Morgunblaðið - 17.09.1970, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 17. SEPTEMBER 1970
21
Jórdanía missti mest
Arabaríkja í stríðinu
— Mikil vandamál blasa nú viú þar í landi

ÞAU TÍÐINDI hafa nú gerzt
í Jórdaníu að herforingja-
stjóm hefur tekið þar við
völdum að ósk Husseins kon-
ungs og herlög gilda í land-
inu. Jórdanía, eða Ilashemite
konungdæmið Jórdanía, eins
og landið heitir opinberlega,
hefur verið sjálfstætt ríki í
liðlega tvo áratugi, en landið
varð til sem slíkt í styrjöld
Araba og ísraelsmanna 1948
til 1949. Saga landsins hefur
síðan mjög mótazt af áfram-
haldandi deilum við ísrael og
samkeppni og deilum við önn
ur Arabaríki.
Jórdiainiía var myndiuS úr
því, sam ef'tir var af Pa.lest'ínu
eftir sikiiptinigu heininar 1948
ag Be'diúíiniako'niumigdæimiisiins
Trainisjórdaníu. Þ'etssi saimiein-
inig rofniaði enin á ný í sex
diaiga stríðiiniu 1967, er ísraelar
uininiu sigrur á hinium fáimieonia,
em vel búinia her Jórdianiíu, og
hiertölku vestuirbaikikia Jórdam-
ár, eið'a Paleistiniulhlute Jórd-
aníu, þar seim meira en helm-
inigur l'ainidisimiáminia bjó.
ÆVAFORN SAGA
Jórdianía sipammiar það lamds
svæfði sem hmiir forniu Sam-
verjiar Bibliíuminiar bygigðu og
er sagia lamidisimis ævaform.
Ýmisér haifa haft lamddð á valdd
sinu um aldirmair, Fom-Egypt
ar, hirndr fonniu ÍSraelar, Róm-
verj-ar o. fl.
Það vair þó eklki fyrr en á
11. og 12. öld, er hið latmieska
konumigdæimd í Jerúsalem
færði úit laindiaimæri sím í aiust-
urátt til Jórdamiiu, að sögur
fana af Jórdiamiíu uimfnaim
þær, seim fomieifafræiðiinigar
19. aldar höfðu að sagjia eftir
ranmisóikmir otg uppgröft þar.
Það var á þeim tíimum að
kastailiar kroissfara voru byggð
ir víða í Jórda'ndu og sjást
rúistir sumra þeirra þair enm í
ey'ðimlörtkiiminii.
O ttomiainsoldáiniar v ainræktu
bæiði Paleisitíniu og Tramisjiórd-
aníiu á valdatímium siínuim. 1
beiimisstyrjöldinmii fyrri risu
Arabar uipp gegn Tynkjum
(1916) og ættbálkiar í Traes-
jórdaniíu tólkiu þátt í þedim a*ð-
gierðuim, en við þær er niafn
Araibíu-Lawrenoe temlgt. Er
styrjöldinini lauk komnuist bæði
Paleisití'nia og TraniS'jórdamía
umidir beiima stjóm Bretia. Síð-
an gerðist það aið eftir að
Frakikiar höfðu steypt af stóli
Feiisial í íriak, en hamin var
sonur Hussains komungs í
Hej'az, hóf bróðir Faiiisals,
emiírinm Abdiuillalh, hermiaðar-
sókin frá Sýrlamidi tiil þess að
hefna bróður síns. í
miarz 1921 f'emigu Bretar hianm
til þess a(ð hætta hernaði sín-
um gagm því að bamm fiemigi
völd á liamidisisivæiðiinu austam
Jórdaníu. Emiírimm rílkti 'SÍðan
yfir þesisu lamdisisvæði með að-
stiO'ð nioikikiurra brezikra eirnb-
ættisimain'nia, siem voru fulltrú-
ar landlsistjóramis í Jerúsialem
allt til 1939. Tranisjórdaníu
var sérstakleiga haldið utan
við saimkoimulagið við emdr-
inm í sáttimólaniuim uim Palest-
ínu, sem endanlega hafði ver-
ið saimþykktur af Þjó'ða-
bandalaiginu 1922, þar sem
m.a. var gert ráð fyrir stofn-
un Gýðinigaríikis í Palestínu.
Frá fyrstu döiguim heims-
styrjaldariininar sdðari lýsti
emírimin tryiggð siimni við
Baindamiemm. 1941 veitti her
bamis Bretiuim mikilvæigam
stuiðmiinig er brezkt herlið hélt
ti-1 írak til þess að bæla nið-
gsr
WM
Hussein konungur
ur stuðniinig við Þjóðverj'a þar.
