Morgunblaðið - 15.11.1972, Blaðsíða 19

MORUUWiiLAt>l£>, MiOViKUOAGUK 15. WOVKMBEK 1912
152

Dr. Matthías Jónasson: f f
KAPP MEÐ F ORSJÁ $ 1
Athugasemd við grein Jónasar Pálssonar Mattliias .lónasson. \
ÞRENGINGAB
ÆFINGASKÓLA
KENNARAHÁSKÓLANS
Jónas Péilsson skólastjóri Æf-
inga- og tilraunaskóla Kennara
háskóla Islands birti langt við-
tal í Morgunblaðinu 5. þ.m. um
kjör og hlutverk Æfingaskól-
ans. Lýsir hann átakanlega
þeim erfiðleikum, sem skólinn
eigi við að stríða vegna ófull-
nœgjandi húsnæðis, naumra
fjárveitinga og óljósra ákvæða
um hlutverk skólans. Tvísett
er í allar stofur skólans nema
eina, en þó hefir orðið að skilja
tvo efstu árganga fræðslu-
skyldustigsins eftir után dyra.
Sár skortur er á kennslugögn-
um og tækjum. „Er skólinn lak-
ar búinn í þessu efni en „norm“
menntamálaráðuneytisins segja
til um og væntanlega lakar en
flestir ef ekki allir aðrir hverf
isskólar á höfuðborgarsvæð-
inu.“ Af lýsingu Jónasar má
ráða, að skólinn eigi fullt í
fangi með æfingakennslu 7—12
ára barna og hafi ekki mikið
svigrúm fyrir tilraunakennslu.
Það er að vonum, að Jónas æski
úrbóta á þessu, og ég styð þær
kröfur hans einhuga.
FRAMTÍÐ 1 HILLINGUM
Jónas Pálsson ætlar Æfinga-
Skólanum mikið hlutverk og veg
legt. „Skólinn verði miðstöð æf-
ingakennslu á grunnskólastig-
inu öllu, 6—15 ára, og einnig
menntaskóla og sérskólastigi. . .
Skólinn yrði forðabúr þekking-
ar, sem nemendum yrði kennt
að nota.“
Það yrði áhugamönnum um
menntun kennara mikið gleði
efni, ef þessar hillingar yrðu að
veruleika. Til þess mun þó
margs þurfa við, m.a. þarf
kennaralið skólans að hafa tök
á að safna slíkum forða. Slík
stofnun þarfnast ekki aðeins
f jármuna, hún heimtar einnig
allstóran hóp. manna, sem sam-
eina ágæta hæfileika og fyllstu
visindalega menntun, hver til
síns starfs. Þetta eru aðalerfið-
leikarnir, sem starfræksla há-
skóla hjá fámennri þjóð á við að
striða; mannaflavandinn er sízt
auðleystari en hinn fjárhagslegi
þótt hann leyni fremur á sér.
Mér skilst, að blaðamaðurinn,
sem átti viðtalið við Jónas hafi
haft þennan mannaflavanda í
huga, þegar hann spyr: „Er um
að ræða framhaldsnám kennara
og sérfræðinga, sem við skól-
ann vinna?“ Jónas vikur sér
svolitið undan þessari spum-
ingu og svarar henni óbeint að
lokum. „Menntastofnanir kenn-
ara vantar nú brýnt starfsfólk,
sem hefir háskólanám á ýmsum
sviðum uppeldisfræði og
kennslufræði." Nú er Æfinga-
skóiinn deild í Kennaraháskól-
anum og mér sýnist mikið velta
á því, hvernig þeir leysa kenn-
aravanda sinn. Þvi verður varla
unað til frambúðar, að við há-
sköla kenni menn, sem sjálfir
hajfa ekki lokið háskólanámi,
þó að sjáifsagt sé að ætla Kenn
araháskólanum ráðrúm til að að
hæfa kennaralið sitt þeiim kröf-
um, sem vaxa af hlutverki hans
sem háskóla.
Æfingaskólinn verður seint
forðabúr uppeldis- og kennslu-
fræðilegrar þekkingar, nema
hann hafi á að skipa kennara-
liði, sem hafi notið fyllstu vís-
indalegrar menntunar. Eins og
Jónasi er vel ljóst, er æfinga-
kennslan aðeins þáttur í uppeld
is- og kennslufræðilegri mennt-
un kennaraefnanna. Kennari í
slíkum greinum gegnir þvi mik-
ilyæga hlutverki að fylgjast
með framvindu uppeldisvisind-
anna, aðlaga þau íslenzkum
þörfum og staðháttum og túlka
þau í kennslubókum og aimenn
um fræðsluritum. Útlendir
sendikennarar leysa ekki þann
vanda.
A ÆFINGASKÓLINN AÐ
GRÍPA ÚT FYRIR
FRÆÐSLUSKYLDU ALDUR ?
