Morgunblaðið - 21.12.1972, Side 15

MORGUNRLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. ‘DESMlBEÍl 1972
blöðin, sem hfuin segir frá, held-
ur einmig ieitazt við að sikygign-
a®t inin í hugskot þeirra manna,
sem stóðu að þeim og skri.fuðu
þen. En þeirra á meðai gat að
Kta sundurleitustu manngerðir,
meinhægustu hversdagsmenn
jaifht sem kostulegustu kynja-
kvisti; og aiit þar á miiii.
Eðiilegt er, að Viihjáimur
skykti staðnæmast við árið 1944,
þó gaman hefði verið, að bókin
hefði náð lengra, heizt til dags-
ins í dag. En þá hefði ekki held-
ur verið uim sagmfræði að ræða
I venjulegum skilningi, heldur
álit og umsögn. Viihjálmur sagði
nýlega i blaðaviðtali, að ,,saga
blaðamennsku eftir þann tíma
yrðS ekki slkráð nú I biii, og
mumdi það bíða seinni tíma og
senmilega aninars höfundar".
t>að er hógværiega og vafa-
iarnst einnig réttdiega mælt. Þau
stórtiðindi hafa ekki gerzt í is-
lenzkri blaðaútgáfu síðan lýð-
veldisárið, að ástæða sé til að
hnaða þvi að rita sögu hennar
þeirra hluta vegna. Hins vegar
mun vonandi koma að því ein-
hvenn tima, að einhver taid sér
fyrir hendur að kafa ofan í ís-
ienzk biöð dagsins i dag og segja
sögu þeirra, og mun sá maður
þá þurfa að vera í hraðlæsara
kkgi, svo ekki sé meira sagt.
Guðmundur G. Hagalín -w
skrifar um J 3U1YM1^ JM1K - . ~ > ' - -f -1
Sitt af hvoru tagi
Guðnrnindur Böðvarsson:
Konan sem lá úti.
Línur upp og niður.
Safnrit II.
Hörpuútgáfan 1972.
í þessu öðru bindi af safnrit-
um Guðmundar skálds Böðvars
sonar eru sjö frásagnir og smá-
sögur. Þar segir fyrst frá hinni
sérstæðu kvenhetju, Kristínu
Kjartansdóttur, sem í nærfellt
þrjá áratugi bjó búi sínu á Sig-
mundarstöðum í Hálsasveit. Hún
var af fátæku foreldri komin, en
hún og þóndi' hennar, Guðmund
ur Sigurðsson, bjuggu rómuðu
rausnar og myndarbúi, unz
hann varð bráðkvaddur á jóla-
föstu 1932.
Stutt er milli Kirkjubóls í
Hvítársíðu og Sigmundarstaða í
Hálsasveit. Hvítá er þó þar á
milli, en ferja hefur verið á ánni
og stundum á henni tryggir ís-
ar á vetrum. Tókst því góð og
traust vinátta milli heimilanna á
Kirkjubóli og Sigmundarstöðum,
og veturinn 1947—‘48 dvaldi
Kristín á Kirkjubóli, en var
næsta sumar í Hálsasveit í nánd
við sitt gamla heimkynni. Um
haustið fluttist hún svo á ný að
Kirkjubóli. Oft hvörfluðu augu
hennar yfir ána, og á þorran-
um 1949 kvaðst hún ætla að
skreppa yfir í Hálsasveit
og hitta þar gamla vini, því þó
að hún væri nú 79 ára, var hún
vel hraust og létt á fæti. Það
var svo að morgni hins sjöunda
febrúar, -að Guðmundur Böðv-
arsson fór með hana í jeppa sín
um fram að Bjarnastöðum
og ferjaði hana yfir Hvítá. Þeg-
ar yfir kom, skildi með þeim, þvl
að veður var stillt, litið frost
og gangfæri allgott — og gamla
konan taldi sig hafa tafið Guð-
mund nógu lengi og sér ekki of-
Grænland með augum farmanns
Jónas Guðmundsson:
GKÆNLANDSFARIÐ.
208 bls.
Hildur — 1972.
JÓNAS Guðmundsson semur bók
sdna í tveiim þáttiuim, sean hanm
fléttar saimn. í fyrsta lagi eru
þaoina frásagmir af sjóferðum
mneð dömisku Grænlamdsifiari —
hanm var þar sitýrimaður — og
eigdm kynmium af dönskum sjó-
mömmum og heimnamömmum á
Græmlandi. f öðru lagi er svo
þamna fróðleiikur um Graenlemd-
iniga fyrr á tímum, sém höfumd-
ur hefur samian dregið úr bóikum.
