Morgunblaðið - 25.03.1970, Blaðsíða 17

MORiGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUOAGUR 25. MARZ 1970
Tékkóslóvakía:
Síðustu hreinsanir Stalíns
„Sönnunargögnum44 var safnað
gegn Slansky og Mikojan kom til
Prag til að fyrirskipa handtöku
hans — að boði Stalíns
Á FUNDI miðnefndarinnar í
febrúar 1951 lagði Vaclav Kop-
eciky fram skýrslu fyrir hönd
raininsókinjardeildar miðstjórnar-
imrar. Sem sömniuiniargögin laigði
Kopecky fram ndkikirar upplogn-
ar játningar, sem Otto Sling
hiafðii gert. Hann reyindi einnig
að tengja það máli Vlado
Clemientiis. Kopeöky var ekkii að
kiípa uítain af áisökiumuim sínum í
glarð Sling og lýsti hiomum ófögr-
uim orðum, kallaði hann „njósn-
ara, ruddia, glsepamiann og morð-
iirsg:ja“.
Síðari grein
Frekari yfirheyrslur yfir Sling
báru ekki þanm árangur, sem
vonazt hiafði verfð eftir, þó svo
að öryggismiálaráðhierra riikisdns,
sovézku ráðgjafarnir og ýmsir
aiðrir taakj u persónulaga þátt í
þeim. Slinlg gierði játningiair a'ð
vísu, en hamn tók þær allar til
baka síðiar.
Hugmyndin var sú, að umdir-
búa réttarhöld yfir þeirn Sling
og Svermiova, og þeir yrðu leidd-
ir fram sem aðalsöteuidólgarnir og
forspratekair njósn'alhringis. Um
svipað leyti fór talið stöku sinin-
uim að beimaisit að Rudiolf Sl.ainsky
. . . Otto Sling varð ljóst hvað
í vændum var ag rnú taldi hiainiri
það skyldiu sina að stuðla a'ö því
að Slartsfcy yrði safcfelldur líka.
Jafnskjótt og sú kenninig var full
smíðiuð að víðtæfcit samsæri giegn
stjórninni hiefði verið í umdir-
búningi var farið að láita kvisast,
að Rudolf Slamsky hefði verið
aðalsökudóigurimn og farið að
undirbúa jaaðvegimm fyrir enn
uimfamgBmeiri réttarhöld.
O. Sling var valinn ásamt með
þrettán öðrum tdl að mæta fyr-
ir rétti sem isiaimsærismaður. í
álkæruisfcjalimiu var honum gefið
að scfc að hafa stuindað njósmir
og verið a'ðialskipuleggj ari sam-
særisins í Rrmo. Slimg trúði því
að hanm myndi konmast létit frá
áfcæruinium og diómiarar myndu
sýnia honuim vægð. Þeigiar K. Bac-
ilek, sem þá var öryggiismólaráð-
herra rífcisins, heimisóitti hann í
kiefa hams, lýsti Sldng því yfir,
að hann ífcildi til fulliniuistu póli-
tísfca þýðinigu réttarhaldannia og
hét því að stofnia ekki til neimna
vandræða.
Þann 27. móvember 1952 var
hann dæimdiuir til diauða og tekimn
af lífi þanm 3. d'esember. Síðustu
orð hanB voru:
Hr. forseti (réttarins):
Eg árna kommúnistaflokknum
heilla, tékknesku þjóðinni og
forseta lýðveldisins. Ég hef aldrei
verið njósnari.
Slamsiky virtist framam af ek'ki
kæra siig hætislhót um þær sögu-
saginir, sem komið var í gang
rrueð það fyrir augum að giera
hann bortrygigilegain, og mieðal
aininars var vifcið að í framiburði
Sliinigis. Hainm var áfram aðialrit-
ari flakkisinis og svo virtiisit sem
efclkert giæiti spillt samistarfi
þeirra Klemient Gottwalds.
