Morgunblaðið - 03.03.1971, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. MARZ 1971
12
BÓKMENNTIR - LISTIR BÓKMENNTIR - LISTIR
BÓKMENNTIR - LISTIR
Ljós dagur og
dimm nótt

Sveinn Kristinsson:
Skákþáttur
m
Sigriður Einars frá Munaðar-
nesi:
LAUFÞYTUR. 109 bls.
Heimskringla. Rvík, 1970.
SIGRÍÐUR Einars frá Mumaðar-
nesi er skáld lífsmautin'ar og sakn
aðar. „í dag hef ég séð þig
broaa.“ Þanmig byrjar kvæðið
f dag. GuíLar rósir hafa fyllt
stofuna, þrestirnir tísta vorljóð
og ástarsöngva á skúrþakimu fyr-
ir utam gliuggamm; lífið hefur lið-
ið sem vorbjartur draumur.
En — „í nótt feilur tjaldið" —
njót aindartaiksdns, mieðan blómim
amga og lífið varir; njót þess í
dag; á morgun verður það of
seimt. Gagnistætt ljóðimu í dag
er aminað ljóð og öðru vísi, sem
heitir Þyngir í lofti. Þar er kveð
ið um kalda eimveru á iöngum
kvöldum, og þau bera dauðanm
1 skauti sér. Dagurimm, lífið, ást-
im anmars vegar; myrkrið og
dauðimin hins vegar — slik eru
sem sé skautin í ljóðum Sigríð-
ar. Tilfúnnin'g henmar er í semn
frumstæð og manmileg, og í saim-
ræmi við þá tilfiinmimg er tján-
imgim einföld, formið fábrotið.
Sigríður er hreimskiilim skáld-
komia og segir hug sámm svo blátt
áfiraim, að meira má varla segja
1 ljóði, sem verður að eiga sér
lejmihólf.
Rætur Sigríðar liggja í sveit-
immii — „sofa blóm á engi“ — og
hrymjamdin ber í sér kilið þjóð-
kvæða. Stundum seil'ist Sigríð-
ur til hversdagsdegri hluta úr nú-
tírmamium, en tekst þá ekki að
fella þá að öðrum frumhlutum
Oberonforleikurinn eftir
Weber.
Fiðlukonsert eftir Mendels-
sohn
Sinfónía nr. 9 eftir Sehubert.
HVAÐ er að gerast hjá „sinfón
ikkerunum" okkar? Það er eins
og glamrandi vélbrúða hafi
umskapazt í mannlega veru með
eál. Við þessa umbreytingu
verður manni ósjálfrátt hugsað
til þeirra tíma er Kjelland
framdi sín kraftaverk á hljóm-
sveitinni okkar.
Það er ekki ætlun mín að
gera samanburð á Kjelland og
Cleve, heldur vil ég halda því
fram, að góðir stjórendur geti
vakið menn af dvala dáðleysis.
Það er eins og hljómsveitin hafi
verið stungin svefnþorni og þó
hinn almenni hlustandi geti ekki
skilgreint fræðilega hvað gerzt
hafi, þá veit hann þó eitt fyrir
víst, að strengur tilfinninga
hans er ósnortinn. Fjarvera
hlustenda er tæplega að öllu
ljóða sinmia. Ég tek sem dæmi
síðuisibu vísuma í Þyngiir í lofti:
eykst óttimn við dauðanm
eirns og við
hömd þess manns
sem heldur um gikkinin.
