Morgunblaðið - 17.11.1968, Page 14

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. NÓVBMBER 1968
14
Jóhann Hjálmarsson
skriíar um
BÓKMENNTIR
Hornafjörður í farangrinum
Halldór Laxness:
SVAVAR GUÐNASON
Gyldendal 1968.
JJmboðssala: Helgafell.
í SUMARIÐ 1945 hefst nýr
Ikafli í íslenskri listasögu, segir
Halldór Laxness. Hvað er það,
Bem fær Laxness til að slá því
föstu? Heimkoma Svavars
IGuðnasonar, sýning á verkum
Ihans í Listamannaskálanum.
Jdyndir Svavars afneita náttúru
leftirlíkingu; hann hefur hrif-
5st af því, sem er að geraist í
Bamtímalistinni, en sjón hans er
engu að síður íslensk.
i( Halldór Laxness hefur margt
Bkrifað um myndlist, eins og
flesta aðra hluti. Nú hefur hann
Bamið bók á dönsku um Svavar
Guðnason og list hans. í>essi
'bók nýtur þekkingar og yfir-
Býnar Laxness í myndlistarefn-
tim. Hún er hófsöm kynning á
Islenzkri myndlist; það, sem
foreytt hefur viðhorfi íslenskra
jnálara til listarinnar endurspegl
tast í einum manni, málara, sem
ésamt öðrum hefur átt ríkan
|>átt í því hvert myndlistin hefur
Btefnt hérlendis. Svavar Guðna-
eon er afstraktmálari, að sumra
áliti íslenskastur þeirra allra.
Hvað veldur? Liturinn, skapið.
Afstraktlistin er komin á það
Stig, að miklu hægara er nú en
áður að gera sér grein fyrir
markmiðum hennar, stöðu henn-
ar í heiminum. Helstu fulltrúar
þessarar listastefnu erlendis eru
löngu viðurkenndir, sumir þeirra
óumdeilanlegir meistarar, þann-
íg að afstraktlistin hefur að
vissu leyti fengið á sig akadem-
ískan svip. Hvað ísland varðar,
er erfitt að finna áhugafólk um
myndlist, sem efast um gildi
þeirra Svavars Guðnasonar og
Þorvalds Skúlasonar. Afstrakt-
listin hefur aftur á móti orðið
að sætta sig við þann dóm tím-
ans, að engin list er jafn gam-
aldags og sú, sem var í tísku í
fyrra. Ungir menn eru komnir
fram á sviðið með ný viðhorf,
önnur viðfangsefni. Fígúratíf list
er að hefja sigurgöngu eftir
langan svefn. Popplistin flæðir
yfir. En það, sem einkennir tím-
ana, og varðar mestu, er fjöl
urðu heillaðir af ljósi Ásgríms,
þessa „nýja landnámsmanns“.
Myndlistarmaðurinn þróaðist
hægt í Svavari. Hann er tvítug-
ur þegar hann kemur til Reykja-
víkur, fimm árum seinna fer
hann á akademíuna í Kaup-
mannahöfn.
Til að verð|a fiðrildi, þarf
fyrst egg síðan lirfu, bendir
Laxness á. Hann á við, að ís-
lensk myndlistarstefna slitin úr '
tengslum við skandinavíska list,
hafi verið óhugsandi þegar Svav
ar var ungur maður. Leið Svav-
ars lá ti'l Parísar eftir þriggja
ára Kaupmannahafnardvöl.
Þýski expressjónisminn lét hann
ekki ósnortinn; andstaða gegn
akademískri list einkennir hann
snemma, segir Laxness.
Hreyfing sú í danskri mynd-
list, sem kennd er við „Höstud-
stillingen“ 1934, og síðar varð
Cobra, er löngu víðkunn um Ev-
rópu. Nægir í því efni að nefna
málara eins og Carl-Henning
Pedersen, sem enn vinnur í sama
anda. Merkasti málarinn er þó
að öllum líkindum Asger Jorn.
Fantasían lék lausum ha'la, mál-
ararnir tóku mið af barnalist,
frumstæðri list, alþýðulist. Það,
sem sameinaði þá einkum var
þörfin fyrir tilraunir, uppreisn
gegn því hefðbundna. Frægð
Svavars í Danmörku byggist á
því, sem hann málaði á stríðs-
árunum; hann varð einn af
brautryðjendum danskrar af-
straktlistar, hversu mótsagna-
kennt, sem það kann að hljóma
í nágrenni Vatnajökuls.
f París var Svavar nemandi
Fernands Légers. Ekki virðist
Léger hafa umturnað lífsmynd
hans. Matisse fékk heldur ekki
Jón Stefánsson til að halla sér
að fauvisma, eins og Halldór ger-
ir að umræðuefni í bók sinni.