Þegar líður að lokum ársins
1950 og í ársbyrjun 1951 fór að
draga á loft ýmeiar blilkur, og
fyrirs;áanleg var almienm fcreppa
í landiniu. Ka.ldia stríðið hafði
færzt í aiukaina ag stjórnmála-
ástanidið í landiiniu sjálfiu var í
mieira iagi ólryggt. Margir óttuð-
uist að ný styrjöld brytist út og
Tékkóslóvakía hervæddist af
kappi ag það bitmaði aftur harka
lega á efimahaig landisins. Nú
færðust handítökur á almennum
borgurum að nýju í autaana og
segja mó að fáar sitéttir hafi
sloppið í þeim miklu hreinsun-
um, sem niálguðuist óðfluga hó-
marfci’ð.
Þá var og ný skipan gerð á
valdajafnivægi inimam flokfcsins og
völdin færð á emn færri hemdur
en hafði verið. I janúarlok árið
1951 bom forsætiismefndin á fót
sérstakri stjórnmálamefmd, sem
fara átti með öll hielztu trúnað-
armálim. I því áttu m.a. sæti
þeir Gottwaild, Slamsky, A.
Zapoeky og V. Siroky. Þessd
nefnd fékk mifciil völd og átti
efcfci hvað sízt að fylgjiast með og
bera ábyrtgð á stanfisami Örygg-
elsi og þ'ar fóru grimmilagar yf-.
irlheyrslur fram.
Undir vemdarvænig og með
dyggilegri aðstoð sovézkiu ráð-.
gjafanm'a var fólk ekki aðeims
hamdteikið ag dregið fyrir dóma,
heldur pyntáð á svo miskummar-
lausan hátt, að með eimdæmum
má teljast, jafnvel í kommiúnista
ríki. Margar játnimigar fiemigust
upp úr sakbornimigum með þess-
um hættd, en ramnisófcmarmenn-
irnir gerð'U sér þó grein fyrir því
að þesisi „sönnunargögn" voru
ekfci endanleg, mié heldur aíltaf
nægiieg. Nokkrir rammisókarmiemn
irnir fóru að óttaist að eklki tæk-
ist að afla mógu siterkra samm-
ana gegn Otto Slinlg, sem sagt
var frá í fyrri grein og því var
brugðið á það ráð að gefa í skyn
við þá Gottwald og Slansky, að
höfu’ðpaiurinm í saimsærinu marg-
umrædda hlyti að vera einhver
í æðri valdasrtöðu en Slimig hafði
sfcipað.
Að því htefur oig verið vikið
áður, að niafn Slamskys hafði sikot
ið uipp kiolliinum í yfirheyrslum í
Kolodje í febrúar. Em um þær
mumdir vafcti það mjög litla at-
sakborninga væru alls efcki alltiaf
nógu samnfærandi.
Þó að samnanirmair gegn Slan-
sfciy væru kammski efcfci nóigu
sainmfærandi komist stjómmála-
Antonin Novotny,
síðar forseti Tékkóslóvakíu. Hann
gekk mjög vasklega fram í því
að undirbúa ákæruskjalið á
hendur Slansky, enda vakti fram-
ganga hans almenna ánægju og
varð til þess að honum voru
fljótlega falinn meiri trúnaðar-
störf.
Fjölskylda Rudolfs Slanskys, eiginkona hans og tvö böm. Kona Slanskys sat lengi í fangelsi og
vissi ekki um afdrif manns síns fyrr en löngu eftir að hann var látinn.
Gottwald forseti:
Hann hikaði við að handtaka
Slansky, en hlýddi skipunum
Stalíns að lokum.
iislþjónuBtuinnar og öllum póli'tísk-
um réttarh'öldium ... í þessu
fólst að sjálfsögðu að Slansfcy
átti nú drjúgan þátt í að byiggja
upp réttarhald aikierfi’ð, sem síð'ar
átiti eftir að fieila hamin sjálfiam.