Jónas Pálsson krefst þess end
urtekið, „að Æfingaskólinn
verði aðEdbækistöð æfinga-
kennslu á grunnskólastiginu
öllu, þ.e. núverandi unglinga-
og gagnfræðastigi og raunar
einnig menntaskólastigi." Ég ef
ast ekki um, að hann setur
þessa kröfu fram frá þvi eina
sjónarmiði, sem réttlætir hana,
sem sé að í stofnun hans muni
uppeldisfræðilegri menntun
allra kennara vera bezt borgið.
Eftir þá lýsing, sem Jónas gaf
af starfsörðugleikum Æfinga-
skólans, eru það sannarlega eng
ir gullhamrar fyrir þá, sem ein-
hvern þátt hafa átt í uppeldis-
fræðilegri menntun gagnfræða-
og menntaskólakennara, að Æf-
ingaskólinn heimtar nú að taka
hana í sinar hendur. Háskóli Is
lands hefir annazt þennan þátt
kennaramenntunarinnár um
tveggja áratuga skeið, enda
hafa þeir stúdentar, sem henn-
ar nutu, stundað nám í kennslu-
greinum ‘ sínum við H.I. eða er-
lenda háskóla.
Fá mál eru svo sjálfsögð, að
ekki sé vert að íhuga þau, áður
en til framkvæmda kemur. Því
ætla ég ’að leyfa mér að benda
á nokkur atriði. Ber þá fyrst að
leiða hugann að þvi, sem Jónas
lýsir svo skorinort í viðtalinu,
að Æfingaskólinn fær naumast
ráðið við núverandi hlutverk
sitt, æfingakennslu á fræðslu-
skyldustiginu. Sitthvað þyrfti
þvi að breytast, ef hann ætti
með góðu móti að geta tekið að
sér ný verkefni. Fyrir lesendur,
sem eru ekki nákunnugir upp-
eldisfræðilegri menntun, er rétt
að taka fram, að hún á m.a. að
fela í sér kennslu í sálarfræði
barna og unglinga, í sálarfræði
náms, í sögulegri og nútímalegri
uppeldisfræði og loks í al-
mennri kennslufræði og
kennsluaðferðum við einstakar
greinar. Þó að sálarlif einstakl-
ingsins mótist í samfelldri þró-
un, birtist það með ólíkum hætti
á mismunandi aldursskeiðum. Ef
vel á að vera, þarf uppeldis-
fræðakennslan að gefa þessu
gaum, t.d. með sérstakri áherzlu
á sálarlif og námsatferli ungra
bama fyrir kennaraefni, sem
óska að búa sig sérstaklega und
ir að kenna byrjendum, og sam-
svarandi áherzla á eldri böm
og fram á geigjuskeiðið. Þetta
merkir, að uppeldisfræðileg
menntun kennara fyrir aldurs-
bilið 6—15 ára þarf í veigamikl-
um þáttum að skiptast í tvær
brautir, bæði í bóklegri fræðslu
og kennsluæfingum, þó að
margt sé vitaskuld sameiginlegt.
í menntaskólum, gagnfræðaskól
um og ýmsum sérskólum sitja
aftur á móti ungmenni, sem eru
nærri eða hafa þegar náð full-
þroskaaldri. Kennaraefni fyrir
slíka skóla búa sig undir sér-
greinda fagkennslu, og í upp-
eldisfræðilegri menntun, bæði
bóklegri og verklegri, þarf að
gefa gaum að sérstökum þörfum
þeirra. Sú stofnun, sem tæki að
sér uppeldisfræðilega menntun
allra kennara, yrði því að hafa
tök á að sinna þremur mismun-
andi hópum hið fæsta, en ef
hún tæki einnig að sér sér-
kennslusviðin, yrðu þeir fleiri.
Klefa-
veggur
gekk inn
ÞESSI mynd er tekin úr skdp-
stjóraiklefamum á Brúarfossi og
eins og sjá má hafa orðið bals-
verðar skemmdir á honum eft-
ir árekstur skipsins á borgaris-
jaka. „Ég var sofamdi þarna í
rúmi þegar fyrsta höggið kom
og hrökk þá fram á gólfið. Þar
stóð ég þegar höggið kom á siðu
skipsins en við það gekk út-
veggurinn á klefa mínum tals-
vert inn, eins og sjá má,“ sagði
skipstjórinn á Brúarfossi, Stefán
Guðmumdsson.
Höggið var svo mikið, að sófi
sem stóð uppi við vegginn brotn-
aði og ýmsar skemmdir urðu.
„Jú, óneitanlega brá mér tals-
vert,“ sagði Stefán ennfremur,
„en þó áttaði ég mig fljótlega
hvað um var að vera, þvi að
rúða í glugga klefans brotnaði
nefnil'ega og ishröngl kom inn
um gluggann." Á myndiinni sjást
þeir Stefán og Viggó Maack,
skipaverkfræðingur Eimskipa-
félagsins, ræða skemmdirnar
eftir að Brúarfoss kom i höfn.
