Morgunblaðið - 25.09.1971, Qupperneq 21

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. SEPTEMBER 1971
21
— Listmunir
Framh. af bls. 5
En minn sænski forsorgari
varð mjög hneykslaður yfir
þessari uppástungu minni og
kvað það ekki sæmandi kult-
urmanni að stunda fótbolta.
Hann lét mig þvi ganga í varð
sveitina í Tívolí (Tivoliguard
inn) til að læra „disiplin". En
ég var of Mtill til að vera í
sjálfri varðsveitinni og var
þvi settur i hljómsveitina og
þar lærði ég að spila á flautu
og berja bumbur. Var það
raunar hin mesta skemmtun
og ég hlaut af öllu saman
nokkra virðingu. En heldur
þótti mér halla undan fæti
fyrst í stað, eftir að minn Svíi
setti mig í dansskóla. Ég var
klæddur í fín föt með knippl
ingum og slaufum og fékk skó
með spennum á. Það var megn
asta helstríð að ganga þar
fyrstu skrefin. En ég gerðist
vel brúklegur „dansör“ og
siðar tróð ég upp hér heima
i Reykjavík og þótti kunna
með prýði þessa alheims fóta
mennt.
Svo kom þar í uppeldinu
að ég skyldi vera ,,herra“
ungrar dömu, sem var dóttir
eins vinar Svians mins. Al'lt
var það „fínt“ fólk. Þótti ég
bara standa mig vel í því
stykki, fór m.a. með ungu
stúlkuna í Tivoli og þar var
mér mjög hægt um vik, þar
sem ég þekkti allt og stærri
vinir mínir í varðsveitinni
létu engan komast upp með
moðreyk við mig, þótt ég væri
ekki hár í loftinu.
Þannig liðu þrjú ár við alls
konar nám. Við skárum mikið
af gyllingarstimplium fyrir
bókband og unnum gegnum-
söguð brennimörk, sem voru
mjög skrautleg og þrykkt inn
an á lok í vindlakössum. Eftir
þetta þriggja ára nám fór ég
heim og vann hér heima þar
til ég fór utan aftur 1928 og
var þá úti rúmt hálft ár og
nam svonefnda siglismótun,
en þessi mót voru notuð í
prentsmiðjum til að gera
þrykkimyndir á allavega lit-
an pappir. Þar með taldi ég
mig fullnuma og eftir að ég
kom heim tók ég próf fyrstur
manna í minni iðngrein hér
heima.
Ég tel mig hins vegar ekki
hafa getað lært þessa iðn, þar
sem hún var lengra á veg kom
in en í Danmörku. Danskir let
urgrafarar eru heimsfrægir
og mun hænra skrifaðir en
starfsbræður þeirra frá öðrum
löndum. T.d. eru frægustu frí
merkjagrafarar Banda.ríkj-
anna Danir.
Ekki fór hjá þvi, í jafn
löngu rabbi, og við Björn átt-
um, að hann segði mér alls
konar sögur. Verð ég að láta
eitthvað af þeim fylgja hér
og segir Björn sjálfur frá.
Eitthvert erfiðasta verk,
sem mér var fengið i hendur,
eftir að ég gerðist leturgraf-
ari, var að grafa þrykkistimp
il forseta íslands, eða ríkis-
stjórans, sem þá var. Þetta
gerðist við lýðveldisstofnun-
ina 1944. Þrykkistimpill þessi
var notaður til að stimpla öll
skipunarbréf opinberra starfs
matnna frá þessum tíma. Allir
embættisstimplar hins nýja
rikis voru keyptir erlendis
frá, en einhverra hluta vegna
hafði gleymzt að fá þennan
dýrmæta stimpil. 1 sjálfu sér
var ekki svo erfitt að gera
þennan stimpil, en það þurfti
sinn tíma og mér voru ætlað-
ir aðeins fjórir sólarhringar.
Þetta var erfitt. Þessi stimpill
er þannig gerður að hann er
tveir fletir með skjaldarmerk
inu og verður annar þeira
að falla nákvæmlega í mynd
hins, þvi að svo eru þeir settir
í klemmu hvor á móti öðrum
og þegar þeim er þrykkt sam
an, með pappír á milli, móta
þeir skjaldarmerkið milli sin
á páppírinn. Þetta er því tals
vert nákvæmnisverk og
krefst tíma. Ekki leit þetta
glæsi’lega úr fyrir mér, en ein
hvern veginn tókst mér að
lj'úka verkinu nóttina fyrir
lýðveldisstofnunina. Síðar
vann ég ýmislegt fyrir Svein
Björnsson forseta vom og
þótti ævinlega gott að vinna
fyrir hann.
