálmason erum því uppeld-
isbræður.
Ég hafði unun af hestum
eins og pabbi og tamdi marga
og við Pálmi vorum oft eins
og tveir léttlyndir strákar,
þegar við vorum að temja.
Það var oft gaman hjá okkur
að Löngumýri. En ég hljóp
ekkert meira en aðrir ungling-
ar í sveit, og hugsaði aldrei
um að verða hlaupari. Jón
segir að pabbi hafi verið góð-
ur smalamaður og oft hlaup-
ið við ,fót. Ætli hann hefði
ekki orðið betri hlaupari en
ég, ef hann hefði farið til
Kaupmannahafnar.
Eitt atvik er mér minnis-
stætt frá æskuárunum í
Stóradal. Það sýnir hvernig
myndir greypast í minning-
una og geymast þar: Ég stóð
úti á hlaði með föður mínum.
Veðrið var gott, bjartviðri.
Þá sáum við hvar fjórir menn
komu ríðandi að bænum vest-
an tungur, sem kallaðar voru,
á milli þeirra gengur maður.
Þegar þeir koma heim á hlað,
sjáum við að þar er enginn
annar en Þjófa-Lási, sem kall
aður var og höfðu þeir hann
í böndum á milli sín, því að
hann var svo fljótur að
hlaupa að þeir hefðu ekki
náð honum, ef hann hefði
sloppið. Þeir voru á leið með
Lása til hreppstjórans, Yng-
vars í Sólheimum.
Þeim ferðalöngunum, þjófn
um og réttvísinni, var boðið
inn upp á veitingar og síðan
var haldið áfram með Þjófa-
Lása, sem var lítill karl og
ekki eftirminnilegur, út að
Sólheimum. Þar var hann
skilinn eftir.
Yngvar og pabbi voru
miklir vinir. Bændur höfðu
það þá fyrir sið að heim-
sækja hver annan, fá sé dá-
lítið í staupinu, en þó ekki
svo að á þeim sæist, reyna
gæðinga hver annars, og
stundum gistu þeir tvær til
þrjár nætur hver hjá öðrum.
Nokkrum dögum eftir að
þjófurinn hafði farið um hlað
hjá okkur í Stóradal, kemur
hann aftur og er þá einn
síns liðs. Við feðgarnir stóð-
um úti á túni. Hann gengur
til pabba, heilsar honum og
biður hann lána sér hest til
að sundriða Blöndu. Faðir
minn segir: „Það er sjálfsagt,
þú bara sleppir honum, þeg-
ar þú ert kominn yfir ána“.
Þjófa-Lási fékk hestinn,
sem skilaði sér nokkru síðar.
En mig grunar að þetta hafi
verið samantekin ráð milli
Yngvars og föður míns, að
þeir hafi ekki viljað níðast á
vesálingnum.
En það væri gott að eiga
hlaupara á borð við Þjófa-
Lása núna,“ bætir Kaldal við
með húnverskt bros á vör.
Svo sagði hann mét að lok-
um að það hefði verið tilvilj-
un ein að hann fór að æfa
hlaup. Hann byrjaði í leikfimi
hjá ÍR þegar hann kom suð-
ur. eins og fyrr getur, og hef
ur alla tíð haldið tryggð við
það félag og vini sína þar.
„Mér þótti gott að vera í
ÍR og hef ávallt verið í fé-
laginu og eignazt þar marga
góða vini, sem ég hefði ekki
viljað án vera. En ástæðan
til þess að ég hóf leikfimis-
æfingar hjá ÍR var sú, að
við Pálmi Hannesson þjálfuð-
um okkur hvern dag í Mull-
ers-æfingum og fengum til
þess afnot af leikfimissalnum
í Menntaskólanum. Þegar ég
svo æfði undir annað Víða-
vangshlaupið, skokkaði ég
upp að Árbæ og svo í bæinn
aftur, en Pálmi hjólaði með
mér alla leiðina. Svo mikill
var áhugi hans, bæði á því
að mér gengi vel í hlaupinu
og ekki síður á að halda sér í
þjálfun.
En ég var að segja þér
frá ljósmyndaranum, sem
lagði leið sína um Húnavatns
sýslu, þegar ég var drengur.
Þessu get ég bætt við að
lokum:
Um þær mundir sem ég var
að byrja að lesa, sat heim-
ilisfólkið eitt sinn sem oftar
að spjalli yfir hádegismatn-
um. Þá segir einhver, að séra
Stefán á Auðkúlu komi á
morgun. Mér þótti það ekki
verra, því að hann var mér sér
lega góður. En þá sagði ein-
hver: „Hann er mikill mann-
þekkjari, hann séra Stefán."
Ég hrökk við. Ekki vissi ég
þá hvað það var að vera
mannþekkjari, en mér var
sagt að hann sæi, hvort mað-
ur væri góður eða vondur.
