Morgunblaðið - 02.04.1969, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. APRÍL 1969
21
i
Ragnar Kjartansson, formaður ÆSÍ:
Áhorfendureða
þátttakendur
Myndin sýnir Einar Kvaran, einn af sérfræðingum Matvæla- o g Landbúnaðarstofnunar Sam-
einuðu Þjóðanna að störfum í Ceylon. Eitt af mörgum verkefnum FA.O. er að standa fyrir
rannsóknum á tækja- veiðarfærabúnað og veiðiaðferðum í þróunarríkjunum og í kjölfar þess að
hafa umsjón með tilraunum og kennslu er lýtur að betri vinnubrögðum og aukinni tækninýtingu.
Ýmis teikn vkðast á lofti og
benda til þess að fslendingar séu
í auknum mæli að gera sér ljóst,
að framvinda mála úti í hinum
áður stóra, en nú síminnkandi
heimi, sé þeim ekki með öllu ó-
viðkomandi. Hin hæga þróun á
íslandi og seintekinn skilning-
ur er að mörgu leyti skiljanleg-
ur, alltént útskýranlegur. Kemur
þar til einangrun okkar og fjar-
lægð frá umheiminum til skamms
tíma. Jafnvel nú eftir að ein-
angrunin hefur að mestu leyti
verið rofin með tilkomu gjörbylt-
ingar á sviði samgangna og fjöl-
miðlunar, virðast hreyfingar sem
fara sem eldur um sinu meðal
skyldra nágrannaþjóða okkar,
taka ár og áratugi að berast til
íslands. í sumum tilvikum er
hægt að segja með sanni, að
þetta komi okkur til góða, og að
við getum lært af mistökum ann
arra þjóða — þetta á þó ekki
við nema í einangruðum tilvik-
-um, og má ekki verða til þess
að fresta því að íslenzka þjóðjn
taki afstöðu til þess, hvort hún |
hyggst gerast virkur þátttak-
andi í hinum ýmsu sameiginlegu
málum þjóðanna, ellegar hvort
hún ætliar að velja sér hlut-
skipti einangraðs, sjóndapurs á-
horfanda.
Það mun hafa verið upp úr |
1950 að gæta fór aukins óróa í j
hinum iðnþróaða heimi vegna
hins alvarlega, efnahagslega á-1
stands meðal þjóðanna í Afriku,
Asíu og S-Ameríku. Á vettvangi
Sameinuðu Þjóðanna og sérstofn
ana þeirra beindist athygli heims
ins æ meir að alvarlegasta
vandamáli mannkynsins, fáfræð-
inni og skortinum. Það mun þó
eigi hafa verið fyrr en eftir
1960, og reyndar ekki fyrr en
líða tók á þennan áratug, að al-
menningur jafnt og stjórnvöld
ýmissa landa fóru að gera sér
greim fyrir að vandamálið var of
stórt og heimiurinn of lítill til
þess að komizt yrði hjá því að
bregðast við því af alefli. Kom
þar hvorutveggja til, aukin til-
finning fyrir alþjóðlegri samá-
byrgð, svo og augljós hagsmuna
varzla hinna vaknandi þjóða.
Hvað þessi mál snertir hér á
landi, þá má segja að þróunin
sé rétt að hefjast, og í dag sé
ástandið sambærilegt við það
sem víða var í Evrópu um miðj-
an síðasta áratug. Við erum rétt
að vakna til vitundair um að
heimurinn nær út fyrir íslands-
strendur, og að þrátt fyrir smæð
okkar ber okkur skylda til þátt
töku í samábyrgu átaki þjóð-
anna gegn versta óvininum: fá
fræðinni sem orsök og skortin-
um sem afleiðingu fáfræðinnar.
íslenzk þjóð hefur á þessum
áratug sýnt, tvisvar eða þrisvar
að hún hefur nokkurn skilning
til að bera — söfnun Herferð-
ar gegn Hungri og nú síðasta ár-
angur Biafra-söfn’unar bera þess
vitni. — En spyrja má: Erum
við þá lausir allra mála — og
takmörkuim okkar þátttöku 1
framtíðinni við „100 kr.“ fram-
lagið, þegar við erum, af og til,
barin til umhugsunar um vanda-
málin, sem grannar okkar búa við
í aðeins fárra flugstunda fjar-
lægð?
Hvert stefnir í þessum efnum
meðal frændþjóða okkar? — í
samræmi við stefnuyfirlýsingu
Allsherjarþings Sameinuðu Þjóð-
anna hafa Danir, Norðmenn og
Svíar byggt upp áætlanir, um að
verja 1 prs af þjóðarframleiðslu
sinni árlega til aðstoðarstarfsins,
ekki síðar en 1975, með árlegri
kennara við skólann, eininig verði
stighækkandi þátttöku. Þannig
nam t.d. aðstoð Dana og Svía
u.þ.b. 0.40 prs. þjóðarframleiðslu
ríkjanna á síðasta ári.
