Morgunblaðið - 21.12.1972, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. DESEMBER 19T2
EFTIR
ELÍNU PÁLMADÓTTUR
Við erum bókaþjóð. Það segjum
við öll. Og það segja útlendingar,
þegar þeir sjá bókaskápana á
hverju heimili á Islandi. í jólamán-
uðinum fer það raunar alls ekki á
milli mála, að baekur eru gefnar út
á íslandi — og það í miklu magni.
Um það bera blöð og útvarp vitni.
Þetta er vist afgreitt mál. Við er-
um bókaþjóð. En hvernig bókaþjóð?
Um þetta segir Þorbjörn Brodda-
son, félagsfrasðingur, í Skírni í nið-
urstöðum sínum eftir rannsókn á
dreifingu bóka á íslandi og í Sví-
þjóð, en slík könnun var gerð sam-
tímis i þremur Norðurlandanna: „ís-
lendingar gáfu út 418 bækur (titlar
utan bæklinga) áuri'ð 1969. Það svar-
ar til um það bil einnar bókar á
hverja 500 íbúa. Svíar gáfu út 6.383
bækur árið 1970, eða sem svarar til
einnar bókar fyrir hverja 1.250 íbúa.
Titlafjöldinn er þannig hlutfallslega
miklu meiri á íslandi en í
Svíþjóð. Upplag bókanna er einnig,
eins og áður greinir, mjög svipað.
Ef Innlönd hefðu komið út í Sví-
þjóð, hefði upplag þeirrar bókar
þurft að vera nálægt 100.000 eintök
um til að svara til þeirra 3000 ein-
taka, sem bókin var gefin út í á ís-
landi. Slikt væri nánast óhugsandi í
Svíþjóð. Ef við lítum aftur á bóka-
söfn, þá voru í Svíþjóð lánuð út
48.130.000 bindi af almenningsbóka-
söfnum Onálægt: 6 bimdi á hvern
íbúa), en á íslandi 903.000 bindi (ná
lægt 4,5 bindi á íbúa).
„Bókasiðir“ eru því greinilega all
ólíkir í Svíþjóð og á Islandi. Islend-
ingar eru iðnari við útgáfu bóka, en
ekki fullvist að þeir lesi svo miklu
meira þrátt fyrir það.“
Eftir þessum tölum virðast íslend-
ingar gefa út fleiri bækur og kaupa
meira af bókum að meðaltali. En
Svíar lesa meira af bókasafnsbók-
um. Við leggjum sem sagt meira upp
úr því að eiga bókina.
Þetta kemur heim og saman við
mína reynsiu, þegar ég áilpaðist til
að segja frá þvi í hópi fólks, að ég
hefði í hreingerningum hent bókum.
Lét þau orð falla, að ég væri yfir-
leitt ekkert í vandræðum með rúm i
bókaskápunum. Þegar bækur væru
þar farnar að liggja ofan á í hverri
hillu og ekki rúm fyrir fleiri, þá
fyndi ég alltaf við yfirferð um hill-
urnar eitthvað af bókum, sem
ég væri viss um að ég mundi aldrei
lesa aftur og sem þá mættu gjaman
vikja. Þær fá þá að fara niður rusla
rennuna til að rýma til. Eða eru
sendar á einhverja góða stofnun, ef
þær eru alveg nýjar og líklegar til
að verða þar lesnar. Henda bókum?
sögðu menn og litu á þennan menn-
ingarsnauða bjána, sem ekki geymir
bækur i hilium, þó hann ætli aldrei
að lesa þær aftur. Síðan hefi ég þó
nokkrum sinnum hert upp hugann
og vitnað, eins og Todda á samkomu
hersiins á Óseyri við Axlarfjöirð forð-
um. Játað á mig syndina. Og satt að
segja varla fundið sálufélaga, sem
hendir bók, hversu ómerkileg sem
honum finnst hún. Nokkrir hafa að
vísu játað að þeir hafi komið ómerki
Iegum bókum í verð til fornsala. Og
einn sagði mér að slíkar bækur væru
vel þegnar hjá frænku hans, sem hef
ur svo lítið af bókum í hillunum hjá
sér. En að henda bók! Það er af og
frá.
Svona getur safnazt fyrir feiki
mikið af bókum í landinu. Með sama
áframhaldi getum við orðið mesta
bókaþjóð í heimi. Við erum lika svo
heppin, að nú er nælon notað í skó-
bætur og hér er engin pappirsæta.
Þetta er ekki eins og i heitu löndun-
um, þar sem bók má hvergi vera í
skáp, svo hún sé ekki etin af pödd-
um og skorkvikindum eða hún fer
að mygla í raka loftimu. Undir slík-
um kringumstæðum þýðir litið að
vera bókaþjóð og safna öllu lesmáli.