Annað skemmtilegt verk-
efni féfck ég til meðferðar, en
það var að grafa biskups
signet Meulenbergs biskups
kaþólskra hér á landi. Það
munu vera 34 ár síðan ég
vann það verk. Þegar Meul-
enberg var vígður til sins
háa embættis hér í Landakots
kirkju kom hans herradóm-
ur, von Rossum kardináli til
þess starfa. Hann hafði teikn
að mynd af signeti handa hin
um nýja biskupi. Var á signet
inu mynd af Maríu mey með
Jesúbarnið, biskupshattur og
mikið af rósaflúri og snúrum
í kringum þetta. Þessi mynd
var stór og var mér nú falið
að koma henni niður í signets
stærð og grafa hana siðan.
Ég lagði til að tekin vrði ljós
mynd af fyrirmyndinni og
hún síðan minnkuð í hæfilega
stærð. En við það varð ekki
komandi. Ég varð að teikna
myndina niður og gera hana
litið eitt stærri en tveggja
króna pening, Þetta gekk er
ég hafði setið hjá þeim heligu
mönnum tvö kvöld vestur í
Landakoti. Síðan skar ég sign
etið og Meulenberg sigldi
með það til Rómar. Ég varð
ekki lítið hreykinn, er Meul-
enberg kom heim aftur, og
tjáði mér þá að hann flytti
mér kveðju frá páfa sjál'fum
sem viðurkenningu fyrir hand
verk mitt og það með, að mér
væri boðið að fara til Rómar
og vinna þar hjá þekktasta
guilsmið Vatikansins i fimm
ár. Þar með fengi ég tækifæri
tii að læra að „infatta" eðal-
steina í málma. En ég bar
ekki gæfu til að þiggja þetta.
Ég vil hins vegar segja að
Meulenberg biskup var ein-
hver mesti íslendingur, sem
ég hefi kynnzt, þótt útlend-
ur væri hann fæddur.
Raunar var þetta ekki eina
tilboðið, sem ég fékk til að
fara utan og öðlast frama.
Eitt sinn alllöngu síðar kom
hingað til Reykjavikur mað-
ur frá Ameriku. Var hann
Dani, en búsettur vestra og
úrsmiður þar i miklu áliti.
Hann kom til min, tók upp
gullúr og bað mig að grafa
mónógram (fangamark) í göml
um stil, sem var á úrinu og
var það mjög rósflúrað. Ég
gerði þetta samstundis og lík
aði honum svo vel að hann
bauð mér að koma til Amer-
íku. Þar skyldi vera til stað-
ar handa mér hús og ég
myndi fá margfalt greitt fyrir
verk mín á við það sem ég
fékk hér heima. En ég hafn-
aði þessu öliu og sé raunar
ekkert eftir því og hef aldrei
gert.
Auðvitað kunni Björn Hall-
dórsson ýmislegt að segja frá
öðrum leturgröfurum og sumt
af því í gamansömum dúr. Ég
gríp hér eina frásögn hans
um Villa Brands í Vestmanna
eyjum.
Og Björn hefur frásögn
sína:
- Vilhjálmur Brandsson í
Vestmannaeyjum var ákaflega
sérkennilegur persónuleiki
og einstakur leturgrafari.
Hann bar sig að handverki
sínu öfugt við alla aðra. Hann
bjó til ald sina sjálfur og gróf
að sér, þar sem venjan er að
grafa frá sér. Þegar þessi at-
burður gerðist var Villi hér
i Reykjavík og var til sjós.
í þann tíð var ekki meira en
svo að gera í gullsmiðaiðn-
inni, að margir þessara hand
verksmanna urðu að fara til
sjós annað slagið til að hafa
í sig og á. Grafal sinn hafði
Villi fengið að geyma á verk-
stæði Jónatans Jónssonar hér
í bæ. Nú ber það við, að Villi
snarast inn á verkstæðið tll
Jónatans og spyr um grafal
sinn. Jónatan segir hann
vera þar sem Villi hafi sjálf-
ur skilið við hann. Tefcur
Villi grafalinn, gengur afsið-
is og hneppir niður um sig.