Skýring Halldórs er sú, að Jón
Stefánsson og Svavar komu ekki
tómhentir til Parísar. Svavar var
með Hornafjörðinn í farangrin-
um.
Svavar Guðnason hélt ekki
áfram að mála í anda danskra
félaga sinna. Á sjötta tugnum er
geómetrísk stefna, ekki ósvipuð
þeirri, sem birtiat í verkum
Mondrians, sú leið, sem hann
velur sér. Halldór Laxness seg-
ir: „Geómetría er reyndar ekki
nýtt fyrirbrigði í málaralist og
hún er ekki heldur uppfinning
Moridrians; það er geómetría í
öllum myndum, en geómetrísk
stefna sem la mode du jour eða
'la grande mode var nýjung“.
Halldór sýnir fram á, að geó-
metría Svavars hefur aldrei
gengið eins langt og hjá Mondr-
ian, fletir Svavars eru hvorki
jafn hreinir né afmarkaðir.
Ég verð að viðurkenna, að ég
á erfitt með að hugsa mér geó-
metríska afstraktstefu sem end
anlega lausn Svavars Guðna-
sonar. Þær myndir, sem hann
hefur málað eftir 1960, sanna
líka, að sá ljóðræni heimur, sem
er svo áhrifamikill í fslands-
lagi frá 1944, og fúgunum, sem
hann málaði á styrjaldarárunum,
er aftur að brjótast til valda í
list Svavars. Mynd hans Veðrið,
litprentuð í bókinni, hefur í
Danmörku verið kölluð það feg-
ursta, sem sést hafi á sýningu
þar í landi árum saman.
Þessi litla snotra bók Hall-
dórs Laxness um Svavar Guðna-
son, sem samin er fyrii danska
lesendur og skírskotar sérstak-
lega til þeirra, á það skilið, að
hún sé einnig lesin af íslending-
um.
Jóhann Hjálmarsson.
Svavar Guðnason
breytnin. Þess vegna er harður
dómur Halldórs Laxness yfir
popplistinni, óréttlátur, því eins
og hann segir sjálfur: listin er
þátttakandi í sköpun heimsins.
Halldór Laxness leggur mikla
áherslu á uppruna Svavars þýð-
ingu þess umhverfis, sem hann
kallar „Vatnajökelegnen", en þar
„á fegurðin heirna". Svavar fædd
ist og ólst upp í Höfn í Horna-
firði. Ásgrímur Jónsson kom
ungur til Hornafjarðar til þess
að festa á léreft „hómerskt fs-
land“, og drengirnir í Horna-
firði fylgdust með honum úti í
náttúrunni. Nokkrir þeirra sáu
heimkynni sín, landið sjálft,
aldrerí sama ljósi eftir það; þeir
Benedikt í Hliðskjálf
Benedikt Gunnarsson hefur
safnað saman myndum frá und-
anförnum árum og hengt upp í
Hliðskjálf á Laugavegi 31 þeim
til augnayndis, er leggja leið
sína í þetta litla en vinalega
sýningarhúsnæði, sem á skömm-
lum tíma hefur hýst nokkrar at-
hyglisverðar sýningar. 1 nokkur
ár hafa tveix myndflokkar verið
ríkjandi þáttur í list Benedikts
Gunnarssonar. Nefnir hann þá
„Eldland“ og „Leik með ljós“.
Hann hefur í báðum myndflokk-
Benedikt Gunnarsson
unum náð góðum árangri enda
er hér á ferð enn hinna fram-
sæknari af yngri kynslóð málara,
en hins vegar ber ekki að ganga
fram hjá þeirri staðreynd, að á
stundum hefur hann losað full-
mikið um tökin á viðfangsefn-
unum, og það er sá ljóður er
háir honum í list hans um þessar
mundir. Sá leiftrandi ferskleiki,
sem einkennir myndir hans, þar
sem hann er sterkastur ásamt
mikilli innlifun og dýpt, virðist
stundum gufa upp í öðrum mynd
um, og er erfítt að átta sig á
hvað veldur. Ekki minnkar það
hann sem málara, en truflar
skoðandann verulega. Þetta er
sennilega hættan, sem við erum
allir ofurseldir, sem vinnum
skiptir að listinni.
