Morgunblaðið - 21.12.1972, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. DESEMBER 1972
Geir Hallgrímsson i þingræ5u;
Gengislækkunin afleiðing
heimatilb úins vanda
Upphafið að fleiri
gengisfellingum
AÐDRAGANDI þessarar
gengislækkunar er heimatil-
búinn vandi núverandi ríkis-
stjórnar og þess vegna er
ábyrgðinni af gengislækkun-
inni lýst á hendur henni. AI-
menningur hefur ekki trú á
þessari gengislækkun, enda
er hún aðeins upphaf að fleiri
gengisfellingum. Það er m.a.
þess vegna, sem sjálfstæðis-
nienn hafa borið fram tillögu
um vantraust á ríkisstjórnina
og telja það sjálfsagt, að kjós-
endur fái að kveða upp dóm
sinn yfir þeim mönnum, sem
fyrir síðustu kosningar sögðu,
að þeir myndu ekki beita
gengislækkun til lausnar
neinum efnahagsvanda. Þetta
kom m.a. fram í ræðu Geirs
Hallgrímssonar í umræðum
á Alþingi í fyrrakvöld um
gengislækkunaraðgerðir rík-
isstjórnarinnar, en þá knúðu
stjórnarflokkarnir fram laga-
samþykkt fyrir afleiðingum
þeirra.
Geir Hallgrímsson skírskotaði
til þeirra orða foirsætísráðherra,
að geíngislækku.n væri ebki bann-
orð af hálfu Fra m s ök n arflokks -
ins. Sagði Geir það rétt, að fram-
sóknarmenn hefðu oft staðið að
slíkum aðgerðum í efnahagslifi
landsmanna. Sérstaklega minn-
isstæð værl þátttaka þeiirra í siik
um aðgerðum á þinginu 1949—
’50, þegar þeir lýstu vantraustí
á ríkisstjóm Sjálfstæðisflokksins
fyrár að bera fram tillögu til
genglsbreytingar tíl þess einmitt
að tryggja rekstrargrundvöli at-
vinnuveganna, en hefðu síðan
myndað stjóm með sjálfstæðis-
mönnum tii þess að tryggja
slíkri gengisbreytingu fram-
gang.
Fyrir kosningarnar 1971 hefði
það verið bannorð að áliti for-
sætisráðherra að nota gengis-
breytingu sem tæki tii þess að
tryggja rekstrargrundvöll at-
viimuveganna. Þá fór forsætís-
ráðhenra um landið og boðaði,
að tíl slíkra aðgerða myndi
aldrei koma, ef kjósendur treystu
honum fyrir stjómvelinum. Enda
þótt forsætisráðherra segði nú,
að gengislækkun hefði ekki ver-
ið neitt bannorð 1 huga eða
imrnni Framsóknarflokksins, þá
væri gengislækfcun bannorð í
máiefnasamningi núverandi rík-
isstjómar. Las Geir Hallgríms-
son siðan upp úr málefnasamn-
ingnum, þar sem segiir:
Rikisstjórnin mun ekki beita
gengislaekkun gegn þeim vanda,
sem við er að glíma í efnabags-
máíiuim, en halda áfram verð-
stöðvun, þar tii nýjar ráðstaían-
ir hiafa verið gerðar til að hamia
gegn óeðlilegri verðlagsþróum.
GENGISLÆKKUNIN
FYRSTA RÁÐIÐ
Þessi gengislækkun væri í
raun og veru fyrsta tillaga nú-
verandi rikisstjómair til lausnar
e fnaihagsvandaas og fyrsta ráð-
ið, sem hún gripi til þvert ofan
í það, sem segði í málefnasamn-
ingmuim. Þetta eitt væri út af
fyriir sig fullkomin ástæða til
þess að ríkisstjórnin segðd af
sér. Kosn ingaioforð stjómar-
flokkanna fyrir kosningarnar
1971 og málefnasamningur
þeirra hefðu verið svikin.
Forsætisráðhenra hefði gefið
þá skýringu í sjónvarpi, að það
hefði verið við ákveðinn vamda
eða arf frá fynri rikisstjóm að
etja og að sú stjóm hefði verið
búin að stofna til útgjalda en ekki
séð fjurir tekjum tii þess að mæta
þeim. Þetta væai alvarleg ásök-
un um ábyrgðarleysi, ef satt
væri, af hálfu fyirrveramdi ríkis-
stjórnar. En ef þetta hefði ver-
ið rétt, hvað hefðu þá verið eðli-
leg viðbrögð viðtakandi stjórn-
ar, sem vildi sýna ábyrgðartil-
finningu og bæta úr skák? Auð-
vitað hefði það verið að sjá fyr-
ir tekjum eða skera niður út-
gjöld.