Nú má augljóst vera, að ekki
er samstaða hér á landi um
neina hliðstæða þátttöku, alltént
ekki enn sem komið er. Hvoru
tveggja er, að við eigum við um-
talsverða efnahagslega örðug-
leika að stríða, og þó svo að
hordauði sé löngu liðin dánar-
orsök á íslandi, vantair enn
verulega á, að íslendingar séu
nægjanlega upplýstir um vanda-
mál'in til þess að samstaða náist
um þá fórnfýsi, og sá skilning-
ur verði sýndur, sem er undir-
staða 1 prs. marksins.
íslenzka þjóðin hefur sýnt að
hún er reiðubúin að aðstoða,
þótt í smáum stíl sé. Að sjálf-
sögðu mun HGH o. fl. aðilar
starfa áfram að söfniunar- og
fræðslustarfi, en slíkt starf get-
ur ekki falið í sér frambúðar
lausn á nauðsyn aukinnar þátt-
töku okkar. Reynslan meða1! ann
arra þjóða er sú, að almennar
safnanir, sem staðið er að með
stuttu millibili og ekki eru tengd
ar skyndihjálp shr. Biafra, gefa
stigminnkandi af sér. Samhliða
því hefur stuðningur almenn-
ings þó aukizt gagnvart sameig-
inlegri opinbetri þátttöku. Enda
skilja þeir sem á annað borð
vilja skilja eitthvað, að frjáls
samskot, leysa ekki frekar þau
vandamál sem staðið er frammi
fyrir í heiminum í dag, en hægt
væri að byggja rekstur sameig-
inlegra- mála okkar, þ.e. ríkis-
va'ldsins og framkvæmda á þeim
vettvangi á frjálsum samskotum
þegnanna.
Baráttan fyrir hugmyndinnd
um opinberan, íslenzkan hjálp-
arsjóð er hafin. Nú þegar eru
nokkur ár síðan Alþingi sam-
þykkti þingsályktunartillögu Ó1
afs Björnssonar um athugun
málsins, og samningu frumvarps.
Þá má geta þess að málið er á
stefnuskrá allra stjórnmálaflokk
anna, svo og hafa þing ASÍ og
fleiri aðilar gert éindregnar
samþykktir og lýst yfir stuðningi.
í framha'ldi af því hefur Her-
ferð gegn Hungri, samhliða ým-
is konar öðru fræðslustarfi, stað
ið fyrir fræðsluáætlun um kynn
ingu á hugmyndinni um löggjöf
um opinberan hjálparsjóð, og
nauðsyn hans. Einn liður í þeirri
áætlun var birting nokkurra
auglýsinga í blöðum, hljóðvarpi
og sjónvarpi til kynningar á hug
myndimú. í því sambandi hefur
gætt nokkurrar gagnrýni, að
vísu ekki opinberlega, en frá hin
um mætustu mönnum. Hefur það
m.a. þótt hin mesta firra að HGH
sem nýtur opinberra styrkja
verji hluta opinbers fjármagns
til stuðnings hugmyndinni um
aukna þátttöku hins opinbera,
svona rétt eins og ríkissjóður
væri ekki sameiginlegur sjóður
okkar allra, heldur eign ein-
hvers ál^veðins, ótiltekins hóps.
Á því leikur enginn vafi, að
flokkur stuðningsmanna opin-
berrar þróunaraðstoðar er orð-
inn það stór, að við því verður
ekki amazt að þessi hópur kosti
nokkru til fræðslu í þeim efn-
um.
Opinber þróunarsjóður og
aukin þátttaka íslands í hinu
samábyrga hjálparstarfi mun
verða að veruleika. Ef það verð
ur ekki fyrir forystu þeirrar
kynslóðar sem nú fer með völd,
þá mun sú næsta hrinda því máli
í framkvæmd. Hins vegar er okk
ur sem styðjum hugmyndina,
'hollt að hafa í huga að þátt-
taka íslands hvað snertir 1 prs.
þjóðarframleiðslunnar, nú eða í
nánustu framtíð, eru skýjaborg-
ir einar. — Heildarþjóðarfram-
leiðslan á árinu 1967 er talin
kr. 24 milljarðar, en 1 prs af
Framhald á bls. 21
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson, stud. jur.:
Staða dagblaða og
útvarps á íslandi
Vafalaust eru skoðanir manna mjög
skiptar um hlutverk og rekstrairfyrir-
komulag íslenzkra dagblaða og Ríkis-
útvarpsins, en um eitt eru þó flestir
sammála, að þegar um svo gífurlega
áhrifarík fréttamiðlunartæki er að ræða
verður að gera kröfu til að þeim sé
beitt á þann veg, að þau reynist ekki
hættuleg heilbrigðri skoðanamyndun
landsmanna. Mun ég hér á eftir gera
stuttlega grein fyrir þeim atriðum er
mér eru ofarlega í huga, hvað mál þessi
snertir. Til að forðast allan misskiln-
ing, ber að skoða það sem fram kemur
í grein þessari algjörlega sem persónu-
legar skoðanir mínar.
