Morgunblaðið - 21.12.1972, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. DESEMBER 1972
o '■ Erlendur Jónsson ~l skrifar um J BÖ] K] M [] E1 NNTIR

Saga blaða á Islandi
Vilh.jálmur Þ. Gíslason:
BLÖ» OG BLAÐAMENN
1773—1944.
Almenna bókafélag-ið. 1972.
„TÍMARIT 18. og 19. aldar eru
víðast hvar nær sagnaritun eða
sagnaskemmtun en nýjum frétta-
ílutnimgi dagblaða á öld síma og
útvarps," segir Vilhjálmur í>.
Gislason í fyrsta bafla bókar
sinnar, Blöð og blaðamenn.
Fyrsta islenzka blaðaútgefendur
og blaðamenn telur hann Magn-
ús Ketilsson, sýsluma.nn í Dala-
sýslu, „sem í Hrappsey gaf út
Islandske Maaneds Tidender frá
1773, og Jón Eiriksson konferens-
ráð, sem var aðalstjórnandi þess
íslenzka Lærdóms-Lista Félags í
Kaupmannahöfn frá 1781.“ A
nútímavísu hljóta þessar fyrstu
tilraunir til tímaritaútgáfu að
teljast hafa verið smáar í snið-
um. En mjór er mikiis visir,
segir máltækið, og sannarlega
væri saga islenzkrar blaða-
mennsku ekki rakin tdl upphafs
sins, væri þessara fyrstu til-
rauna að engu getið.
Segja má, að blöð og tímarit
hafi — frá þvi þau komu fyrst
fram á sjónarsviðið — endur-
speglað andlegt og efnahags-
legt ástand þjóðarinnar hverju
sinni betur en flest annað. Þann-
ig settu átjándu aldar menn sér
það að markmiCi með útgáfu-
starfsermi sinrti að kenna Ísiend-
ingum að búa betur. Aftur á
móti skyldi vera „aukatilgangur
áðeins að kenna þeim snjöll vis-
indi“. Sama viðhorf loðir enn
við Fjölni að liðnum þriðjungi
nítjándu aldar, nema hvað feg-
urðarsjónarmiðið hefur þá haf-
izt til jafns við nytsemina. Um
miðja þá öld eigmast Islending-
ar fyrst raunveruleg fréttablöð.
Og á seinni hluta sömu aldar
tekur blöðum að fjölga, þau
taka að keppa um kaupendur,
gerast stórpólitlsk og hleypa
fjöri í þjóðlífið. í>að vax svo
ekki fyrr en á þessari öld, að
myndiazt hafði nægilega fjöl-
mennur þéttbýliskjarni, til að
dagblöð gætu þrifizt, þá þegar
orðinn fastur liður í daglegu
lífi margra annarra þjóða.
í>ótt islenddngar hafi lengstan
tíma sögu siirunar lifað án blaða,
gerum við okkur varla i hugar-
lund, hvemig slikt mátti gerast,
svo samgróín eru blöð orðin öllu
okkar daglega lífi nú. Ef til viffl
finnum við betur fyrir því nú
en til að mynda fyrir tuttugu
og átta árum, þegar þessi saga
Villhjálmis endar, fyrir þá sök,
að blómiaskeið blaðanna er þegar
liðið, kostir þeirra hafa verið
þrengdir, en þau hafa jafn-
framt getað staðizt samkeppnd
við mun áhrifameiri fjölmiðla,
hljóðvarp og sjónvarp. Fyrir
fjörutíu árum gat sá, sem fylgj-
ast vildi með, alls ekki án blaðs
verið. Nú gætum við það
kannski, en gerum það ekki.
Ekki væri hægf um vik að
svara óyggjandi, ef spurt væri,
hvenær islenzk fréttablöð hefðu
gegnt vedgamestu Mutverki. Mér
koma í hug ár fyrri heims-
styrjaldarinnar, þar eð fréttir
voru þá teknar að berast ör-
skotshratt frá víðri veröld, en
útvarp enn ekki komið til sög-
unmar, svo blöðin vorú ein um
hituna. Nú, eftir að blöðin geta
ekki lengur verið fyrst með
fréttirnar, hafa þau fundið sér
nýtt hlutverk: að útskýra frétt-
irnar og standa vörð um andlegt
frelsi og sjálfstæði einstaklinigs
og þjóðfélags. Ófrjálst blað er
einskis virði eða verra en það;
slíkt liggur í augum uppi. Þess
vegna höfum við með blöðunum
eignazt þann bezta mældkvarða á
raunverulegt frelsi þjóða og ein-
staklinga, sem auðið er að miða
við í róstusömum heimi: rit-
frelsið.