En þessi rikisstjóm hefði gert
hvorugt. Eftir að hún tók við
völdum, hefði hún þvert á móti
aukið útgjöld og flýtt greiðslu
þeirra útgjaida, sem ákveðin
höfðu verið af fyrrverandi ríkis-
stjóm og ekki gert nokkna til-
raun til þess að afla tekna til
þeiirra.
Geir Hallgrimsson tók það
fram, að núverandi rikisstjóim
hefði haft í umfrairnitekjur töiu-
vert á annam milljarð króma á
árimu 1971 mdðað vdð það, sem
fjárlög þá gerðu ráð fyrir. Það
hefði samt ekki verið nægilegt
til þess að standa undir eyðslu-
stefnu hennar, heldiur hefði
stjómin skiiað ríkisbúskapnum
með þeim áramgiri, að á honum
var halli, sem nam um það bil
400 millj. kr. gagnstætt jaínmikl
um hagkvæmum greiðsluaf-
gangi árið áður í tíð viðreisnar-
stjórnarinnar.
VANMAT
FORSÆTISRÁÐHERRA
1 stjórnartíð núveramdi rikis-
stjómar og með aðgerðum henm-
ar hefðd laiunakostnaður í hmað-
frystiiðnaði landsmanna verið
35—40% hærri .1 nóvember 1972
miðað við nóvemiber 1971. Þar
væri um veigamifcla ástæðu að
ræða fyrir þeim aðgerðum, sem
rikisstjómin sæd sig nú til-
neydda til þess að beita. Þetta
hefði forsætisráðherra játað í
umræðum um firumvarpdð, þar
sem hamn hefðd sjálfur viður-
kennt, að hann hefði vanimetið
aðstöðu atvinnuveganna og hvað
óhætt hefði verið að lofa i mól-
efnasammingnum.
Nú liti dæmið þannig út, að
með 11% gengisfeilingu skorti
sjávarútveginn 450—500 millj. ti'l
þess að bera sig. Það væri þvi
von, að forsætisrá öherr a talaði
varlega um, hve varanlegar að-
gerðir rikisstjórnarinnar nú
væru og að hann gerði sér ekki
bjartari vonir en svo, að slaimp-
aðist út vetrarvertíðina.
Fyrrverandi rfkisstjóm hefði
tekizt að ná þeim árangri, að
20% kaupmáittaraukning varð
um leið og hagkvæmur vlðsfcipta
jöfnuður varð við útlönd og
greiðsluafgangur hjá rikissjóði.
Á bak við þá kaupmáttaraukn-
ingu stóð verðmætasköpun í
þjóðfélaginu, sem hefði átt að
gera þá kaupmáttaraiuknimgu
varanlega. Núverandi ríkisstjóm
hefði náð 13% kaupmáttaraukn-
ingu með þvi að stofna tii halla
á viðskiptunum við útlönd, sem
nam 4000 millj. kr. á siðasta ári
og að minnsta kosti jafn mikl-
um halla á þessu ári.
Þessu hefði núverandi ríkis-
stjórn náð með þvi að eyða af
sjóðuim, sem til voru á árum við
reisnarstjómarinnar og stofna
tíl halla á ríkisbúskapnum sjálf-
um, sem verið hefði um 400
miMj. kr. á síðasta ári og vænt-
anlega jafn mikill á yfirstand-
andi ári.
Þessi kaupmáttoraukning
hefði verið fölsk baupmáttar-
aukning, sem byggðist á því að
l&fia um efni fram og stofna tíl
skulda erlendis. Hún væri Hk
því, að einstaMingurinn gerði
sér það dæmi upp eða teldi sér
trú um, að hann hefði mieiru úr
að spila af því að hann hefði
fengið lán — en sem hann yrði
svo auðvitað að greiða síðar.
Heimamarkaðurinn nú væri
rekinn með stórkosttegum halia
og það þyrfti að haikka fram-
leiðsluvörur hans. Þeer yrðu dýr-
ari í útsölu og það hefði áhrif
á framfærsiu- og kaupgreiðslu-
vísitöluna, sem svo aftur hefði
það í för með sér, að hagur sjáv-
arútvegsins yrði verri, þegar til
lengdar léti.
Ef það ætti að vera nokfcur
heil brú í þessum aðgerðum rík-
isstjómarinnar, þá fæiist hún í
þvi, að gengislækfcunin yki tekj-
ur útflutningsiins strax, en þær
bætur, sem launþegum væru æti-
aðar og rikisstjórnin stærðd sig
af, kæmu tíl framkvæmda tölu-
vert seinna og á þessu millibili
flyti á meðan ekki sykfci.