Á sýningu þessari hreifet ég
einkum af þrem myndum fram-
ar öðrum: Nr. 4 „Eldlaind I“, nr.
22 „Eldland 7“ og nr. 25 ,4 sliát-
urihúsi". Allar þessar myndir eru
-áhrifaríikar í kröftugri jarðrænni
túlkun sinni — í þeim er miikill
hiti og vel farið með rauða lit-
inn. Hin síðastnefnda þykir mér
bezta mynd sýningarinnar vegna
karlmannlegrar og auðuigrar
túlkunnar ásamt efniskenndri
meðferð litarins. Hún er fyrir
mig viðameiri en stærstu mynid-
ir sýningarinnar að máli, þótt
sjálf sé hún ekki stór, slíkur er
tjáninigarkraftur hennar. HBví-
líkur viðburður ef Benediikt
hefði sett upp heiila sýningu
miynda í þeim gæðaflokki! A,í
Framhald á bls. 23
Bragi Asgeirsson skrifar:
Graflist Einars Hákonarsonar
Einar Hákonarson hélt sína
fyrstu einkasýningu fyrir réttu
ári í Bogasalnum og sýndi þá
eingöngu málverk. Vakti sú sýn
ing verðskuldaða athygli starfs-
bræðra hans og þeirra, semfylgj
ast með myndlist, fyrii nýstár-
leika og menntuð vinnubrögð.
Hann átti mikið af graflistar-
Biyndum í fórum sínum, sem hann
hafði unnið að á undanförnum ár
um, en kaus að halda sérstaka
sýningu á þeim, og nú hefur
hann sett þessa sýningu upp í
Unuhúsi á Veghúsastíg. Eftir að
hafa séð þessa sýningu nokkrum
sinnum, er ég kominn á þá skoð
un, að hún muni líkast til marka
dýpri spor eftir sig en hin fyrri
sýning, því að mér finnst hún á
margan hátt eftirtektarverðari.
Á yfirborðinu er hún að vísu
hljóðlátari, en áhrifin eru fyllri
og varanlegri og skila af sér
meiru í rás tímans. Þessi sýn-
ing staðfestir þær hræringar,
sem eiga sér stað í ísl mynd-
list í dag og er verðugt and-
svar öllum þeim, er ekki þykj-
ast sjá þær og viðhafa óskiljan-
legar fullyrðingar um deyfð í
myndlistarlífi voru.
Þetta mun áreiðanlega vera
fyrsta sérsýning íslendings á
graflist einvörðungu og markar
sérstök tímamót í ísl. myndlist-
arsögu, ef svo heldur fram sem
horfir og hlutirnir fá að þróast
eðlilega. Það er ekki atriði, sem
mestu máli skiftir, að vera fyrst
ur a vettvang með slíka sýn-
ingu, heldur sú staðreynd, að
graflist er smám saman að hasla
sér völl í þjóðfélagi okkar við
hlið málverks og mótunarlistar
sem sjálfstæð og möguleikarík
listgrein, sem verð er fyllstu at-
hygli. Graflistarblöð (myndir)
geta ekki síður orðið verðmæt
en málverk, og vil ég geta þess,
að myndir þær, er Listasafn ís-
lands á eftir Edward Munch,
eru sumar sennilega jafnverð-
mætar eða verðmætari stærstu
og dýrustu málverkum í eigu
safnsins. Ég varpa þessu ein--
ungis fram, vegna þess hve fá-
fræðin er mikil á þessari list-
grein hérlendis og mikils skiln-
ing3 vant. Jafnvel þótt graflist-
armvnd sé þrykkt í mörgum ein-
tökum, þá rýrir það ekki list-
gildi myndarinnar, og góð graf-
ísk mynd er ekki síður verð-
mæt eign en gott málverk og
verður stöðugt verðmætari er
tímar líða. Graflist er ekki leng
ur nein „ancilla picturae", vinnu
kona málaralistarinnar, 'líkt og
sagt var og hefur raunar aldrei
Verið nema í höndum manna, sem
hafa misskilið tilgang hennar, en
þeir eru því miður margir í röð
um myndlistarmanna bæði hér
og erlendis. Graflistin er ekki
frekar afkvæmi málverksins en
málverkið afkvæmi graflistar-
innar, því að það er staðreynd,
að fjöldi málara hafa heillazt af
þessari listgrein og hafa fengið
hugmyndir að málverkum í gegn
um grafíska vinnu. Þeir eru þó
alltaf til, sem reyna að yfirfæra
málverk sín í graflist til að
margfalda þau — þeir hugsa sem
málarar en ekki sem graflistar-
menn, og yfirsést hinar sérstöku
eiginleikar hinnar fjölskrúðugu
grafísku tækni, því að þeir eru
einungis að prenta málverk sín.