1928 hafði emírimm gert
saimminig við Breta siem fól í
sér að Breitar yrðu með í ráö-
uim varðiamdd utamiríkiismól, oig
moikkiur fleiri mólefnii. 1934
var gerður sammitnigur, þar
sem emdrinuim var leyft að
kiama á fót ræiðíismiannisskrif-
sitofuim í öðrum Arabaríkjum.
Umdir lok heiimisisityrjialdar-
innar sáðari ósikiaðii emdrmm
effiir því, að saminimigurimm
yrði enidursikoðaður og nýr
saminiirugiur var umdirritaður í
Loin'don í marz 1946. 25. mai
1946 siaimiþy'kikti þimg lainidsiims
víðlbót við stj'ómiarskrá þeiss,
þar seim la'ndinu var breytt í
koniumigdiæmi og hains háitign
Abdiullah I var lýstiur kiom-
unigur „Haislh'eimite komiumig-
dæmiisinis Jórdaníu.“
Þegar hafði gætt noikikurrar
óánægju meðal aininiarna Ar-
abarílkja gaigmvart emírnium,
siam talimrn var hafa verið of
saimviminiuiþýður við Breta.
Giagmým þesisi jókst emm er
hinn niýi siammiiinigiur var gerð-
ur oig gaigmrýnidu hamn ara-
bísikir þjióðlemiissinmiar, bæði
utain og ininian Trainisíjórdamdu.
Enin var nýr saimniingur gierð-
ur að ósik emírsins 15. marz
1948. Saimfcvæmt samningi
þessuim áttu báðir aðdlar að
ráðfæra siiig hvor við ainmam
og samraema áðigerðir til frið-
sajmlegrair lauismar á öllum.
deilum, sem upp kynniu að
rísa við þriöja aðila.
Áður en Bretar drógu sig í
hlé í málefnum Palestínu 15.
maí 1948, höfðu hersveitir
Ariabasveitami'a, sem höfðu
verdð brezka hernum til að-
stoðar í Palestínu, verið kall-
aðar þaðan samkvæmt samn-
ingi við Breta. Jórdanda var
aðildarríki að Arabarikjasam
tökunum, sem stofnuð höfðu
verið 1945, og hermenn það-
an tóku þátt, ásamt hermönn-
um frá Egyptalamdi, írak, Sýr
landi og Líbairaon í strlði því,
sem hófst í Palestímu gegn
ísraelsmöninum þegar eftir
brottför .Breta. Snemma árs
1949 eftir að vopnahlé hafði
hafði verið samið, tók
jórdanski herinm sér stöðu við
norðurhluta víglím'unmar, þar
írakar höfðu áður verið.
Þannig orsafcaðist það, að er
Jórdani'r og ísraelar gerðu
með sér vopnahléssamning-
inn 3. apríl 1949, fé'kk Jóram-
ía yfirráð yfir meira em 2,000
fermílm'a ' svæði í miðhluta
Palestinu, þar á meðal hluta
af Jerúsalem, Hebron og
Bethlehem í suðri og Rarn-
al'lafh og Nablus í norði'i.
Þrótt fyriir andstöðu anmarra
landa í Arabaríkjasamtökum-
um var landssvæði þetta form
lega inmlimað í konungsdæm-
ið í apríl 1950 með atkvæðum
þingmianna frá báðum bökk-
um Jórdanár.
Abdullah, konunigur, var
hins vegar óvinsæll meðal
arabískra þjóðernissinma af
ýmsum ástæðum. Ein þeirra
var sú að bann dreymdi um
stofnun „Stór-Sýrlands“, þ.e.
sameindngu við Sýrland, sem
Faisal bróðir hams, hafðli tap-
að. Þjóðernissinmiar í Sýrlamdi
voru þessari hugmynd mjög
andsnúnir. Þjóðemdisisinm’ar í
röðum Palestinuaraba ' voru
andsnúnir imn'limun hluta Pal-
estinu í konungsdæmið.
Þeir töldu sig ekki aðeins yf-
ir Araba Tnam'sjórdandu hafma
í menningarlegu tilliti heldur
höfðu þek óbeit á vimfengi
Abdullah við Brete (en á
Breta hafa þeir skellt skuld-
inni á hrakfarir sínar í Pal-
estímu). Þá grunuðu Palestímu
arabar Abdullah um að hafa
í hyggju að semja um varan-
legan frið við ísrael.
KONUNGUR MYRTUR
Andúð Palestínuaraba á
Abdullah náði hámiarki sínu
er öfgamenn úr hópi þeirra
myrtu kanung í Jerúsalem 20.
júlí 1951. Elzti sonur Ab-
dullah, Talal, tók þá við völd-
um, en áni síðar samþykkti
þim-gið yfirlýsingu þess efnis,
að bann væri ófær um að
stjórna landinu vegina geð-
veilu. Var þá Hussedm, sonur
hans, sem þá var aðeims 17
Kortið sýnir Jórdaníu og Mift-Austurlönd. Punktalínan af-
markar þann hluta Jórdaníu, sem ísraelsmenn hernámu í sex
daga stríftinu.