TJALDAÐ TIL EINNAR
NÆTUR
Hér væri tjaldað til einnar
nætur og þó að horfast yrði i
augu við raunhæfa gengissfcrán-
ingu og jafnvægi að vera á milli
fram'boðs og efltiirspurnsr gjald-
eyris með okkur fslendingum,
þá yrði hún að gerast með þeim
hætti, að það vekti traust manna,
væri varamleg og skapaði styrk-
an og traustan grundvöll, ekki
bara fjnrir eima vetrarvertíð, sem
stæði 3—4 mánuði, heddnr lengri
tíma.
Forsætisráðherra hefði sagt,
að öðru máii gegndi um gengis-
breytínguna nú en aðrar gengis-
breytingar, sem orðið hefðu.
Gengisbreytingamar síðustu,
1967 og ’68 voru gerðar vegna
gengisfalls pundsins og vegna
verðlsefckana sjávarafurða fs-
lendinga á eriendum mairhaði og
vegna aflabrests. Það voru utan-
aðkomandi áhriif, sem þar voru
eingöngu að verki. Sú gengis-
breytingin, sem nú hefðS verið
gerð, ætti sér stað, þegar ís-
lendingar nytu hæsta markaðs-
verðs sjávarafurða á erlendium
markaði, sem þeir hefðu nokhru
sinni notið og genigiisfellingin nú
ætti sér stað samitímis því, sem
verðlag á þessum afurðum færi
hækkandi.
Aflamagn í heild sinni hefði
ekka minnkað, þótt samisetning
hans vseri ekki hagstæð, en þeg-
ar hvort tveggja væri tekið í
eiima heild, aflamagnið og verð-
mætið, þá færi útflutningsverð-
mætið hækkandi frá því árið áð-
ur, jafnvel um 10% eða meira.
Undir slíkuim krimgumistæðum
væri nú gengislækbun fram-
kvæmd af þeirri ríkisstjóm, sem
hefði þó saigt, að gengiislækkun
væri leið, sem aldrei kæmi til
greina og hét kjósendum þvi.
Ræðumaður bar siðan fram
þá fyrirspurn, hvað ætlunin væri
að gera við þau 2,5 kaupgreiðslu-
stig, sem felld hefði verið nið-
ur greiðsla á með hinni tíma-
bundnu verðstöðvun frá þvi í
júlí i sumar. Þvi hefði verið lof-
að, að þau kænnu til útborgunar
um áramót.
í öðru lagi spurðist Geir Hall-
gríimsson fyrir um hvaða þróun
yrði á kaupgreiðsluvísitöliunni í
kjölfar þeirra ráðstafana, sem nú
væri verið að gera.
1 þriðja lagi bar hann flram
fyrirspum um, að hve miklu
leyti tekið vaari tillit til verð-
hækkanaþarfa heimaiðnaðarins
eins og ýmissa þjónustufyrir-
tækja svo sem fyrirtækja Reýkja
vihurborgar.
Loks spurði Geir Hallgríms-
son, hvaða aðrar ráðstofanir rík-
isstjárnim hygðist gera, ef þær
væru ncykkrar umfram þær, sem
fram hefðu komið á Alþimgi í sam
bandi við gengislækfcunima nú.
Væru tíi útreifcningar um af-
komu sjávarútvegsins á næsta
áiri mdðað við þessar ráðstafan-
ir og við hvaða fiskverð væiri
miðað? Hvernig hygðist ríkis-
stjómin ráða bót á þeim haMa,
sem væri á tryggingakerfi fiski-
skipa? Á meðan ekki væru kom-
in fram svör við þessurn spurn-
ingum, væri alls ekki Vist, að
þær aðgerðir, sem nú hefðu ver-
ið gerðar, væru til þess fallnar
að ráða bót á vanda a'tvinmuveg-
anna.
ÁFRAMHALDANDI
VIÐSKIPTAHALLI VIÐ
ÚTLÖND
Það veeri Ijóst, að áframhald-
andii halii yrði á viðskiptojöfn-
uðinum við útíömd og áframhald-
andi skuldiaisafnun erlendis, sem
þyngdi afborgana- og vaxta-
byrði landsmanna og drægi úr
imætti þeirra tdíl nýrra fram-
kvæmda innanlands. Og Ijóst
væri, að þessi óhiagstæði við-
skiptojöfnuður yrði meiri held-
uir en valkostanefndin teldi há-
mark þess, sem verða mættí.