HLUTDRÆGNI tSLENZKRA
DAGBLAÐA
fslenzk dagblöð ná nú svo að segja
inn á hvert heimili þjóðarinnar. Öll
blöðin eru á einn eða annan hátt háð
einhverjum stjórnmálaflokkum, þó í mis
jöfnum mæli. Á íslandi í dag er ekki til
dagblað, er kallast getur hlutlaust,
þ.e.a.s., lagt hlutlaust mat á þær inn-
lendu sem erlendu pólitísku erjur er
stóran sess skipa á síðum blaðanna.
Álíta verður þetta mjög alvarlegt
ástand, því svo ófullnægjandi eru upp-
lýsingar blaðanna um þjóðmál almennt,
að þær leiða tæpast af sér heilbrigt
og rökrétt skoðanamat almennings. Að
sjálfsögðu er útbreitt málgagn mikil
hjálparhella hverjum stjórnmálaflokki
og jafnvel nauðsynlegt tilveru hans, en
þá verður að gera kröfu til, að með-
höndlun blaðanna á almennum tíðind-
um og stjórnmálafréttum einkennist
ekki af staðlausum stöfum og raka-
leysu heldur sé almenningi skýrt frá
staðreyndum einum, þótt stundum séu
kaldar. Á meðan ástandið er eins og
það er nú, ber að gagnrýna dagb'löð-
in harðlega og benda á, að þau valda
aldrei því hlutverki að stuðla að heil-
brigðri skoðanamyndun með heinhliða
áróðri
A AÐ VEITA DAGBLÖÐUNUM
RÍKISSTYRK?
Það er skoðun mín, að íslenzk dag-
blöð skuli eigi verða aðnjótandi beinna
styrkja af hólfu ríkisins á einn eða
annan hátt. Liggja til þess fjölmargar
ástæður og mun ég hér tilgreina fá-
einar þeirra. Dagblöðin njóta þegar að
einhverju leyti óbeinna styrkja frá rík-
inu. Ríkisstofnanir greiða nú föst áskrift
argjöld af nokkur hundruð eintökum
hvers dagb'laðs, sem áður voru gefin,
og Ríkisútvarpið greiðir nú vissa upp-
hæð árlega fyrir birtingu dagskrár
hljóðvarps og sjónvarps. Ríkisútvarp-
ið greiðir einnig að einhverju leyti er-
lenda fréttaþjónustu fyrir öll íslenzk
dagblöð. Þá ber einnig að nefna fjár-
málastjórn og almenna hagræðingu dag
blaðanna, en ekki mun það til fyrir-
myndar. Vil ég sérstaklega benda á
prentun blaðanna. Dagblöðin eru prent
uð í eigin vélum nema Tíminn og Vísir,
sem prentuð eru í vé'lum prentsmiðj-
unnar Eddu. Slíkt samstarf yrði til að
bæta aðstöðu þeirra dagblaða, er eiga
við mikla fjárhagslega erfiðleika að
stríða. Síðast en ekki sízt minni ég á,
að það er beinlínis í beinni andstöðu
við meginkenningu lýðræðis og frjálsrar
hugsunar að menn séu skyldir til að
leggja fram fé til að útbreiða skoðanir
sem þeir eru ósammála og andsnúnir.
HVERSU SJALFSTÆTT ER
RÍKISÚT V ARPIÐ?
Þessari spurningu er vafalaust mjög
erfitt að svara fullnægjandi, svo marg-
þætt er starfsemi Ríkisútvarpsins orðin.
Mörgum mönnum finnast stjórnmála-
menn óþarflega áhrifamiklir í stjórn út
varpsins og hyl’list til að beita sér jafnt
í stóru sem smáu. Reyndar á þetta við
um fleiri svið þjóðlífsins, en mun ég
ekki gera það að umtalsefni hér. Með
tilkomu sjónvarps, er ekki nema eðli-
legt að gerðar séu kröfur til að endur-
skoðaðar séu hið fyrsta reglur um starfs
svið og áhrifamátt útvarpsráðs og skip
an manna í ráðið. Ekki er ósennilegt
að ætla að svipuð skipan gæti komizt á
hljóðvairps og sjónvarpsmál hérlendis og
á hinum Norðurlöndunum, þ.e.a.s., að
útvarpsráð verði til að veita nokkurt
aðhald og gagnrýna, ef þurfa þykir,
Framhald á hls. 21
i .jí