Blaðamenn eiga allra manna
auðveldast með að koma skoð-
ununi sinum á framfæri, svo
lengi sem þeir eru sjálfráðir
orða sinnia og gerða.
Þeir hafa þvi æmu hlutverki
að gegna í meniningar- o^g stjórn-
málum hverrar þjóðar. Jafnvel
sá maðurinn, sem sinnir ekki
öðru en skrifa fréttir, getur með
ýmsu móti haft áhritf á skoðanir
almennings. Þvi er mikilsvert,
að blaðamenn séu vel menntir
Haukur Ingibergsson:
HUOMPLÚTUR
Náttúra: Magic Key.
LP, Stereó, Náttúra.
ÞÁ er loksins komin út plata
með hljómsveitinini Náttúru, og
má segja, að það sé ekki vonum
fyrr, þar sem hljómplata með
hljómsveitinmi hefur verið til um-
raeðu af og til í am.k. tvö ár,
en ékki hefur orðið af fram-
kvaemdum fyrr en nú.
Hljómisveitin Náttúra á að baki
all sérstæðan feril. Tvisvar hafa
orðið verulegar manmabreyting-
ar, hljómsveitin hefur alltaf
haldið áfram að starfa með þá
Sigurð Árnason og Björgvin
Gíslason sem máttarstoðir. Stefn-
an hefur alla tíð verið að leika
vandaða tónlist, og hefur Náttúra
verið ein okkar þyngsta hljóm-
sveit, en jaflnframit ein sú vand-
aðasta, enda komið fram sem
undirleilkarar í ljóðaþætti í sjón-
varpinu, auik þesis sem hljóm-
sveitin sá um tónlistina í Hárinu
og nú í Jesus Christ Superstar,
sem sýna á í Iðnó.
Á þessari plötu er dæmigerð
Náttúrutónlist. Lögin, 9 talsins
eru flest nokkuð þung, þó að
fyrir komi létt stef eins og í titil-
laginu, The Magic Key og Could it
be foumd og Gethsemiane Gardem.
Björgvin Gíslason gítarleikari á
flest lögin eða fimm. Þau eru
hvert öðru betra, en þó ólík, sem
sannar, a® Björgvin er þróaður
tónlistarmaður. Þama er hið til-
tölulega létta Could it be found,
hin villtu Out of the darkness
og Tiger ásamt hin fallega lagi
Butterfly, sem ekki er sungið.
Bezta lag Björgvins er þó e.t.v.
Simce I found you. Karl Sig-
hvatsision á þrjú lög, rokkarana
Gethsemane Garden og The
Magic Key og svo lag, sem
mirunir mig alltaf á stefið úr kviik-
myndimmi Sveitin milli sanda (þó
að það sé raunar ekki Mkt), en
það heitir A little hymn for love
and peace. Sigurður Árnason á
eitt lag, Confusion.
Textamir eru eftir ýmsa, en
aðalinmdhaldið er eimmanaleiki
mannsim® og leit hans að sönuir
um lífsverðmætum. Undantekn-
ing er þó texti um humdinn Tiger,
sem er eftir Shady Owens. Ann-
ars eru viðamestu textamir við
Magic Key og Could it be found,
sem báðir eni eftir Albert Aðal-
steinisson svo og texti Jóhanns
G. J óhannesson, Since I found
you.
Hið eftirtektairverðasta við
plötuma er þó hvorki lögin né
textamir, heldur hitt, hve flutn-
ingurinn er frábær. Fer þar
saman góður hljóðfæraleikur,
hugmyndaríkar útsetmdngar og
þróuð tilfinnimg fyrir „sándi“. Á
þetta við um alla meðlimi hljóm-
sveitarinnar, en eirnkum þó Karl
Sighvatsson, sem er orgelleikari á
heimsmælikvarða (e.t.v. eimi ís-
lenzki pophljóðfæraleikarinn,
sem ti'lheyrir þeim toppkl/assa,
þótt ýmsir séu þeir góðir). Man
ég ekfki eftir ísilenizkri popplötu,
sem er betur spEuð en þessi
hljómplata Náttúru, en hins veg-
ar er söngurinn ekki margbrot-
ien, en góður það sem hamn nær.