Er fyrrnefinda efinið að mánum
dómi mum aðgen.gilegra. Raumar
safcma ég, að höfumdur skyldi
efkfci hafia gerrt því enm ýtarlegri
ákil, þó himu efinimiu hefði þá
verið sleppt með öllu.
Jómas getur sagt hmiyttilega
frá því, sem fyrir augu ber. Þá
lætur hamm gamnmimm geiisa —
stumdum að vísu í hálíkæringi —
og ýrir góðlátlegum þversögnum
sam.am við frásögnima; getur líka
verið ljóðrænin. og „skáldlegur“,
þegiar hamm vill það við hafia.
Em harnn á emmifiremur til að
segja látlausit og ýkjulaust firá,
þegar honuim þykir það vdð eigia.
Þættir þeir úr sögu Græmiliainds,
sem hiamm blamdar saman við
ferðasöguma, eru góðra gjalda
verðir, svo langt sem þeir ná.
Gallimm er aðeins sá, að um þau
efini hefur svo mikið verið skrif-
að — og vafialaust eru þar ekki
öll kuri kamin til grafar — að
erfitt er að gera þeim nbklkur vdð
hlátamdi skil í þáttum sem þess-
um.
Alt't öðru máli gegnir um það,
sem Jónas segir firá háttum nú-
lifamdi Græmlendim'ga. Þá lýsir
hamm eigim reymislu; segir frá,
hvermig lífið í iamdimu feemur
honum sjálfum fiyrir sjónir. Og
þær lýsimigar eru bæði fyndnar
og eiinmig að síniu leyti fróðlegar.
Forvdtmilegast er þó kanmski
fyrir íslenafean lesanda að heyra,
hvað hanm segir um samskipti
Dama og Grænilendinga. „Það er
eimisog Darniir líti allfcaf á Græm-
leindiiniga etaog sjaldgæf dýr, sem
þeir einir kunrni að umganigast,
en mér er samt nær að haida,
að Danir séu einia þjóðin í viðri
veröld, sem eklki skilur Græn-
lendtaga," segir hamm meðal
ammars.
Því miður er þessd bók ekki
að öllu leyti nógu vel út gefim.
Margt vafasamit orðalag hefði
mátt færa til betri vegar, ef höf-
bami: leyf mér að lifa —
deyddu mig ekki!
Þýðimg Sigríðar er góð, sér-
lega ijpur og mái hennar fag-
urt. Próförk vel lesta, þó er ekki
íufflt samræmi i ritun orða,
hvort skuli eitt eða tvö. [sjá bls.
61 og 148]. Prentun mjög skýr.
Hafii útgáfan þökk fyrir góða
bók, en ég hefði valið henni
fiokk bóka hinna fullorðmu.
Sögur sr.
Friðriks
Valið hefur: Séra Bernharður
Guðmnndsson.
Prentun: Offsetmyndir s.f.
Setning:
fsafoldarpentsmiðja hf.
Filmnn: Prentþjðnustan sf.
títgefandi: Bókaverzlun Sigfús-
ar Eymundssonar.
Þetta eru 24 sögur úr safni
þvi, er sr. Frlðrik Hallgrims-
son valdi fyrir sama útgáfufyr
irtæki á árunum 1931—1935. Þá
var þeim forkunnarvel tekið. Já
sum bindin hreinlega lesin upp
til agna. Því er mikill fengur að
þessari bók fyrir þá, sem trúa
því, að kristin lífsskoðun eigi
erindi við æsku þessa lands. AU
ar eru sögumar sagðar sem und
irstrikun eínhverra þátta í kenn
ingu Krists, útskýring á orðum
háns. Mál sr. Friðriks er tært,
ber keim af sinni tíð, sjálfsagt
hefði hann orðað sumt á annan
veg í eyru unglinga i dag, en
það mun engan svíkja að kynn
ast því,
Um val sr. Bernharðs get ég
verið fáorður, því að ég fæ ekki
betur séð, en vel hafi til tek-
izt. Ég er ekki sannfærður um að
neinar 24 aðrar hefðu verið
betri. Valaðferð hans, eins og
hann lýsir henni, var snjöll,
enda má í bókinni finna margar
perlur til þess að rétta barni,
sem er að þroskast til manns.
Slíkra bóka er alltaf vant, því
fagna ég þessu safni, og ég veit
að það mun eignast marga vini.