„Og stundum sér hann jafnvel
hvað fó'lk hugsar," var bætt
við. Mér var ekkert um það.
En upp frá því fór ég að líta
öðruvísi á fólk og velta fyr-
ir mér hvernig það hugsaði.
Hvernig þessi eða hinn væri
í raun og veru. Ég fór að
hugsa um manninn bak við
grímuna. Skyggnast undir
skelina. Og það hef ég ávallt
síðan reynt að gera. Kannski
að þessi áhugi minn hafi
hjálpað mér eitthvað við
myndatökuna.
Annars tók séra Stefán
strax ástfóstri við mig. Hann
lagði 20 króna gullpening á
vögguna mína, þegar ég var
á fyrsta ári, og sagði að ég
ætti að eiga hann vegna þess
„hvað hann er fallegur".
Þetta var fyrsta og eina feg-
urðarsamkeppnin, sem ég hef
unnið um dagana. Merkilegt
amwars hvað miaður getiur
breytzt!
M.
Semja Bandaríkin
ein við N-Vietnam?
París, Washington, Saigon, 14.
nóvember .AP-NTB.
Talsmaður sendinefndar Norð-
ur-Vietnam-stjómar í Parísarvið
ræðunum skoraði í dag á Banda-
ríkjastjórn að lýsa afdráttarlaust
yfir því hvort hún sé fús að taka
þátt í friðarviðræðum með þátt-
töku Viet Cong eða ekki.
Talsmaðurinn sagði, að yfirlýs-
ing er Clark M. Clifford varnar-
málaráðherra gaf í gær væri loð
in og þyrfti skilgreiningu. Cliff-
ord sagði á blaðamanna fundi,
að ef Saigon-stjórnin féllist ekki
fljótlega á að taka þátt í viðræ’ð-
unum gæti svo farið að banda-
riska stjórnin hæfi viðræður við
Hanoi-stjórnina um hemaðarmál
efni, upp á eigin spýtur.
Heldur fleiri Bandaríkjamenn
féll í Vietnam í síðustu viku en
vikuna á undan. Alls féllu 106
Bandaríkjamenn og 1.253 særð-
ust, en vikuna á undan féllu 150
Bandaríkjamenn. 1.431 féll í lfði
Norður-Vietnama og Viet Cong.
Síðan 1. janúar 1961 hafa 29.350
Bandaríkjamenn fallið í Vietnam
en 413.558 kommúnistar, að sögn
herstjómarinnar í Saigon. 200
Suður-Vietnamar féllu og 796
særðust í síðustu vikum, sam-
kvæmt þessum tölum.
í Saigon tók talsmaður banda-
rísku herstjórnarinnar aftur fyrri
staðhæfingu um, að norður-
vietnamskar hersveitir hefðu
gert árásir á hlutlausa beltinu á
mörkum Norður- og Suður-
Vietnam. Hann sag'ði, að fréttir
um að skotið hefði verið á banda
rískar hersveitir úr stöðvum á
svæðinu hefðu stafað af misskiln
ingi. Bandaríska vamarmálaráðu
neytið hefði varað Hanoi-stjórn-
ina við því, að hinum fyrirhug-
uðu fri'ðarviðræðum yrði ef til
vill frestað ef hermenn Norður-
Vietnam sýndu ekki þá varkárni,
sem Johnson forseti hefði haft
ástæðu til að ætla að þeir sýndu
þegar hann fyrirskipaði algera
stöðvun loftárása á Norður-
Vietnam.
BLAÐ STÖÐVAB
Suður-Vietnamstjórn tilkynnti
í dag, að útgáfa Saigon-blaðsins
Daily News hefði verið stifðvuð
í þrjá mánuði, þar sem blaðið
hefði ekki lagt næga áherzlu á
yfirlýsingu frá ríkisstjóminni.
Einn af starfsmönnum blaðsins
segir ástæðuna vera þá, hvemig
blaðið sagði frá yfirlýsingu Clark
M. Cliffords og svara upplýsinga-
málaráðuneytisins við þessari
yfirlýsingu.
TÉEEA-
TIÐSEIPTI
Til þess að gera tékkaviðskipti öruggari, er öllum, sem
skipta með tékka, bent á eftirfarandi:
að viðtékkásölu ber að hafa á reiðum höndum persónu-
skilríki til framvfsunar fyrir gjaldkera.
að bankar og sparisjóðir kaupa almennt ekki tékka á
aðra peningastofnun fyrir reiðufé, og er það ábending
til allra að beina sölu slíkra tékka til þeirrar stofnunar,
sem tékki er gefinn út á.
Reykjavík, nóvember 1968
SAMTINNUNEFNS BANKA 06 SFARISJÖSA