Shady virðist svipuð og með Trú-
brot, en ednnig symgur Karl
nokkur lög og gerir það af til-
fininingu. Furðar mig þó á því,
að Sigurður skuli ekki syngja
meira en hann gerir miðað við
það, að hann var aðalsömgvari
í Sálinnd sáluðu (Sálin var hljóm-
sveit sem starfaði fyirir 3—4 ár-
um).
Hljóðritun og pressun er góð.
Á plötuhulstri getur að líta lykil
í rófu (The Magic Key) og er
það uppsetming Egils Eðviarðs-
soniar, en eimmig er bakhliðin
smekkleg, miðað við að það er
auglýsáng.
I
Sigurður Haukur Guðjónsson:
Barna- og unglingabækur
Sumar í sveit
Höfundar: Jenna og Hreiðar
Stefánsson.
Teikningar: Baltasar.
Prentun: Prentverk Odds
Bjömssonar h.f.
Útgefandi: Bókaforlag Odds
Björassonar.
Bókin kemur nú út í annað
sinn aukin og endurbætt. Lítill
kaupstaðarbúi, Svanur, heldur í
sveit og sagctn greinir frá dvöl
hans þar. Snáðinn er ekki nema
10 ára gamall, hann finnur til
smæðar sinnar, reynir þvi að
auka við hæð sína með smá-
skreytni. Kaflinn, er greinir frá
samtali drengsins og Friðriks
bónda, er stórsnjall, lesandinn
hefir á tilfinningunni, að Svan-
ur sé ekkert meðalmenni, Guð-
jón á Hálsi megi vera þakklátur
að fá slíkan garp til liðsinnis
við sig við búskapinn. Jafnaldri
Svans, Einar sonur Guðjóns, er
nú nefndur til sögunnar. Milli
þeirra hefst glíma. Hvor kunni
meir? Hvort er meir að sitja
tiest eða synda? Gengur svo um
stund, en brátt skilst þeim, að
stór verði aðeins sá, sem óhikað
viðurkennir smæð sína og hefur
dugnað til þess að bæta þar um,
leita þekkingar. Þeir fundu það
Einar og Svanur, að stórir verða
menn, ef þeir leiðast, deila þekk
ingu sinni, reyna að glima við
gáturner saman, leysa þær sam-
an. Hlut átti Svanur í fóruim sím
um: Mynd af föður síniuim látn-
um. Þessi mynd þoldi ekki
skreytni. Litli drengurinn varð
að vera hann sjálfur, ætti hann
að þola að horfa á myndina.
FyrrihJuita sögunnar var hún æði
oft í skúffu, en sú kom stund,
að Svanur gekk óhikað fram fyr
ir hana. Þáttur myndarinnar í
sögunni er bráðsnjaffl, það mættu
fleiri ungir drengir eignast slíka
mynd, annaðhvort á vegg eða í
hjarta.
Dagar liðu. Svanur lærir
margt nýtt og höfundar skýra
fyrir ungum lesendum, hvað við
er átt. Svanur eignast lamb.
Hamn bjargar dreng og hlýtur
að laumum hest. Em stærst gjafa
þessa sumars var þó sú, að hann
fann sjálfan sig.
Frá því ég kynntist þessum
höfundum af bókum fyrst, þá
hefl ég talið þá meðal þeirra, er
bezt skrifa fyrir börn og ungl-
inga. Þessi bók breytir i engu
því mati mínu, svo góð er hún.
Allt, sem höfundarnir senda frá
sér (og ég hef séð) er fróðleik-
ur uim þann heim, sem við erum
borin tii, fróðleikur sagður til
þess að leiða í átt að hinu góð&.
Mig undrar stórum að bækur
þeirca skuli ekki þýddar á er-
lendar tungur, svo ffleiri gætu
notið en islenzk börn éin.
Prentunim er sérlega skýr,
letrið stórt og frágangur bókar-
innar góður. Ég fann nokkrar
villur í bókinni og þótti mér það
mikið miður. Verst hefur prent-
villupúkinn leilkið orðið ær á
bls. 88 efst. Á bls. 34, rakst ég
á orðið pisl. Þegar ég var strák-
ur, var mér kennt að nota orð-
ið í kvk, en hér er það notað í
hvk. Er þetta málvenja einhvers
landshluta eða er þetta villa.
Myndir Baltasars eru í þess-
airi bók sem mörgum öðrum bráð
skemmtilegar. Það var fengur að
fá slíkan listamann til skreyt-
iniga, lifsfjörið gneist&r af mynd-
um hans. Nú kann ég ekki stakt
orð í spænsku, en er það rétt,
sem stendur á síðu 4, að lista-
maðurinn riti nafn sitt Baltazar?