Myndir Ragnheiðar eru méð
þeim beztu, er ég hef séð I ís-
lenzkri barnabók. Þær eru
dregnar skýrum línum, einfald-
ar, sýna það sem máli skiptir.
Próförk er vel lesin.
Prentun góð og uppsetning
líka. Stundum hafði ég það á
tilfinningunni að hraðinn við að
koma verkinu út hefði verið
helzt um of, því að sumar síð-
urnar hafa varla náð að þorna,
áður en hefting hófst (sjá síðu
14 og 30 t.d.)
Skemmtilegar þóttu mér skýr
ingar neðanmáls, þær auka gildi
barnabóka.
Hafi útgáfan innilega þökk
fyrir bók, sem vonandi verður
eftir tekið.
Jónas Guðmundsson
undii hefði verdð á það bent, því
smáglöp geta hrotið úr penna
hveins seim eir, og þá eir þa@ út
gáfustjóra eða pirófarkaleisiara að
leiðrétta.
Teiíkningair Gísla Sigurðssonar
eru á htam bóginm til skemmtum-
ar og augmaymdis.
Erlendur Jónsson.
ætlun að ráfa til bæja. Þótti og
Guðmundi öruggt, að henni væri
borgið . . . En sú varð raunin
um fararheill gömlu konunnar,
að hún ramin tM á svellglotta
og datt, og þótt hún reyndi að
standa upp, var þess eng-
inn kostur En upp gat hún setzt.
Hún örvænti þó ekki um bráða
björg, því að hún var ekki langt
frá alfaravegi, og fremur stutt
til bæja á báða vegi. En þama
lá hún fimm þorradægur á ber-
angri, alls ekki mjög skjól-
klædd. Hún lét öðm hverju til
sín heyra, en hafði þó hugsun
á að spara röddina. Veður versn
aði stórum, en þá er loks barst
björg, sat hún uppi og hafði
fulla rænu, þessi um langa ævi
sívinnandi kona. Hún reyndist
nokkuð kalin — og síðar kom í
ljós, að hún var bæði lær- og
mjaðmarbrotin, en hvorki hafði
hún stór orð, hvað þá volkennd,
um útilegu sína, né æðraðist yf-
ir afleiðingum hennar. Guð-
mundur segir söguna af þessum
atburði og öllu, sem fram fór í
tengslum við hann, frábærlega
skýrt og skilmerkilega og í þeim
látlausa stíl, sem er í samræmi
við það andlega þrek, seiglu og
æðruleysi, sem án alls efa hef-
uir borgið lifi og andlegri heilsu
hinnar hartnær áttræðu hetju.
En það er ekki vegna höfund-
arins, að ég hef orðið alliang-
orður um þessa látlausu frásögn,
heldur vegna uppvaxandi kyn-
slóðar, foreldra og fræðara. Frá
sögnina ætti að birta í lesbók-
um, og vel mættu klerkar fara
með hana og út af henni leggja
i predikunarstól.
Næst er Grein vim gamlan
vin. Þar mælir Guðmundur eft-
ir föður sinn, og með fyrirsögn-
inni slær hann á þann streng,
sem hann vill að endurómi í huga
þess, sem les greinina. Auðvitað
var ástríki milli Guðmundar og
föður hans sem feðga, en vin-
átta og andlegt samfélag ein-
kenndi daglegar samvistir
þeirra, og Guðmundur leggur
sig auðsjáanlega fram um
að lýsa föður sínum af fyllsta
raunsæi. Við lærum að þekkja
hann sem dugandi og skyldu-
rækinn bónda, hagleiksmann og
bókhneigðan með afbrigðum —
og ennfremur gæddan mjög ríkri
réttlætiskennd, en Guðmundur
dregur ekki fjöður yfir það, að
hann hafi verið mjög geðrikur,
Guðmundur Böðvarseon.
nokkuð hvatvís og stundum I
meira lagi stórorðnir, þegaar hom-
um þótti sér eða því, sem hann
unni, vera misboðið. Það var
ekki laust við, að ég kímdi, þeg
ar ég las um samskipti hans við
fjárkaupasnatann, sem þótt-
ist svo sem geta skákað í hróks
valdi síns húsbónda við nokkuð
skuldugan bónda. Mér datt þá
sem sé í hug, að ekki ætti son-
urinn ýkjalangt að sækja það„
geðríki og hvatlega orðfæri, sem
stundum hefur gætt i blaðagrein
um hans og komið hefur mörg-
um mjög á óvart, sem þekkjá hið
frábæra ljúfmenni, sem Guð
mundur er hversdagslega.