Án þess ég vilji draga hæfni
nökkurs manns í efa, hygg ég
þó að þessi viðbót myndi kosta
Æfingaskólann mikið átak. Eng
inn hefur heldur leitt rök að
þvi, að sparnaður yrði að slíkri
ráðstöfun.
Þegar ég tala um Æfingaskól-
ann í þessu sambandi, á ég vita
skuld við hann sem stofnun inn
an Kennaraháskóla Islands. Ef
þeirri stofnun yrði falin uppeld
is- og kennslufræðileg menntun
allra kennara skólakerfisins,
myndu jafnframt öll rannsókn-
ar- og ritstörf á þvi fræðasviði
falla undir hana. Til þess að
rækja það hlutverk þarf sér-
stakar aðstæður, sem enn eru
kannski ekki að öllu leyti fyrir
hendi. Þó menn sakni þeirra
ekki, segja þær til sín að lok-
um. Um fjögurra áratuga skeið
var Kennaraskóli Islands ein-
ráður um alla uppeldisfræði-
lega menntun hér á landi, en
hann skilaði fáum frumsömdum
uppeldisritum, sem þó var brýn
þörf á. Með virðingu vil ég
minna á rit séra Magnúsar
Helgasonar: Uppeldismál. Til
leiðbeiningar barnakennurum
og heimilum, sem kom út 1919.
Eftir öðrum frumsömdum ritum
um almenna uppeldisfræði af
skólans hálfu man ég ekki, en
fáeinar bækur hafa verið þýdd-
ar. En af öllum fræðigreinum
er uppeldisfræði og ýmsar
greinar sálarfræði einna verst
til þess fallnar að vera fluttar
inn óbreyttar frá öðrum þjóð-
um. Til þess eru þær of tengd-
ar þjóðareðli og þjóðmenningu.
Kennaraháskólinn, sem nú er
stofnaður, og Æfingaskóli hans
standa því á þessu sviði frammi
íyrir stóru verkefni.
Vitanlega getur Háskóli Is-
lands ekki miklazt af sínum
skerf til sálfræðilegra og upp-
eldisfræðilegra bókmennta. Þó
hafa kennarar hans í þessum
fræðum sýnt nokkra viðleitni.
Ég nefni aðeins Símon Jóh.
Ágústsson, sem samið hefir fjöl-
mörg rit 1 báðum þessum fræði-
greinum. Sálarfræði hans hefir
komið út í þremur síauknum og
endurbættum útgáfum, og mun
það fátítt um íslenzk lærdóms-
rit. Á þessu ári mun birtast
fyrra bindi nýs rits eftir hann:
Börn og bækur. Lestrarbóka-
könnun, sem er árangur af við-
tækum rannsóknum hans. Hefir
lengi verið brýn þörf á slíkum
rannsóknum.
Aðstaða til fullgildrar mennt
unar í flestum þeim kennslu-
greinum, sem gagnfræðaskólar,
menntaskólar og ýmsir sérskól-
ar þarfnast, hefir verið efld
stórlega við Háskóla Islands.
Fjölþætt kennsla er veitt í nátt
úruvísindum og stærðfræði,
enska kennd til kandidatsprófs
og aðstaða til kennslu annarra
erlendra tungna bætt, kennsla í
sagnfræði aukin, að ógleymdri
kennslu í bókmenntum og mál-
vísindum. Stúdentum, sem vilja
búa sig undir kennslu við fram-
haldsskóla, bjóðast þvi allmarg-
ir valkostir. Aðstaða til uppeld
isfræðanáms hefir einnig batn-
að mjög, siðan upp var tekin
kennsla til B.A. prófs í heim-
speki, sálarfræði og félagsfræði
en þessar fræðigreinar fást við
skyld rannsóknarsvið og styðja
því hver að annarri. Þannig
bjóðast stúdentum margar leið-
ir til víðfeðmrar menntunar, en
engum er það brýnni nauðsyn
en þeim, sem búa sig undir
kennslustarf. Enga bölsýni þarf
til að ætla, að alllangur tími
muni líða, þangað til Kennara-
háskólinn nýstofnaði getur boð-
ið fram slíka aðstöðu til kenn-
aramenntunar, ef hann tekur
að sér framhalds- og mennta-
skólastigið.
Kennaraháskólinn mun leysa
vel af hendi það hlutverk, sem
honum er þegar ákveðið í lög-
um, og hann mun sigrast á hin-
um óhjákvæmilegu byrjunarörð
ugleikum. Hann þarf að treysta
menntunaraðstæður sínar sem
bezt, áður en hann seilist til
nvrrp ^nðfnn arcAfna