Morgunblaðið - 25.03.1970, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 25. MARZ 1970
Jón Björnsson, rithöfundur;
Norðurlandaráð og kynning
íslenzkra bókmennta erlendis
GREININ í VINDUET
S.A.M. byrjar grein sína á
Stuttu yfirliti síðan 1918. Lak-
ast er að hún hefst á beinni
sögufölsun, þar sem staðhæft er
að ísland hafi öðlazt „indre selv
styre“ það ár. Þeasi orð þýða
blátt áfram að landið hafi þá
fengið heimastjórn, en það gerð-
ist eins og kunnugt er árið 1904.
Ég veit ekki betur en að ísland
hafi orðið fullvalda riki 1918 og
var sem slíkt viðurkennt af öðr-
um þjóðum, enda þótt það væri
áfram í konungssambandi við
Danmörku. Frá barnaskólum og
upp í háskóla hefur þetta verið
kennt alla tíð. Annað hvort bera
slík skrif nærri ótrúlegri fá-
fræði vitni, eða fljótfæmi,
en þau eru enganveginn mein-
laus, þar sem um erlenda les-
endur er að ræða. Það hefði ver
ið gleðilegt ef framangreindar
upplýsingar gætu ekki talizt
einkennandi fyrir önnur skrif
sama höf., en ég er nú samt dá-
lítið uggandi um það, því að
þótt auðsæjum ósannindum, eins
og þeim er áðan getur, sé
kannske ekki til að dreifa, þá
er ekkert auðveldara en að snið
ganga sannleikann með því einu
að láta þeirra höfunda alls ekki
getið, sem á einhvern hátt
„passa ekki í kramið“.
1 greininni er að sjálfsögðu
getið um nokkra helztu höfunda
millistríðsáranna og ítarlegast
um Laxness, en sú fullyrðing
látin fylgja ummælunum um
hann, að rit hans séu lokakapí-
tulinn í epískri skáldsagnaritun
íslendinga. Þá veit maður það!
Um aðra höfunda tímabilsins,
sem einnig eru merkir, er vendi
lega þagað, svo sem Þóri Bergs-
son, elzta núlifandi smásagnahöf
und okkar, og Jakob Thoraren-
sen er talinn til smásagnahöf-
unda, en Ijóðagerðar hans
hvergi getið. Ég tala nú ekki
um að Kristmann Guðmundsson
er all3 ekki til í þessu yfirliti,
og smásagnahöfundur eins og
Friðjón Stefánsson, sem ein-
göngu hefur helgað sig þessu
listformi, er ekki til, og svo er
um marga fleiri. Sumir þessara
útþurrkuðu höfunda eru þekkt-
ir víða utan íslands, en slíkt
virðist S.A.M. þó meta nokkurs,
því að ella myndi hann naum-
ast hafa farið að tíunda þýð-
ingar á eigin ritsmíðum.
Eftir að greinarhöfundur hef-
ur vikið að þeim breytingum,
sem orðið hafi í íslenzku þjóð-
lífi eftir heimsstyrjöldina síðari,
er hann kallar byltingu og ýk-
ir talsvert í því sambandi, en
það er honum nauðsyn, til að
undirbyggja hið einhliða mat,
sem hann leggur á rithöfunda í
kynningargreinum sínum í
Vinduet og Ny litteratur í
Norden. Hér verður ekki hjá
því komizt að fjalla um grein-
ar þessar að nokkru leyti sam-
eiginlega, þar sem getið er
margra sömu höfundanna í báð-
um. Gætir víða skringilegs mis-
ræmis í þessum dómum.
Engum dylst að S.A.M. og
Ó.J. eru eindregið fylgjandi
ákveðinni stefnu í bókmenntum,
við getum kallað það „rót-
tækni“, hvað sem það nú ann-
ars þýðir, „formbyltingar-
stefnu", eða blátt áfram
„vinstri" stefnu, og blandast þá
gjarna pólitískt mat saman við
hið bókmenntalega. Einkum er
þetta áberandi í Vinduet. Nú er
ég sízt af öllu mótfallinn því að
menn aðhyllist ákveðnar skoð-
anir, en á bágt með að koma því
inn í hausinn á mér að þær
þurfi endilega að leiða menn út
í óvandaðan áróður.