Heyrist hann síðan tauta:
„Harður ertu dauði, en harð-
ari ertu Vilhjálmur Brands-
son.“ Var þá farið að hyggja
að hvað Villi hefðist að, en
hann var þá að gera að kýli,
sem var stórt og mikið á sitj-
andanum á honum. Rak hann
grafalinn í kýlið og gekk út
gröftur og blóð. Gerði Villi
að sárum sínum, lét grafalinn
á sinn stað og hélt á ný til
sjós. Mun honum ekki hafa
orðið meint af og grafallinn
reynzt hið bezta handverk-
færi við lækninguna.
Eins og fram kemur fytrr í
þessu spjalli sagðist Björn
Hal'ldórsson hafa lært ýmis-
legt umfram sína skylduiðn
hjá þeim heiðursmönn.um Jo-
hansen og Thomsen í Kaup-
mannahöfn. Eitt af því var
alls konar silfursmíði, sem
Björn hefir alla jafna haft
mjög gaman af og stundað af
miklu kappi í frístundum sín
um. Allir gripir hans hafa
verið frumsamdir þ.e. hann
hefir sjálfur teiknað þá og þá
ekki alltaf farið troðnar slóð
ir í listsköpun sinni, þótt
segja megi að munir hans séu
í klassískum stíl. Það er
margt, sem Björn hefir smið-
að og cisilerað, en gripirnir
eru komnir út um hvippinn
og hvappinn og það hefir því
verið talsvert verk að smaia
þeim saman á þessa sýningu.
En Björn vill ekki tileinka
sér annarra verk. Hann seg-
ist hafa fengið hjálp ýmissa
gullsmiða við kveikingu á
munum sínum og megi hann
því ekki þakka sér öll verk-
in einum. Hann átti sjálfur
aldrei svo gott verkstæði og
ful'lkomið að hann gæti unn-
ið muni sína þar að fullu og
varð því oft að fara í smiðju
til annarra.
Við éigin handverk þurfti
hann elcki hjálp. Hann sagði
að i raun réttri væri það
ekki flókið eða áhöldin til
þess. Þar væru mest notaðir
þessir alir: Stungualur, flat-
ur alur, kúptur alnr og strika
alur. Þótt málmskurður sé
um margt skyldur og líkur
tréskurði eru áhö’din ákaf-
lega frábrugðin. Málmspónn-
inn, sem myndast við skurð-
inn gengur ekki upp rauf í
alnum, eins og á tréskurðar-
járnunum, heldur hringar
hann sig upp fyrir framan al-
inn. Við handverk þetta
þurfti ekki annað er þrot-
lausa æfingu í nokkur ár,
það var allt og sumt. Þessi
listiðn er þannig unnin að
allt er gert frihendis. Það
þarf því styrkar hendur til
að vinna þetta verk svo vel
fari og listahandbragð leynir
sér hvergi.
Þannig var Björn Halldórs
son mótaður af hinum gamla
skóla þar sem fagurt hand-
bragð og finleiki sátu í önd-
vegi, en allt klúrt og gróft
þótti í einu orði sagt ljótt.
Nú tilbiðja menn ljót-
leikann, sagði Björn, en
það er þó að breytast til bóta.
Þó er það svo að gangi ungar
stúlfcur á eftir þér er eins og
verið sé að reka heilt stóð
af skaflaiárnuðum merum eft-
ir malbikinu. í gamla daga
voru heimasretumar í Holtun
um svo Iéttstígar að þær
bældu ekki einu sinni grasið.
Og kynnu þær ekki að ganga
skrefið létt lærðu þær það af
lömbunum og folöldunum á
vorin, því þar gat að líta létt
leika, tign og fegurð i hverju
skrefi, ekki tillærðan í dans-
skóla heldur boðaðan af
sjálfri náttúrunni.
En þetta er að breytast aft
ur til hins betra. Menn eru
smátt og smátt að hætta að
meta hið ljóta og snúa til hins
fagra á ný.
Þetta var lífstrú Björns
Halldórssonar, sem'í hálfa öld
hafði stundað málmskurð og
dýrkað fegurði-na í hverju
sínu handbragði. Og hann
hafði ekki til einskis lifað í
þessari trú. Honum veittist
sú ánægja að sjá tvo
syni sína helga sig listgrein-
um þeim, sem hann dáði mest,
smíði á silfur og gull og málm
skurði. Fagurt listahandbragð
Björns Halldórssonar fær
þvi að lifa áfram hér meðal
okkar, þótt hann lærði aldrei
að „infatta" eðalsteina í
málma og yrði ekki ríkur í
Vestu'.’heimi af listiðn sinni.
