Morgunblaðið - 15.11.1972, Blaðsíða 10

1U
MORGUNBLAÐIÐ, MIOVIKUDAGUR 15. NOVKMBKR l'J/2
Lof söngur til
reynd, að maðurinn. í slíkri að-
stöðu beitir öllum huig'santeguim
ráðum til að liía — vilji hans
til að bjarga sér er ódrepandi,
þó að ahit vinni gegn honum.“
Það kostaði Wrede sjö ára
undirbúning og vinnu áður en
hann gat hafið töku myndar-
innar. Árið 1968 fann hann
ákjósaniiegan stað fyrir sögusvið
ið í Röros í Noregi. Ári síðar
hafði hann fengið í hendur kvik
myndahandrit eftir brezka rit-
höfundinn Ronald Harwood, og
náð sammingum við Norsk Film
A/S, Group W Filim í Banda-
ríkjunum og Leontes Fikns í
Bnglandi um framleiðslu á
myndinni. Og árangurinn af
þessu samstarfi má sjá þessa
daigana í Hafnarbíói.
Wrede hefur vandað mjög til
vals á samsitarfsmönnum við
gerð þessarar myndar. Til að
annast kvikmyndaitöku fékk
hann Sviann Sven Nykvist,
einn fremsta kviikmyndatöku-
mann veral'dar um þessar mund
ir. Hann er kunnastur sem einn
helzti samstarfssmaður Ingimars
Bergmanns og hefur séð um
kvikmyndun á 8 myndum þessa
annáiaða sænsfca leikstjóra.
Með hlutverk ívanis Denisov-
iehs fer brezki leikarinn Tom
Courtenay. Hatnn er tvimiæla-
lauist í hópi fremsitiu kvitomynda
leikara, sem nú eru uppi, þó að
um nafn hans leiki minnd l'jómi
en ýmissa annarra snöggtum
l'akari teikara. Enda kærir Co-
urtenay sig kollóttain um sffikt.
Courtenay er 35 ára að aldri,
sonur hafnarverkamanns í smá-
bæ nálægt HuM. Hann brauzt
sjálfur til mennita og lagði
stund á ensilcar bó'kmenn'tir við
Lundúnaháskóla. Síðan féikik
hann inngönigiu í Konungtegu
leiklistarakademíuina oig liauk
þaðan prófi árið 1960 mieð láði.
Var hann þá strax ráðinn að
Old Vic-leikhúsiinu í Lundúinum
og náði skjótum frama. Síðustu
árin hefur Courtenay leikið
jöfnum hönduim á lleikisviði og í
kvikmynduim, Fyrsta kvikimynda
hlutverk hans var í . myndinni
„Private Potter“ sem Casper
Wrede stjórnaði. Meðal þekkt-
ustu mynda hans eru til að
mynda „The LoneMiness of the
Long Distanee Runner", BiMy
Liar“, og „Kinig and Country".
Og nú bætist Dagur í lífd Ivans
Deniisovichs í þennan flokk.
Um lieiikstjóra og höíund þess-
■arar myndar, Casper Wredie, er
það að segja, að hamn fæddist
í Finnlandi árið 1929, og nam
bókmennitir við hás'kólana í
Gautaborg og Hellsinki. Hann
var teikhúsgaign'rýnandi við
dagbiað í heimalandi slnu um
tiíim'a, en árið 1950 hélt hann til
Englands oig nam teiikhúsíræði
ÞAÐ var kvöld eitt árið
1962, að aðalritstjóra sovézka
bókmenntatímaritsins Novy
Mir barst í hendur skáld-
söguhandrit eftir miðaldra
stærðfræðikennara, sem bú-
settur var í bænum Ryazan
skammt frá Moskvu. Aðalrit-
stjórinn var í þann mund að
ganga til náða, svo að hann
ákvað að taka handritið með
sér í rúmið og lesa það fyrir
svefninn. Ritstjórinn hafði
ekki lesið margar blaðsíður,
þegar honum varð ljóst, að
hann var með meistaraverk
milli handanna. Hann reis
óðar úr rekkju, klæddist
dökkum samkvæmisfötum,
sem hæfir slíku tilefni, og
lauk lestrinum þannig bú-
inn.
Enginn getur dæmt urn hvort
þessi saga á sér stoð í raunveru-
leikanum, en hitt er staðreynd
að í nóvembermánuði 1962 birt-
ist skáldsagan Dagur í lífi Iv-
ans Denisovichs eftir Atexander
Solzhenitsyn í tímaritinu Novy
Mir. Sagan vakti samidægurs
geysilega athygh og i Sovétríkj
unum seldisit allt upplag tíma-
ritsins á fáeinum dögum. Gagn
rýnendum um alilan heim bar
siaman um að ekkert þessu líkt
hefði nokkru sinni birzt í sovét
bókmenntunum.