Horfaist yrði í aiugu Við það
vandamál, að flutningafyrir-
tæki landsmanna, sfcipaifédögiin
og flugféiögin væru reikin með
hundmð millj. kr. halla. Sömu-
leiðis yrði að horfast í augu við
hækkunairþarfir þjónustufyrir-
tsekja, sem seldu þjónustu sina á
imnlenduim markaði oig hefðu
orðið fyrir kostnaðaiihækfcunum,
frá því að núveramdi rikisstjóm
tók við völdum og stöfuðu ai
ýmisum ráðstöfunum, sem hún
hefði hrósað séir af.
Að því er snerti iverðhækhaina-
þairfir fyrirtækja Reykjavíkur-
borgair, þá voru þær ful'lkomlega
viðurkenndar á siðasto ári. Enn
á ný væiru áreiðanlega tíl stoð-
ar h aíkkunarþarfir, bæði hjá
þessuim fyrirtækjum og öðrum.
Það væri engin mannvanzba hjá
stjómendum Reykjaviburbargar
að vilja ftdinægja þeim þörflum,
sem slífc almenningisþjónustufyr
irtoeki ættu að inna af höndum.
Það ma;tti sjá af fondœmi og
•reynslu sírnans, sem væri ein-
götngu ríkisfyrirtæbi, hvað gerð-
ist, ef ekki væri unnt að full-
nægja þörfiutm neytenda. 1
Reykjavík væru þúsundir manna
í Breiðholti, sem biðu efitiir síma
mánuðum saraan og jafnvel
þyrftu að bíða meira en ár
vegna fjárskorts símans, eins og
að honum hefði verið búið, eftir
að honum var gert að greiða
söluskatt.
Síðustu viku þingsins fyrir
jól, í þeirri viku, sem afgreiða
ætti fjárlög, hefðu ekki komið
fram upplýsingar um, hvernig
draga ætti úr útgjöldum á fjár-
lögum, hvort heldur væri um
rekstrargjöld að ræða eða út-
gjöld til framkvæmda. Ekki hefði
verið upplýst, hvernig ætti að
draga úr útlánum opinberra
sjóða o.s.frv.
Geir Hallgrímsson lagði á það
áherzlu að lokum, að gengis-
breyting út af fyrir sig gæti ver
ið eðlilegt hagstjórnartæki. En
aðdragandi þessarar gengislækk
unar væri heimatilbúinn vandi
núverandi ríkisstjórnar og þess
vegna væri ábyrgðinni af geng-
islækkuninni lýst á hendur
henni. Það gæti vel verið, að
ekki hefði verið fyrir hendi önn
ur leið betri eða skárri úr þeim
vanda, sem ríkisstjórnin hefði
komið þjóðar- og ríkisbúskapn-
um í heldur en að breyta geng-
inu. En aðdragandi gengisbreyt-
ingarinnar og þær ráðstafanir,
sem gerðar væru samhliða henni
eða látnar undir höfuð leggjast,
ummæli forsætisráðherra og rök
fyrir gengisfellingunni væru þess
eðlis, að allir mættu sjá, að hér
væri aðeins tjaldað til einnar næt
ur.
Það væri þess vegna, sem
þetta væri aðeins upphafið að
fleiri gengisfellingum og að því
kæmi, að almenningur fengi því
miður að komast að raun um
það, þótt það væri ekki sagt upp
hátt nú. Skilyrði til þess, að
gengisbreyting næði tilgangi sín
um, væru þau, að almenningur
fengi tiltrú á hinni nýju gengis-
skráningu. Því færi víðs fjarri,
að unnt væri að skapa slíka til-
trú á meðal almennings á Is-
landi í garð þeirra stjórnvalda
sem við byggjum við nú, eins
og þau hefðu farið að til þessa
og eins og þau stæðu að þessum
ráðstöfunum. Það væri þess
vegna, sem sjálfstæðismenn
hefðu borið fram tillögu um van
traust á ríkisstjómina og teldu
það sjálfsagt, að kjósendur
fengju að kveða upp dóm sinn
yfir þeim mönnum. sem fyrir
síðustu kosningar sögðu, að þeir
myndu ekki beita gengislækkun
til lausnar neinum efnahags-
vanda.
BRIGÐ Á GEFNUM
LOFORÐUM
Eggert G. Þorsteinsson (Alþfl.)
sagði, að gengislækkunin nú
væri tvímælalaust brigð á gefn-
um loforðum ríkisstjómarinnar.
Eggert G. Þorsteinsson.
Eftir 12 ára róg um fyrrverandi
ríkisstjórn hefði núverandi
stjórnarflokkum tekizt að vinna
meiri hluta ekki hvað sízt með
þvi að villa um fyrir kjósendum
og telja þeim trú um, að kæm-
ust þesstr flokkar tii valda, þá
myndu þeir aldrei beita gengis-
lækkun. Það væri þessi hópur
kjósenda, sem tvímælalaust