Áður í Ijóðiniu er meðal amn-
ars búið að minmast á skýja-
bólstra, sem „sigla hraðbyri";
skáldkomiam beitir með öðrum
orðum þeirri gömlu aðtferð að
skapa ljóðræna náttúrus-temm ing
sem baksvið fyrir rök mammlífs-
ins. En svo er aflllt í einu ruðzt
með bysSiUgikk imm í ljóðið, svo
sem til að ógilda þá stemimimig,
drepa henni á dreif, tvístra áð-
ur gerðri mynd. Það er álíka ti'l-
fundið og A1 Capone væri allt
í eimu látinm ryðjast imrn í bað-
stofu í einihverri sveitailáf'silýsimg
Guðrúnar frá Lund-i og segði
peningana eða lífið við tainmflaus-
ar kellimigar, sem húktu á fletj-
um sínum yfir kaffi og kjafta-
sögum. En — emda þótt mimmzt
sé á hnökra af þeasu tagi, ber
hiina að geta, að Sigríðuir yrkiir
oftar vel en illla. Og mörg ljóð
hanmar eru bæði heil'steypt og
stórgallalau.s. Hér skal nefmt
Ijóð, sem heitir Ég l'ít táfl baka;
og er svona:
Ég lít ti'l baka
löngu liðma daga
og leita þangað
vorsims fegursta dags.
Ég lít tifl baka
þar átti ég áður heiima
leyti vegna aðgangseyris. Gæti
fjarvera spilagleðinnar, óvönd-
uð vinnubrögð og illa uppbyggð
efnisskrá ekki verið sá skaðvald
ur er dregur úr ástundun unn-
enda sinfóniskrar tónlistar.
Svo ég víki aftur að Kjelland.
Sú saga var sögð eftir honum,
að þá hann var' landflótta í Sví-
þjóð, í seinni heimsstyrjaldar-
dansinum, fékk hann ekki ann-
an starfa þar í stjórnun hljóm-
sveita, en svokallaða létta tón-
list. Aðspurður, hvort slíkt gæti
ekki skaðað hann, mann, sem
lifði fyrir Beethoven og
Brahms, að fást eingöngu við
slíkt léttmeti .svaraði Kjelland:
„Á meðan ég vanda mig, vinn
verk mitt af sömu alúð og væri
ég að stjórna stórkostlegri tón-
list, er mér engin hætta búin.
Aðeins ef ég kasta til þess
höndunum, þá er mér hætta bú-
in.“ Eins og sögusmettur áður
fyrr, sel ég þessa sögu ekki dýr-
ari, en ég keypti hana.
Vönduð vinnubrögð og ná-
kvæmni er það sem skiptir
Sigríöur Einars frá Munaðarnesi.
við fegurð sóla'ríags.
Ég liít tiil baka
— læt mig löngum dreyma
liðna tíð — eitt kvöld
uim sólarlag.
Þetta er Sigríður Eimars, eims
og hún gerisst ei'nlægust, em um
leið þýðust. Og það eru eimimitt
ljóð eins og þetta, sem gera bók
henwar að þægilegri lesnimg.
Um lj óðaþýðingar henmar, sem
fylla eimrn af þrem köfluim bók-
airimmar, má segja hið sama og
um frumsömdu Ijóðin, endia virð-
ist skáldkonam hafa vaflið tl þýð-
ingar ljóð, sem eru eðlisskyld
Skáldsikap hanmar sjálfnair. Þýð-
imigarnar auka líka á fjö'lbreytmi
bókarimmiar og eiru þantnig — að
því leyti eiinmig — góðra gjál'da
verðair.
máli og má í því efni aldrei
slaka á. Þeir, sem sækja tón-
leika hljómsveitarinnar, án til-
lits til efnis eða flytjenda, hafa
orðið fyrir mjög miklum von-
þrigðum með sveitina undanfar-
ið, sakir lélegs flutnings. Sú
skoðun er mjög útbreidd að
hljómsveitin sé einfaidlega með
eindæmum léleg og eitt og ann-
að tint til, sem gera þarf til úr-
bóta. Eftir þessa tónleika er það
ljóst, að góður stjóimandi sem
tamið hefur sér nákvæmni í
vinnubrögðum getur jafnvel
vakið Sinfón.íuhljómsveit ís-
lands af þyrnidvala.
Leikur hljómsveitarinnar hef-
ur sjaldan verið betri og á köfl-
um glampaði á. Hraðaval og
túlkun bar þess þó merki að
bæði stjórnandi og einleikari
eru ung að árum. Hvað túlkun
snertir, var Oberonforleikurinn
frekar kaldur. Þessi rómantíska
tónsmíð verður bæði að vera
þrungin spennandi stundvísi og
syngjandi fegurð. Sama máli
gegndi um fiðlukonsertinn.