Solzhenitsyn var þá rúmliega
fertugur að aldri. Hann var
stærðfræðingur að mennt, er
barizt hafði fyrir land sitt í
heimsstyrjöldinni, hlotið liðsfor
inigjatign og tvívegis heiðurs-
merki fyrir vasktega fram-
gönigu. Árið 1945 var hann tek-
inm fastur 'af pólitísbum ástæð-
um en var 12 árum síðar veitt
uppreist. Settist hann þá að í
bænum Ryazan og kenndi þar
stærðfræði við gagnfræðaskóla
firam til ársins 1962.
Dagur í lifi ívans Denisovichs
var fyrsta ritverkið, sem Solz-
henitsyn lét frá sér fara. Sag-
an gerðist í rússneskum fanga-
búðum á Stalín-tímanum og
byggði á reyns'lu höfundar af
þeim stofnunum. Hún lýsir ein-
um vanabundnum degi fangans
Denisovichs — meira að segja
„góðum“ degi.
Hálífu ári síðar las uragur
finnskur leikhúsmaðuf og sjón-
varpsleikstjóri í Englandi, Casp
er Wrede að nafni, finnsku og
ensku þýðimguna á þessu róm-
aða verki. Hann ákvað þá strax
að gera kvikmynd eftir sögunni.
„Það er erfitt að segj'a nákvæm-
tega hvað það var við söguna,
sem hreif mig fyrst,“ segir hann,
„en það sem vakti áhuga minn
hvað mest voru vandamiálin sam
fara fangelsisvistinni. Sú stað-
lífslöngunar
mannsins
Hafnarbíó hefur sýningar á
*
Degi í lífi Ivans Denisovichs
Atriði úr fangabúðimum.
ívan Denisovieh nappaði auka skammti af graut þemian ágæta
dag.
við leiklistarskóla OM Vic-leik
hússins í Lundúnum. Þar tólkst
vinátta mieð honum og Tom
Courtenay. Næstu árin var
hann leikstjóri við The Oxford
University Drama Society og ár
ið 1956 sneri hann sér að sjón-
varpinu og vakti mikla athygli
fyrir leikstjórn sína á ýmsum
sjónvarpsleikritum. Meðal ann-
ars var hann leikstjóri fyrsta
sjónvarpsteikrits sir Laurence
Oliviers. Han-n hélt þó áfram að
starfa við ýmis ensk leikhús,
og varð brátt kunnur fyrir svið
setningjar sín'ar á leikritum Ib-
sens og Strindbergs. Þá hefur
hann eininig gext nókkrar _kvik-
miyndir, en Dagur í Ifi Ivans
Denisovichs er þó stærsta verk
efnið sem hann hefur ráðizt í á
því sviði.
„Styrkur myndarinnar liggur
i því hversu algiM hún er,“ seg-
ir Wrede um þessa mynd sina.
„1 mínum augum er myndin lýs
ing á innilokun — þetta getur
verið maður í famgelsi hvar sem
er. Myndin lýsir aðstseðum þar
sem mien'nimir verða að láta af
persóniulegum kröfum sínum til
Mfs'ins — til þesis að geta lifað.
Hver einstak'l’i'nigur fer sínar eig
in leíðir í þessu skynd, en þeir
sem gæddir eru miestum innri
styrk spjara sig bezt. Við leit-
umst því við að undirstrika að í
manninum býr ósigrandi afl —
Mfslöngunin. En manninum er
þó nauðsyn að varðveita sjáiífs
virðiragiu sina. Að glata henni er
eins konar dauði.
Myndin um ívan Denisovich
lýsir þannig fyrst og fremst
voninni. Hún lýsir sérlega góð-
um degi í tilveru Ivans — en í
þessu sambandi er „góður“ af-
stætt hugt.ak. Ivan veiktist ekki
þennan daginn; hann nappaði
aukaskammti af graut, hamn
sl'app við vist í hiegnimigarklef-
anum, hann keypti ofurliitið tób
ak. All't þetta eru smávægiiteg
atvik, en í sameinángu skapa
þau góðan dag fyrir Ivan Denis
ovichs. Hanm hefur lifað af einn
daginn enn og morgundagurinn
færir nýj'a von.
Kvikmyndunin á ívan Denis-
vel, og myndin hefur hliotið ein-
ovich þykiir hafa tekizt einkar
róma lof alls staðax í hinum
vestræna heimi. Af eðlilegum
ástæðum hefur hún ekki fenigizt
sýnd í iöndum kommúrasmans.
Blíki heldiur í föðurlandi kvik-
myndaleiikstjórans. Þegar undir
ritaður var þar á ferð síðl'a vetr
ar í fyrra hafði kvlkmyndaeftir
litið nýlega bannað sýningar á
mynidinni þar. Ég spurði full-
trúa utan'ríkisráðuneytisins
hverju þetta sæitti. í fyrstu var
fátt um svör, en síðar var mér
tjáð að þessi ákvörðun ætti eft-
ir að hljóta staðfestingu fyrir
dómstólum og heimiMiarmaður
minn hafði eraga trú á öðru en
þessari ávörðun yrði hnekkt.
En hann hafði á rönigiu að
standa. Myndin hefur enn ekki
verið sýnd þar í landi. Firan-
I'and á landam'æri að Sovétrí'kj-
unum.
- bvs.
Kuldinn var versti óvlnnr fang-
anna.