Ég held ekki.
Sumar í sveit er ein þeirra
bóka, sem fengur er að. Hafi
þvi þeir, er að stóðu, þökk.
Litlu fiskarnir
Höfundur: Erik Christian
Haugaard.
Þýðandi: Sigríður Thorlacíus.
Prentun: Edda h/f.
tJtgefandi: Iðunn.
ÞETTA er saga Mtiis drenigs í
brjáluðum heimi. Hann sikríður í
ryki jarðar í leit að vari undan
kúlnahríð manna, sem leita eft-
ir að stöðva afflt kvikt. 1 hellum
jiarðar, hrundum húsum, hálf-
fölLnum skúrum og í görðum
úti felast Htii böm, haidast I
hendur í leit að öryggi í heimi,
sem hefur sOiátrað þeim, sem
áttu að fóstra þau upp. til
manms. Bömin eru Mtlir, hrædd
ir fiskar í gruggugu vatni. Hatr-
ið æðir um í leit að bráð, jafn-
vel himinninn hættir að vera von-
arland: „Það er Guð, sem stjóm
air og hann hlustar ekki á stna
heilögu móður og þess vegna
er strið. Hann hefur leest jóm-
frú Maríu inni í herbergi henn-
Vilhjálnmr Þ. Gíslason
til starfa sinna. (Það hafa þeiir
raunar ýmsir verið frá fyrstu
tið, íslenzkir blaðamenn, og eru
ekki síður nú).
En hvenær verður tekið að
kenna blaðamennsku við Háskól-
ann hér eða sér i lagi? Kæml
til mála að hefja slíka kennslu
(sem prófgrein), vefðist kannski
fyrir mönnum, hverjir kenna
skyldu og þá ekki síður, hvað
kenna skyldi. Við eigum ekk-
ert rit um íslenzk blöð samsvar
andi ti'l að mynda Dagspressen i
Sverige.
Á íslenzka tungu hefur ekki
mikið verið ritað um blöð og
baðamennsku, ef undarn eru
skildar ýmisar endurminningar
blaðamanna. Þessi bók Vilhjálms
Þ. Gislasoniar bætir þvi úr brýnni
þörf, og er raunar sjálfsagt fyr-
ir hvern þann, sem aú’.lar sér að
gera blaðamennsku að ævistarfl,
að kynna sér hana. Hún er bæði
fróðleg, ski pulega samin og
greinagóð, og auk þess er hún
með köflum prýðilega skemimtl-
leg efti-r því, sem bók um svona
lagað efni getur verið. Að vísu
hefði höfundur getað strikað út
orð og orð á stöku stað og þann-
ig stytt bókina, sem er hátt I
fjögur hundruð síður í stóru
broti. En málalengiingar hans
eru óvíða til trafala. Maður
finnur í hverju orði, að höfundi
hefur verið efni sitt hugleikið,
að hann hefur ekki aðeins lesið
ar í himnariki, svo bænir okkar
komast ekki til hennar. Hann
elskar strið! Harnn er vondur!"
[bls. 128].
Söguhetjam okkar, Guido,
reynir að milda, reynir að
teygja sig eftír ljósi: „Ef ég
hataði útlenda hershöfðámgjann,
sem sá það eitt, að við erum
óhrein, en spyr sig ekki hvers
vegna við séum það, þá væri ég
eins og hanm . . . og þá . . .
væri afflt sem við höfum þolað
jiafn tilgaiugslaust og árstiða-
skiptí eru fyrir saiuðkbiid. . . .
Að skiilja, Anina, það er mumur-
inn á okkur og dýrumum. Að
skilja, hvað fram fer í kringum
mamn veitír þrek til að þola
allt, a!lt.“ [bls. 148].
Umdarlega þroslcaður, mildur
anidi í beinagrind hulinnl lörf-
um, rifmuim af því að eigand-
inn þurfti að skríða í rústum í
leit að blettí til þess að lifa á.
Höfundur segir sögu sína mjög
vel, og sjálfsagt er hún skiljan-
leg bömum, sem haifa kynnzt
glötun styrjalda. Enda marg
verðlaunuð meðal eriendra. En
íslienzkum bönmirn mun hún
sem betur fer, — reynast þung.
Slíkt rýrir ekki gildi sögumnar,
en spá min er, að hún henti
betur fóffld um tvítuigt en ferrn-
ingu. Handa þroskuðu fóffld er
hún vissulega góð, ætti að vera
hróp hverjuín manni frá lltlu