Jafnvel gömul handrit hverfa út úr
höndunum á manni, þó að þau séu
ekki notuð í skóbætur. Ekki er um
annað að gera en kaupa innihaldið í
ódýrum umbúðum og lesa það —
án frekari umþenkinga um geymslu.
Kannski höfum við meðfram aðra
bókasiði en suðlægari þjóðir, af þvi
enginn etur frá okkur bækurnar.
Þær endast því betur en annars stað
ar á voru kalda landi.
Hvað sem um það má segja, þá er-
um við a.m.k. miklir bókaeigendur.
Hvað ætli standi svo í öllum þess-
um bókum? Það væri sannar-
lega fróðlegt að fá meiri könnun á
því. Könnun Þorbjarnar er góð, svo
langt sem hún nær, og sem byrjun.
En hún nær eðlilega skammt. Hve
margar af þessum 418 bókum, sem
Þorbjöm nefnir frá áriinu 1969, ætli
geymi í rauninni þá speki eða
skemmtan að innihaldið eigi skilið
að geyroast um alduir og ævi?
Stundum dettur mér i hug, að les-
endur beri meiri virðingu fyrir bók-
um en þeir sem skrifa þær. Lesend-
ur geyma allt sem kemur út á þrykk,
ef það er bundið í bók. En margir
þeir sem skrifa, virðast telja allt
nægilega merkilegt til að komast á
síður bókar. Það eitt skipti máli að
koma því af og á þrykk, svo það nái
jólamarkaðinúm. Og þvi gerist stund
um þetta, sem hann Tómas Guð-
mundsson orðaði svo skemmtilega í
kvæðinu til pennans sins:
„þótt stundum hafi hent þig,
sem hendir iðulega, ,
og hendir beztu penna „jfir
og skeði núna síðast
að pennar skrifa meira
en pennum ætti að líðast;“
Nema hvað nú er það ritvélin, sem
syndina drýgir.
Hvað um það. Við vérðum að
fá það æti, sem við viljum meðtaka.
Og á bækur erum við greinilega al-
ætur. En ósköp er samt gott að fá
svona eina og eina gæðatuggu inn-
an um moðið á jólunum — jafnvel þó
að allar bækur geri að sjálfsögðu
sama gagn í bókaskápnum.
En jafnvel þó að um gómsætasta
bita sé að ræða, þá skiptir fiest okkar
máli, hvursu mikið hann kostar. Og
fjarska er ég fegin í öllu auglýs-
ingaflóðinu að mega fyrir hver jól
eiga von á þessari látlausu auglýs-
ingu frá Bókaverzlun Sigfúsar Ey-
mundssonar, sem alltaf birtist
skömmu fyrir jólin í Morgunbiaðinu.
Þar er listi yfir fáanlegar og ný-
útkomnar bækur, getið um höfunda
þeirra — og það sem mikilvægast
er, verðið fylgir með. Þarna eru þær
upplýsingar, sem maður þarf á að
halda. Engin stór lýsingarorð. Eftir
þessari auglýsingu bíð ég jafnan og
legg hana til hliðar til að Ííta á
hana, þegar bækur fara að vekja at-
hygli mína eða ég þarf að velja bók-
argjöf. 1 sjónvarpi er aldrei minnzt
á verð á bók, svo ég hafi heyrt.
Kannski varðar okkur í þessu bruðl
þjóðfélagi ekkert um hvað bók kost
ar, því auðvitað gefa útgefendur og
bóksalar í auglýsingu þær upplýs-
ingar, sem við viljum fá. Til þess er
auglýsingin, eða hvað?
P.s. Nú sé ég að fleiiri bókaverzlan-
ir eru farnar að biirta bókalista með
verði fyrir þessi jól.
Þýzkir
ferðamenn
á Islandi
Eftir Heinz Baruske
EF rætt er við þýzka ferðamenn á
Islandi, kemst maður jafnan að þeirri
niðurstöðu, að á meðal nœr allra
þeirra ríkir vonin um að komast
hingað aftur. Þýzki ferðam'aðurinn,
sem kemur í fyrsta sinn til Islands,
hrífst af sérstæðu landislagi þessarar
eyjar, af úðanum af fossum hennar,
mosagrænum hraun'breiðunum oig
hvítum jöklunum.