ára, gerður að konungi, og var
krýndur í Amman 2. maí
1953.
1955 hafnaði Jórdanía að
undirrita hinn svonefnda
Bagdad-sáttmáia og í marz
1956 vék Husseín hinum
þekkta heréhöfðiingja, John
Bagot Glubb (Glubb Pasha)
úr embætti yfirmamims Jórdan
íuhers. í nóvember lýsti
Jórdaraía því yfir að sáttmál-
inn við Breta væri úr gildi
fallimn. Undir stjórn Sulei-
man Nabulsi var rekin stefna
gegn Vesturveldunum í land-
inu, og mjög náin samvinna
höfð við bæði Egyptaland og
Sýrland. í maí 1957 rak kon-
unigur Nabulsi-stjórnina frá
völdum og ný stjórn tók við
með Ibrahim Hashem. Her-
lög voru sett þá um tíma í
landinu. Stjórn Hashem var
Vesturlöndum vimveitt. Sam-
búð við Egyptaland og Sýr-
land versnaði við þetta.
Sögulega séð hefur áin
Jórdan skipt löndum með
hinni fomu Palestimu og
auðmanna í austri, sem Bedú-
ínar byggja, en þeir eru hjarð
menn og búa enn við svipað-
ar aðstæður og forfeður
þeirra fyrir 2000 áruim. Bedú-
ín'ar eru þó uppistaðan í hin-
um litla, en harð'Snúma her
Jórdaníu, og yfirmenm hans
flestir Bedúínar. Margar til-
raunir hafa verið gerðar til
þess að ráða Hustsein konung
af dögum síðan hamn tók við
völdum, og hefur hann oft
sloppið við dauða á umdra-
verðan hátt, nú síðast fyriir
nokkrum dögum. Herinm hef-
ur jafnan verið Hussein trúr,
og með aðstoð hans tókst hon
um að stjórna vesturbakkam-
um, sem byggður var af Pal-
estínumönmum að mestu.
Eftir ósigurinm í sex daga
stríð'imu 1967 flúði mikið af
Palestinumönnum til austur-
bakkan.s, og bættust við þann
hóp, sem flúði styrjöldina í
Pales'tínu 1948—-1949, og eru
nú alls um hálf milljón Pal-
estínuaraba í Jórdamíu. Ur
röðum þeirra koma skærulið-
arnir margumtöluðu, sem
gert hafa alla stjórn landsins
nær ómögulega síðustu mán-
uði.
Fyrir styrjöldina 1967
ræktuðu Jórdaníumenn olív-
ur. ávexti og grænmetd á vest
urbakkanum og fluttu til
verksmiðja nærri Amman.
Nýir vegir höfðu verið lagðir
milld Jórdaníuhluta Jerúsal-
em, Amman og Aqaba- smá-
hafniar við Aqabaflóa. hinnar
einu, sem landið hefur á að
skipa.
En leifturárás ísraelsmanna
1967 gerðu þennan þátt efma-
hags Jórdaníu að engu. Hef-
ur Jórdanda æ síðan orðið að
reiða sig á fjárhagsaðstoð olíu
auðugra Ai'abalanda, eiakum
Saudi-Arabíu, Líbýu og Ku-
wait.
Af öllum Arabaríkj unum,
sem þátt tóku í Sex daga
stríðinu 1967, missti Jórdan-
ía mest. Meira en helming
íbúa simma, nær allan land-
búnað, verzlunarmiðstöðina
Nablus og ferðamann'astaðinia
Jerúsalem og Hebron. Fram
til þessa hefúr Hussein kon-
ungur ekki haft þau tök á
innanlandsmálum að hann
hafi getað samið á einm eða
annan hátt við ísraela, enda
önnur Arabaríki eíndregið
andsnúin öllum slíkum sér-
samningum. Þá hafa sfcæru-
liðar Palestírjuaraba náð slífc-
um tökum í landinu, að segja
má að allt geti gerzt þar á
næstunni. Úrslitin munu vafa
lítið velta mjög á trúnaði
Bedúínahersveita Husseins
við komung.
MR ER EITTHURII
FVRIR RLLR
mnRCFRLDÍIR
mnRKRfl VflRR
Starf bæjarritara
á Akranesi er laust til umsóknar.
Umsóknir er tilgreini aldur, menntun og fyrri störf sendist
undirrituðum fyrir 20 september n.k., er gefur nánari uppl.
um starfið.
Akranesi 15 september 1970.
Bæjarstjórinn á Akranesi.
TIL SÖLU
Mercedes Benz 220 S
árg. 1960. — Bjfreiðin verður til sýnis eftir hádegi í dag við
vörugeymslur Innkaupadeildar L.í.0. ofan við Faxagarð f
Reykjavík.