Auðsætt er, að umrædd grein
í Vinduet er skrifuð út frá ein-
hvers konar „vinstri“ sjónarmið
um að því er snertir val höf-
unda og þó einkum form þeirra,
sér í lagi ljóðskáldanna. Verður
það þá því einkennilegra að
greinarhöf. skuli sleppa úr upp-
talhingu sinni Ijóðskáldunum
Stefáni Herði Grímssyni, sem
er einn af fyrstu nútímaskáld-
Unum, og Jóhanni Hjálmarssyni,
sem hlaut ungur viðurkenningu
hjá skoðanabræðrum höf. og
birti mörg af ljóðum sínum í
Birtingi, þar sem m.a. Thor Vil-
hjálmsson er ritstjóri. Jóhann er
ekki heldur nefndur í yfirliti
S.A.M. í Ny litteratur í Norden,
þó að hann hafi birt tvö ljóða-
söfn á því tímabili, sem grein-
in spannar yfir. Um ástæðuna
til þess að gengið er fram hjá
honum, er óþarfi að ræða; hún
er lýðum ljós.
Matthías Johannessen fær dá-
litla umsögn. og þess getið að
úrval ljóða hans hafi kom-
ið út á dönsku, en ekki er birt
neitt eftir hann í norskri þýðingu,
rúm tímaritsins sjálfsagt tak-
markað, og greinarhöfundur
þurfti líka að láta þýða ljóð eft-
SÍÐARI HLUTI
ir sjálfan sig. Þess er getið að
Matthías sé ritstjóri stærsta
blaðs landsins („íhaldsmál-
gagns“) og að hann hafi gef-
ið út leikrit, samtalsbækur og
ljóðasöfn. Sagt er að stíll hans
sé myndrikur og frjáls, „hann
er mjög tilfinningaríkt skáld
með sérkennilegri tilhneigingu
til óvæntra tengsla sem oft eru
algerlega „órökrétt“ og fellur
oft fyrir þeirri freistingu að
ganga fram af sjálfum sér í
myndauðgi og mælsku“. í Ny
litteratur i Norden fær Matthí-
as þann dóm að hann hafi brugð
ist þeim vonum sem við hann
voru tengdar eftir útkomu ann-
arrar og þriðju Ijóðabókar hans.
Geta má þess að um þær mund-
ir sem Matthías „brást ekki“
var S.A.M. sjálfur blaðamaður
við Morgunblaðið!
Eftirtektarverðastar eru um-
3agnir S.A.M. um Hannes Sig-
fússon. Það sem um hann segir
í Vinduet er einróma lof frá
upphafi til enda, nærri eins
dæmí í allri greininni. Allir vita
að Hannes er ágætt skáld, en í
Ny litteratur i Norden kveður
við dálítið annan tón og lofið
ekki eins einhliða. Hann er tal-
inn m.a. mjög hnökrótt skáld,
en frumlegt málfar hans og stöð-
ug glíma við það geri beztu ljóð
hans „áhugaverð", svo að ég
noti uppáhaldsorð Ólafs Jóns-
sonar. Stjórnmálahlutdeild (en-
gagement) hans eyðileggi oft
skáldskap hans (digtning —
ekki „digte“ — þetta myndi
verða kallað níð ef það hefði stað
ið í Morgunblaðinu), en geti þó,
er honum tekst að sameina liðt og
„boðskap", gefið góðan árangur.
Síðan klykkir hann út með því,
að „naív missionsiver" sé í hin-
um hreinu „baráttuljóðum"
hans. Hvernig stendur á þessu
ósamræmi í umsögnum S.A.M.
um þetta skáld?
Hér er ekki rúm til að fjalla
nánar um grein S.A.M. í Vindu-
et, en þess má að lokum geta,
að upp úr öllum skáldahópnum
gnæfa tveir risar, þeir Thor Vil-
hjálmsson og Guðbergur Bergs-
son. í sambandi við Guðberg er
þess að sjálfsögðu minnzt, hví-
líkt hneyksli það hafi verið er
bók hans var ekki lögð fram í
norrænu samkeppnina, en les-
endur Vinduets fá af einhverj-
um ástæðum ekki að vita hvaða
höfundur varð hlutskarpari.
Það er engu líkara en að það
sé eitthvert feimnismál, og er
leitt til þess að vita að grein-
arhöfundur skuli dylja lesend-
ur tímaritsins þess, einkum þó
ráðgjafa forlagsins sem gefur
það út. Og áuk þess brýtur slíkt
pukur freklega í bág við þá
hreinskilni, sem tannhvössustu
„gagnrýnendurnir" telja höfuð-
dyggð.