Þó að hvort tveggja það, sem
ég hef nú um fjaliað, sé vel skrtf
að, tel ég þriðja þáttinn, Ferð
fram og aftur, bezt ritaðan af
öllu því, sem bókin hefur að
flytja. Guðmundur var tólf ára
gaim*all sendur með afar áríð-
andi váboð frá Bjamastöðum í
Hvítársíðu fram að Gilsbakka.
Er sú vegalengd ekki mikil, að-
eins fimm kílómetrar, en Guð-
muindur varð að fara hana tvisv-
ar, það er að segja bœði fram
og aftur — að heiman i síminnk
andi skímu, en hina leiðina í
brúnamyrkri. Og sannarlega var
leiðin skuggaleg og margt sem
minnti á sitthvað, sem Guðmund
ur hafði heyrt eða lesið, enda
hljóp hamn báðair leiðir í blóð-
spreng. Mætti þetta ferðá-
lag virðast lítið efni, en frá þeim
ógnum, sem drengurinn varð að
þola, er sagt af fágætri íþrótt.
1 frásögninni Allt er fyrir
fram ákveðið er brugðið upp
mynd, sem ég kann ekki að
meta, — ef til vill skortir mig
eitthvað til þess að ég fái komið
áuga á það, sem geti gefið henni
gildi. Og smásagan Heiman ég
fór vekur ekki hjá mér þær til-
finningar, sem hún mun eiga að
vekja. Ég fæ mig sem sé alls
ekki til að trúa á þá einstæðu
lítilmennsku, skítmennsku og
Framhald á bls 21
Tónleikar, listsýning
og leikrit í Aratungu
19. okt. sl. hélt píanósnilling-
urinn Philip Jenkins tónleika i
Aratungu. Listamaður á heims-
mædikvarða, mikiil í „túlkun“
sinni og sýndi auk þess áheyr-
endurn frábæra tækni. Á efnis-
skrá voru m. a. verk eftir Pál
ísólfsson og Tunglskinssónata
Beethovens.
29. nóv. hélt svo Jónas Imgi-
mundarson píanótónleika. Efnis-
skráin var mjög aðgengileg. Þair
voru m.a. verk eftir Beethoven,
Raveil og Lizt. Jónas skýrði verk
in á smekklegan hátt. Það ásamt
mikilli túlkunargleði hreif áheyr
end'Uir inn I undraheim tónanna.
(Listiaimaðurinm er ákaflega dug
legur. Auk þess að haida árlega
tónleika, stjórnar hann og kenn
ir við tónlistarskólann á Selfossi
og stjórnar tveim kórum).
Á fyrri tónleikum var tekinn
í notkun píanóstóll „kjörgrip-
uir“, sem er gjöf til félagsheimil-
isins frá Kvenfélagi Biskups-
tungna.
í haust gekkst kvenféiagið fyr
ir myndflosi og silkisaum. Síðan
var haidinn sýning I Aratungu
og vair það mál sýnimgargesta að
hún væri falleg og ótrúlega mik
il að vöxtum. Kennari var Magd
alena Sigurþórsdóttir. Fyrir henn
ar tiistUðQain prýða miargir góðir
listmiunir sunnlenzk heknóili.
Ungmennaféleig Hrtmamanna
sýndi hér um siðustu helgi gam-
anleiktan „Tannhvöss tengda-
maimima“'. Ekki veit ég, hvort
þessu leikriti er setlað að filytja
einhvem boðskap, en sjá mátti
hvemiig sjálfseiska, eigingiimi og
tauimtaus frekja getur leitt fólk
á viUigötur. Leikritið er bæði
skemmtilegt og vel með farið af
leikurum, enda flestir verið með
í leikstarfsemi um árabil. Má þar
til nefna frú Guðrúnu Sveins:,,
dóttur, sem lék titiihiutverkið og
á um þessar mundir 20 ára leik-
listarafmæli. Slíkt sýnir félags-
hyggju og fómfýsi. Á þvi bygg-
ist menningarstairfsemd dreifbýl-
Lsins fyrst og fremist.
Leikstjóri er Jón Sigurbjöms
son og tekst að vonum vel. Að
hafa slika handleiðslu er mikill
heiður og hvatniíng fyriir áhiuga-
fólk.
Bjöm Erlend&son,
Skálbolti.