Hann var viðstöðulaus í með-
ferð Milanova. Hún hefði mátt
doka við á einstaka stað, svona
til að sýna okkur blóm og blóm.
BLAÐAMENN gerðu harða hríð
að Botvinniik, fyrrverandi heims-
meistara, eftiír Millis'væðamótið
á Mallorca og reyndu að fá fram
álit hans og spár, bæði um úrslit
kandídaitaeiinvígjannia á þessu ári
svo og einvígið uan heimsmeist-
aratitilinin á r.æsita ári. — Sagði
Botviinnik þar marga skemmti-
tega hluti og fróðtega um kaindíd-
atana átta og freistaði þess jafn-
vel að spá um úrsilit einstakra
einvíga, þótt þar færi hann að
sjálfsögðu varlega í saikirnar.
Athyglisvert er, að Botviranik
te'liur hvergi nærri vist að Fisch-
er vinni ú'tsláttareinví'gið gegn
Taiim'anoff, en þeir mætast, sem
kunnugt er, í fyrsta uimgangi
einvígainina. Hann segir réttilega,
að Fischer sé heldur óvanur að
tefla einvígi og vera megi að
Taimanoff heppnist að notfæra
sér vei'kleika harns í 10 skáka ein-
vigi. Búi Taimanoff sig vel und-
ir einvígið, þá teiuir Botvinnik
hann hafa góða „praktiska"
möguleika. Af þessu orðalagi og
fleiri ummaal'um Botvinniks, má
þanniig raunar ráða, að hann tel-
ur Fischer l'ilklegrri sigurvegara,
enda má sjáWsagt telja nser ör-
uggt, að Fisdher sigrar Taiman-
off.
Botvinniik telur, að Larsen
vinni Uhlmann án verulegrar
áreynista, og miun miikill meiri-
hluti manna samdóma úm það,
að Larsen verði sigurvegari i
þeirri viðureign. Botvtnnik hrós-
ar Larsen fyrir huigmyndiaauðgi
og segir, að hann likist Russun-
um Bogoljubow og Taimanoff í
þvi, hversu miki'll bjartisýniisimað-
ur hann sé i dkák. — Vinni Fisch
er Taimanoff og Larsen UhJ-
mann, þá tefla þeir Fischer og
T.arsen einvígi. — Botvinnik tel-
ur, að Larsen hafi áliílkia mikla
möguleika og Fisoher í þvi ein-
vígi.
En verði það nú, þrátt fyrir
allt, Fischer sem sigrar í út.slátt-
Þrátt fyrir yfirburða tækni
virtist síðasti kaffinn vera orð-
inn henni erfiður undir lokin.
Stóra sinfónían í C-dúr, sú 7.
eða 9. eftir Schubert var á köfl-
um glæsileg, mjög vel unnin
af hendi hljómsveitarstjórans
og hljómsveitinni til sóma. Ég
minnist þess ekki að hafa heyrt
sveitina leika heila sinfóníu
jafn slysalaust og jafn vel og
nú. Fiðlurnar voru býsna hrein-
ar, lausar við ofþvingun í boga-
stroki og óvenju samtaka. Blás-
arar voru ekki eins háværir og
oft áður, og brá víða fyrir fögr-
um leik.
Að lokum þetta:
Stjórn Sinfóníuhljómsveitar
íslands mætti leita orsaka áhuga
leysis almennings í eigin að-
gerðum og vera þess minnug að
flutningur tónlistar í landinu er
nær eingöngu háður duttlung-
um hennar. Því má bæta við, að
tónlistin ein allra listgreina í
landinu verður að sætta sig við
einhliða úrskurð þessara manna,
fáu manna. Ljóst er að þrátt
fyrir góðan vilja og heiðarleika
getur slík skipan mála haft
} óheillavænleg áhrif á fram-
þróun tónlistarlifs í landinu.
Jón Ásgeirsson.
areinví'gunum, þá á hainn þó eftir
að tefla a'lt að tu'tbugu og fjög-
urra ská'ka einvíigi við Spassky
um heiimsmeistaratitilinin. Og
hvemig telur Botvinniik að því
einvigi muni lykta?