KYNNINGARRIT NORRÆNA
FÉLAGSINS
Ekki er nauðsynlegt að fara
mörgum orðum um hlutverk Nor
ræna félagsins í þessu greinar-
korni. Það á að efla samstarf
milli frændþjóðanna á sem flest-
um sviðum og þá einnig og ekki
sízt á sviði lista og bókmennta.
Félagið er x tengslum við
Nordisk Tidsskrift, sem gefið er
út í Stokkhólmi. Birtir það yfir-
lit yfir bókmenntir samtímans.
Kaflinn um íslenzkar bókmennt-
ir hefur verið saminn af Sig-
urði A. Magnússyni um nokkur
undanfarin ár. Ritgerðum þes3-
um er svo safnað í litla bók er
nefnist Ny litteratur í Norden.
Inngangur síðasta heftis
(1969) er skrifaður af Örjan
Lindberger, þar sem hann ger-
ir grein fyrir ritinu.
Ég hef hér í blaðinu vikið að
kynningu S.A.M. í sama riti fyr-
ir nokkrum árum og fundið
henni ýmislegt til foráttu. Því
miður verð ég að viðurkenna, að
■hin nýja ritgerð hans einkennist
af sömu göllum. Það er slæmt,
því að einhliða áróður á sízt af
öllu erindi inn fyrir vébönd
Norræna félagsins.
Nú skal þess getið að það er
sænska deildin sem stendur fyr-
ir útgáfu þessa rits, en eigi að
síður ættu deildir hinna land-
anna að geta haft áhrif á val
þeirra manna sem í það skrifa.
Lindberger dregur upp þær
höfuðlínur, sem til greina gátu
komið við bókmenntakynningu
þessa. Telur hann að um tvennt
hafi verið að velja; annars veg-
ar að kynna eins marga höfunda
og unnt væri, svo að úr þessu
yrði eins konar uppsláttarverk,
eða hins vegar að takmarka
tölu þeirra sem nefndir eru og
bregða upp heildarmynd af bók
menntum hvers lands fyrir sig,
og samkvæmt tilmælum útgef-
andans var sú leið valin.
Ég tel verr farið að þessi
stefna var tekin, það rýrir fróð-
leiksgildi ritsins og freistar
þeirra til „vándra verka“, sem
skortir víðsýni til að bregða
upp heildarmynd. Nú virðist mér,
miðað við aðra, sem S.A.M. hafi
samt sem áður að nokkru leyti
brugðizt þessum fyrirmælum, en
með því verður grein hans enn-
þá losaralegri, þó að áróðurinn
leyni sér hvergi.
Flestir sem í ritið skrifa virð-
ast skýra hlutlaust frá og forð-
ast dóma, enda eiga ritdómar
heima í dagblöðunum. Einasta
undantekningin frá þessari
reglu er íslendingurinn Sigurð-
ur A. Magnússon.
í formálanum er bent á það,
sem sérstaklega einkennir bók-
menntir hvers hinna norrænu
landa síðustu þrjú árin. Hvað
Framhald á bls. 20
NOTIÐ
f. --

C-43 Pfinted m U.<MU *£
COPPERTONE er iangvinsælasti og langmest seldi sólaráburðurinn í Bandaríkjunum, enda sanna vísinda'egar rannsóknir, framkvæmdar af hlutlausum aðila,
að COPPERTONE gerir húðina brúnni og fallegri á skemmri tíma en nokkur annar sólaráburður, sem völ er á.
Fáanlegar COPPERTONE vörur: COPPERTONE oil, COPPERTONE oil spray. COPPERTONE lotion (gera yður brúnni I SÓL á skemmri t'ma en nokkur annar s6l-
aráburður). COPERTONE Shade (fyrir rauðhærða og mjög Ijósa, sem þola illa sól), COPPERTONE Noskote (kemur algjörlega í veg fyrir sólbruna á nefi,
eyrum og vörum). COPPERTONE Lipkote (fyrir sólþurrkaðar og skorpnar varir). COPPERTONE Tanning Butter, með kókossmjöri og kókoshnetuolíu.
Ennfremur fáanlegt frá COPPERTONE er hið þekkta Q.T. (Quick Tanning), sem gerir yður brún jafnt í sól. sem án sólar, úti sem inni.
HEILDVERZLUNIN ÝMIR
Sími 11193, 14191.
VERÐIÐ BRÚN — BRENNIÐ EKKI