í lók ánsins 1950 og byrjun
1951 höfðu fjölmargir kommún-
iatar verið handtefcnir og all-
margir háttsettir, eins og fyrr hef
ur verið greint frá. Þeir, sem
höfðu átt sérstaklaga mikið umdir
sér, voru fluttir til Kolodje-kast-
alia, stoammt fyrir utan Prag, en
hoinium 'hafiði verið brteytt í fang-
hygli og ekkert var um steeið að-
hafzt í málinu, þar sem megin-
markmi'ðið var að safna nægileig-
um , .sönnu nargögnuim' ‘ er gætu
réttlætt aftöku Sliinlgls . . . En
sarnt sem áður festi þesisi hug-
mynd ræ-tur . . . fcamniskii væri
það sjálfur RudO'lf Slamsky, sem
var poitturinn oig panman.. Þessi
huigmynd bauð líba upp á að ým-
is vaindiamál, sem rannsóknar-
mennirnir og æðri flofcfcismienn
höfðu átt við að stríða, gæ-tu
leystst á viðunandi hátt.
SKIPULÖGÐU
DAUÐADÓMARNIR
Þann 2-0. júlí þ-etta ár sendi
Josef Sta-lín duimálsökieyti til
Goittwaldis, þar sem lagðar voru
fram „samnanir" á hiemriiur þeim
Rudolf Slansky og B. G-eimi-n-der.
Stalín tók þó fram að kaninia
þyrfti þe;si sönnunargögn dálítið
betur, en þau vænu fenigin eftir
áreiðanlegum heimildum og
traustum.
A. Cepiök-a, sérstafcur róðlgjafi
ag samigtarfsimiáðiur Gottwa-lds.,
var viðstaddiur þegar Stjómmála
r-áði-ð k'oim samian þann 23. júM
1951. Stjórnmálaniefmdin fjallaði
á þessum furudi síinum nær ein-
vörðungu um ,,sannainir“ þœr,
sem Stalín hafði orðið sér úti um
á hendiur Slansky og Geminrier.
í bréfi, seim Stalín reit Gottwald
sbömimiu síðar, var tekið fram, að
sovézlka flokksflorystain væri enn
•þeirrar slkoðunar að játniinigar
ráði'ð þó að þeirri niðurstöðu, að
Slansfcy hefðu orðið á svo mörg
og alvarleg milstök og gerzt sek-
ur um svo slæmiar skyssiur, að
óhugsandi væri að banin -gaginidi
áfram embætti aðalritara komm-
úniistaflokiksiinis.
Þann 31. júlí 1951 hélt Slamsky
hátíðlegan fimimtuigaista afmælis-
diaig sinn. Hann var þá sæmdiur
æðsta heiðursmierfc-i ríkisins og
féklk heillaóskakveðj'ur frá mið-
stjórn kommúniistaflokfcisins. Eng
in afmœlisfcveðja kom frá
Mioskvu. Meðan Slairusky héit vin-
um og vildarmlömnium sínum
veizlu var á öðrum stö'ðum unn-
io nótt og nýtan dag við að safna
sömmunargögrauim, svo að unnt
reyndiist að handtatoa hainin . .
Að þes;iu unniu bæði téktoneskir
og sovézkir öryggiaþjónus-tu-
menn.
Á aðalfundi miðnefndar komm
únistaflofcfcisiins í sieptemiber samia
ár varð Slansky fyrir harðri gagn
rýni velgima fmnis konar afiglapa.
sem hann hefði -gert sig sefcan
um í starfi. Yar það Gottwald,
sem igefcfc fram fyrir skjöldu og
lagð-i þar mieðal anmars fram
nokfcuð af þeim efnivið, sem
,,ráðgjafarnir“ höfðu unnið svo
ötullega að því að safina.
Slansky flútti ræðu — áfielld-
iist sjiálfan s-ig harðlega. Hann var
síð-an lækfcaður í tign oig gerðiur
að aðatoðarforsætiisráðlherra og
sfcyldii Antonin Ziapooky vera
hoinum til ráðúineytiis. Um sviipað
1-ey-ti þótti sem næigil-egum sönn-
unargiögmum hiefði verið safnað
og tók einn sovézku ráðgjiafannia
þau með í pússi síniu til Moskvu.
Sjálfsgaginrýni Slanskys og sú
ákvörðun að læfclka Slansky í
tign, vatoti óhemju athygli - oig
hafði mikil áhrif. Sumir voru
þeirrar skoðumar, að Slansky
hefði efcfci sagt allt af létta og að
llkinidium væri hainn „óviniurinn“
í innsta hring flofcikts-ins.