— vig.
Götubardagar í
Montevideo — tíðir viðburðir í höfuð-
borg- Uruguay.
— Tupamaros
Framh. af bls. 16
flokkurinn, sem er íhaldssam
ur, og Colorado-flofcikurinn,
sem er frjálslyndur, hafa
hingað til ráðið lögum og lof-
um á þingi. Þriðjii flokkur-
inn kemur til sögunnar í
kosningunum i nóvember,
svokölluð alþýðufylking
(Frente Amplio), sem er
bandalag sósíalista, kommún
ista og kristiiegra derríó-
krata. Alþýðufylkingin tek-
ur sér Salvador Ailende, for-
seta Chile til fyrirmyndar og
vill berjast við borgaraflokk-
ana á þ'ngræð'slegum grund
velli. Samkvæmt síðustu skoð
anakönnunum Gallups styðja
24% kjósenda Colorado-
flokkinn, 15% Blancoflokk-
inn og 21% Frente Amplio.
Bianeo-fiokkurinn, sem á að
ild að stjórn Pacheco Areco
forseta, hefur þannig fengið
skæðan keppinaut, þar sem
fylgi hans er orðið minna en
Frente Amplio.
Ýmsir stuðningsmenn
Frente Amplio hafa haft
áhyggjur af starfisemi Tupa-
maros og gagnrýnt aðgerðir
hreyftngarinnar. Talsmenn
Frente Amplio, meðal annars
talsmenn kommún’s a, hafa
látið svo um mælt, að skæru-
liðar Tupamaros og sér i lagi
foringjar þeirra Raul
Send'c, Jorge Manera og
Julio Marenales Saenz, séu
að vísu hugrakkir baráttu-
menn en ævintýramenn, sem
ha.fi ekki „Ijósar hugmyndir
um þá skipan mála, sem eigi
að taka við í Uruguay eftir
hugsanlega valda öku.“
• KLOFNINGUR
Skæruliðár Tupamaros
eru í meginatriðum mótfalin
ir þingræðislegum leikaðferð
um og telja að þær séu t l
þess eins fallnar að seinka
fyrir endanlegri uppreisn
með vopnavaldi gegn vald-
höíunum. Þeir tala um
„stytz.u og beinuistu leið til
byltingar". Samt hafa þeir
ltofað að styðja Frente Am-
plio, en ágreiningur er í röð
um hreyfingarinnar. Uppliaf
legur forystumaður Tupamar
os, er Raul Sendic, sem er
verkalýðsforingi og heyrir
til sósíalístaflokknum, sem á
ofi í deilum við kommúnista.
Þegar Sendic og nánustu sam
verkamenn hans, sem oft
ganga und’r nafninu „Teni-
entes“, voru handteknir í
fyrra, tóku nýir menn við
stjórn hreyfingarinnar. Þeir
hafa síðan fiestir fallið í bar
dögum við lögregluna. Þriðji
hópurinn komst þá til valda
í hreyfingunni, og eru þeir
yngri, gætnari og menntaori
en fyrri foringjahóparnir
tveir.
Klofningur ríkir þann'g
bæði innan Frente Amplio
og Tupamaros-hreyfingar-
innar, og þesssi tvö samtök
eiga í deilum sin í milli.
Þessi ágreiningur er vatn á
myllu Pacheco Areco forsjta
og stjórnar hans í kosnlng-
unum, sem i hönd fara. Áhrif
starfsemi Tupamaros-hréyf-
ingarinnar geta hlns vegar
orðið Frente Amplio nei-
kvæð í kosningum. Stjórnm
er fyrirlitin og vill allt til
vinna til þess að v'nna sig í
álit. En skæruliðar munu
reyna að sjá til þess, að
henni tak'st það ekki Hins
vegar getur svo farlð, að
kosningunum verði frestað
og Samtök Ameríkuríkja
verði beðin um aðstoð, ef al-
ger; neyðarástand skapast í
sambandi við kosnlngarnar.
Af sérstökum ústæðum
eru til sölu nokkrir mjög gamlir munir, meðal annars ýmsar
gerðir af útskornum stólum, English Crown, Victoria og fleira,
enskur leðurstóll, enskur ruggustóll, stólar í hall og fleira,
danskt saumaborð stofuklukka, silfurkaffisett og fleira.
Uppiýsingar í síma 24592.
Saumakonur óskast
Prjónastofan Iðunn hf.