Rembrandt, Goya, Picasso,
uppgötvuðu allir auðlegð graflist
arinnar, og hvernig hún endur-
nýjar og hvetur til nýrra átaka í
málverkinu. Nú á tímum er fjöld
inn allur af heimsþekktum mál-
urum og mótunarlistamönnum,
sem vinna £ graflist jafnframt að
alvinnunni. Graflistin tekur stöð
ugt stærra rúm á hinum miklu
alþjóðlegu sýningum og nýtur
síaukinna vinsælda á breiðum
grundvelli. Skólar rísa upp, sem
leggja jafnmikla áherzlu á graf
list og málara og mótunarlist.
Einar Hákonarson er fyrsti fs-
lendingurinn, sem hagnýtir að
ráði undirbúningskennslu í graf
list hér heima til framhaldsnáms
elrendis. Fleiri hafa hug á að
gera hið sama, og nokkrir eru
staddir erlendis við nám. Brátt
verður hér kominn hópur
manna með staðgóða þekkingu á
hlutunum, og það býður enn
meiri möguleikum heim til auk-
ins þroska íslenzkrar listmennt-
ar. Það segir sig sjálft, að mun-
urinn á því að fara utan með
staðgóða þekkingu og þjálfaða
tilfinningu fyrir hlutunum er
meiri en tali tekur. Viðkomandi
getur þá strax í upphafi einbeitt
sér af alefli í stað þess aðþurfa
að þreifa sig lengi áfram tiil að
tileinka sér ótal flókin tækni-
leg vandamál.
Það mundi auðvelda mörgum
sýningargesti að nálgast graflist
armyndir, ef þeir forðuðust of
miki'l heilabrot um tilorðningu
mydnanna. Það mun vera óþekkt
að brjóta heilann um það, hvern-
ig striginn er ofinn, sem undir
litnum er í málverkinu, eða úr
hvaða efnum litirnir eða pensl-
arnir eru.
Við skulum heldur reyna að
nálgast myndirnar óþvingaðir og
hrífast af næmum blæbrigðum,
margslunginni tækni, tjáningar-
ríkri útfærslu og öguðum vinnu
brögðum, sem blasa við okkur
fná öllum veggjum sýningarhús-
næðisins, og þá munum við eiga
auðveldara með að skilja, af
hverju þessar myndir hafa vakið
svo mikla athygli ytra á sýning-
um, að þær hafa verið verðlaun-
aðar, og máski komast einhverj-
ir þá nær því að skilgreina hug
takið list.
Einar ér kornungur þrátt fyr
ir langa skólasetu, og þrátt fyr-
ir ágætan árangur til þessa er
hann rétt að hefja feril sinn, en
gerir það af miklum tilþrifum.
Hann er ekki fullmótaður en hef
ur náð persónulegum einkennum,
sem má teljast ekki svo lítið af-
rek af jafnungum manni. List
Einars byggist oft á strangri geo-
metrísk — rúmfræðilegri bygg-
ingu, verur fljúga yfir flötinn,
en eru þó óbifanlega tengdar
honum. Þetta leiðir hugann að
surrealisma, en er þó í raun og
eru merkilega heillegur samruni
ólíkra stílbragða. Nýjustu mynd
ir hans benda á nokkra breyt-
ingu. Ég nefni að lokum nokkr-
ar myndir af mörgum, sem hrifu
mig: „Nr. 2, „Hinir fjötruðu“,
sem er mjög blæbrigðarík og býr
yfir mögnuðu dulÉfMullu lífi. Nr.
11 „Atburður í veggfóðruðu
rúmi“, sem býr yfir „dekoratív-
um“ ríkdómi. Nr. 13 og 18, sem
eru báðar í öflugum rauðum til-
brigðum, og mjög áhrifaríkar, og
loks nr. 14 og 15 „Maður í grá-
um tíma“ og „Maður í svörtum
tíma“, sem munu vera nýjustu
myndirnar á sýningunni og búa
yfir lífrænni dulúð í einfaild-
leika sínum.
Ég þakka svo Einari Hákom-
arsyni fyrir athyglisverða sýn-
ingu og hvet sem flesta að kynna
sér af eigin raun, hvað hann hef
ur til mála aðleggja.
Bragi Ásgeirsson. 1