Frefcari ra-nnsóknir á málum
þeirra Slanskys og Geminder
báru þó líitinn áraragur . , . og
mú urðu sovézku ráðgj'afarnir að
vinna í sameinimgu að heppilegri
lauisn málsins. Farið var inn á
þá braut, að ýmisir pólitískir fang
ar voru látnir játa að þeir hefðu
stun-dað sín-a Skugigalegu iðju
mieð fullu samlþykkii Slamskys.
Sling ag ýmsir fleiri tóku í þen-n-
an s-trenig og hafa eflauist sumir
væinzt þeiss að fá mildari dóm, ef
þeir væru samivininulþýðir við
rammsófemarmenniima. Með þesisu
átti að afla gaign-a, er sýndu svo
ekfci væri um villzt, að Slamsky
væri aiðalsökudólgurinin og und-
irróðursmiaðurinn.
Með heimsókn Anastas Mikoj-
an frá Sovétríkjumum tók Slan-
aky-málið nýja stefnu. Mikojan
var þá utanrílkiisráðherra Sovót-
rikjianna. Hann kom til Prag
þamm 11. móvermber 1951. Hamm
færði Gottwald sérstöfc gkilaboð
frá Josef S-talíin, þar -seim ljóst var
að Stalín h-afði tefcið afdiráttar-
la-usa afstöðu til Rudolfs Slan-
skys. Nú krafðist Stialín þess að
Slamsky yrði handtekinn hið snar
aisita; annars kynni hann að reyma
að flýj-a til Vesturlainda.
Eftir því sem Cepicka segir
hitoaði Gottwald. Viðbrögð Miik-
ojians voru á þá luind að ha-nn
raiuk af fundi og fór rakleitt til
sovézfcia sendiráðsins, og þar
hiafði hiann samiband við Stalín.
simleiðis. Stalín stóð fasbur fyrir
og tovaðst vilja minna Gottwald
á ábyrgð ha-nis.
Án þeisis að Gottwald hefði í
hönduiniuim nökkrar áreiðanlegiar
sainnanir, er bentu til að Slamaky
væru „óviimurimn" í flokknum,
komsf a’ð lokuim að þieirri niður-
sböðu, að Stalín hefði í h-öndiuni-
um traustari sen-nianir en hainm
sjálfuir. Hann lét Mifcojan koma
þeim boðum til Staiíns, að hann
féllist á að láta handtafca Slam-
sky. Yfir þesisa ráðstöfun florset-
anis ialgði síðan blesisun síirua öll
miðstjóm floktosins. Gottwald
sagði þó miðstjóminini ekfci sann-
leikann, er hann fór fram á að
hún legði blessum síoa yfir að
Slamsfcy yr'ð-i handitielkinn, Skýrði
Gottwald frá því að miý og óvænt
sönmuraangögn hefðu verið dregin
fram í daigsljósið, en það var að
sjólfsöigðu uppspuni frá róbum.
Örlög Rudolfis Slanekys voru nú
áfciveðin og þrátt fyirir að hann
sendi fonsætisráðimu sérstök boð
þann 26. nóvember, þar sem
hann sagðiist þvo hendur sínar
af öllum ákærum, gat ekkert
breytt ákivörðuninni um hand-
tötou hanis.
Slamstoy var haindtekinn
skömimu síðrr og nú var allt sebt
í ganlg til að gera hiamn sem tor-
tryggilegastan í augum þjóða-rinn
ar. Ráðgjafiarnir tótou til óspilltra
málanna og síðasita uppfinnin/g
þeirra var að lába óbreytta borg-
ara lýsa opinberlega föignuði sín-
um með hiamdtöfeu Slanislkys. Elklki
var látið við það eitt sitja, held-
ur voru sfcólabönn einn-iig lábin
lýsa gleði stnni með það að þessi
stórhættiulegri sv ilka-ri hefði lotos
verið hnepptur í fiamgelsi. Þann
19. desember 1951, eða örfáium
vikuim eftir a’ð Slatmsiky var hand
tefcinn, hafði miðstjóm kommún
isbaftokklsins borizt allt 2.35S
samþykfctir og yfirlýsinigar þar
sem hvengi v-ar látinn í ljós
Framhald á bls. 1S