Þvi er fljótisvairað: hann tetur,
að Spassky hafi yfirgnæfandi
meiri siigurmöguleika en Fisoher
i s'líiku einvígi.
IIann viðuricennir að visiu hinn
mikla styrkleika Fischers á s'kák-
mótum a.m.k., og tetur hann
objeotivari skákmann en t.d.
Larsen, og homum veitist mjög
létt að rei'kna fram í timainin við
skákborðið. Afburðahæfiteikar
til að reikna beint út leiikjaraðir
komi sikákmönnium hins vegar
mest að gagni á aldrimim milli
tvítugs og þrí'bugs. Af því dreg-
ur Botvinmiik þá álykitum, að verði
Fisoher ekki orðinn heimsmeist-
ari um þritugt, þá verði hann
það áldrei.
Botvinmik leiðir Aljechin, fyrr-
um heimsmeistara, fram til vitn-
is um það, að beinir útreiknimg-
ar í skák endist mönnum út af
fyrir sig ekki til sálnhjálpar.
Hann segir, að Aljechin hafi sagt
í blaðagrein, s'tuttu eftir Skák-
þingið mikla í Nottingham 1936,
að aðeins sá maður geti orðið
heimsmeistari, sem hafi þróað
með sér næma ti'lfirminigu fyrir
hvers lconar hættu. Slíkan næm-
liei'ka hafi Spassky til að bera i
mun rikari mæli en Fischer, en
liins vegar reikni Spassky ieikja-
afbrigði ekki úf. af slíkri ná-
kvæmni og Fischer.
En þótt Botvinnik telji fyrr-
niefnda eiginleikanm meira virði
em hiiran siðari, þá leynir sé tæp-
ast að hann er ekki öruggur um
að Sovétmeisturuiraum takizt að
hrista Fischer af sér í framtíð-
inmi, í öfltlu falli verði þeiir að
vena veil á verði.
Botvinnik telur fram helztu
kosti Spasskys auk þess sem áð-
ur var getið. Hann sé afburða-
sterteur skátem'eisitarii og hafi
unmið siðara heimsmieisitaraeiin-
víigið við Petrosjan á sammfæir-
andi hátt. Hann sé ekki óseðj-
andi í viðlei'tni sinni tiil að vinna,
en vinni fremur þa>r skákir, sem
hann þurfi á að halda að vinna.
(Fischer sé bamalegri að því
leyti, að hamn sækist jafnan eftir
vinningi í liverri skák). Botvinn-
ik segir, að Spassky lcunni sium-
ar t.aflbyrjanir ekki sérstaMega
vefl, en þær, sem hann tefli,
kunni hann ágætiega.
Hann hefur, segir Botvinnvk,
erft þann eiginiei’ka rússneska
stórmeistarans Toiusch að sækj-
ast eftir fflókmvm stöðum. Hamn
hefur góða sálfræðilega eigim-
leitea til að keppa. Hann er likam
lega hraustur og þarf ekki lang-
an tíma til að endumýja krafta
sína. Hamm getur lagt mikið á
s:ig, þegar þess er þörf.
Hann er mjög gagnrýninin á
eigin stöður og töp koma hon-
um ekki úr jafnvægi. Nei, hann
þarf ekki að óttast Fi.seher. Ef
tii vii'l feltar Fischer þegar fyr-
ir einhverjum öðrum stórmeisit-
ara okkar í kandidataeinvígun-
um (Petrosjan, Geller, Korch-
noj). Höfuðábyrgðin hvílir þó á
Spaisisíky.
Botvinnik telur vafal'ítið, að
Spaissky takizt að verja titil sinn
árin 1972 og 1975. En hvað ger-
ist eftir átta ár? spyr hann, árið
1978? (Þá verður Spassiky 41 árs
Franiliald á bls. 23.
Erlendur Jónsson T )ÓFMF\T\TTTD
skrifar um X 5UIVMx!j1\I 1\ 11K
sem umdi ég mér
Sinfóníutónleikar
Stjórnandi George Cleve
Einleikari Stoika Milanova