Nú á dögum ferðiast Þjóðverjar
um alilan heiim. Fyrir aðeins fáum ár-
um náðu Italiuferðir Þjóðverja há-
marki. Á öllum tóumum árs streymdu
þýzkir ferðamannahópar í suðrænt
sólríkið, létu sólina baka sig Oig skoð-
uðu fornminjar landisins. Nú vdrðist
smám saman sem þessi Italíuferða-
lög séu að dragast saman. Landið,
þar sem sítrónurnar vaxa, er ekki
eins eftirsóknarvert í huga margra
þýzkra ferðamanna og áður. Að vísu
leitast ferðamannaiðnaðurinn við að
lokka þetta suimarleyfisfól'k, sem
þreytt er orðið á ítailíu, til annarra
suðrænna landa svo sem til Spánar,
Grikklands og Norður-Afriku. En í
æ ríkara mæii eru það þó Norður-
lönd, sem á síðustu árum hafa orðið
takmark margra þýzkm férðamanna.
Island kemur þar við sögu meira
og meira. I hugarfylgsnum sínum
hafa margir þýzkir ferðamenn fundið
dulda þrá til þess að sjá Norðurlönd.
1 flestum ti'lvikum er þessi þrá laus
við allar rómaritiskar hugsanir og
stendur ekki í neinum teingslum við
Norðurlandahugmyndir þær, sem út-
breiddar voru í Hit'lers-Þýzkalandi á
fjórða áratugnum. Þjóðverjum, sem
ferðast til Norðurlanda, finnst þeir
einfaldlega frekar eiga heima þar en
í mörgum suðrænum löndum.
Þar við bætist, eins og t.d. á Is-
landi, stórbrotin náttúra, þar sem sjá
má á tiltölufega litlu svarði margs
konar landslagsmyndanir. Það verð-
ur stöðuigt vinsæMa á meðal Þjóð-
verja að ferðast um þetta land og ef
henta þykir að fomum sið að fara
á áfangastað ríðandi á hinum smá-
vöxnu íslenzku hestum.
Ekki má horfa framhjá viðleitni
margra þeirra ferðamanna, sem
koma frá ÞýzkaJandi, að koroast í
nánari tengsl við ibúa þessa lands.
Þýzkum ferðamönnum er það orðið
ljóst fyrir löngu, að fóllk uimgengst
hvað annað oft með öðruim hætti ann-
ars staðar en heiima í Þýzkalandi.
Þýzkir ferðamenn verða þannág fyrir
áhrifum af óþvinguðum uimgengnis-
Heinz Barúske
venjum fólks sin í milli hér. Margur
Þjóðverji ber dulda þrá i brjósti um
að geta sagt „þú“ í samskiptum und-
irmanns og yfirmanns, nemanda og
kennara, stiulonts og háskólakenn-
ara. En leiðin þcin'gað er löng, jafn-
vel i Þýzkalandi okkar dagia.
Hið almenna tfaust, sem fóik sýn-
ir hér hvað öðru skilyrðislaust og
framar öðru hin mikla gestrisni, eru
dyggðir, sem mangur Þjóðverji kysi
heldur að geta tekið heim með sér
en einhverjia minjagripd. En þeim,
sem heimsótt hafa Island um árabil,
er það ljóst, að margt af þessu er
að hverfa, ekki sizt vegna þess að
skiilningslausir og oft hrokaíuilir
ferðamenn hafa spiillt þeim trúnaði
og trausti, sem til staðar var.
En það er ekki bara fefsorð, sem
þýzki ferðamaðuriran hetfur að ljúka
á Islendinga, þegar hann snýr heim
aftur. Öðru hverju hefur hann
kynnzt ýmsu, sem vekur óbeit hans.
Á meðal þess telur hann vera hina
hóflausu drykkjuhneigð, sem hvað
eftir annað má finna á meðal þess-
arar smáu þjóðar. Margur þýzkur
ferðamaðurinn hefur spurt sjálían
sig, um leið og hann hristir höfuðið,
hvers vegna þetta getur gengið svona
langt hjá mörgum Islendingum. Og
þegar hann getur ekki gefið sér neitt
sva-r sjálfur, hefur hann spurt vini
sina og kunningja, en svörin, sem
hann fær, geta ekki talizt fullnægj-
andi oft á tiðum. Það er minnzt á
iangar og dimmar vetrarnæturnar,
sem geri margt fólk svo þunglynt,
að það gefur sig einifaldlega áfenginu
á vald.
Hvort slikt sé i rauninni röksemd,
kemst þýzki ferðamaðurinn aldrei að
raun um, þar sem hann dve-l-st hér á
landi fyrst og fremst að sumarlagl.
Burtséð frá þessum neikvæðu at-
h'igasemdum og nokkrum smávægi-
legum umkvörtunum, sem margir
ferðamenn láta frá sér fara við eina
eða aðra ferðaskrifstofuna, þar sem
elki gengur allt full'komlega vegna
of mikiiis álags, heyrir maður aðeins
smávægilegar kvartanir. Þýzkir
ferðamenm kvarta ekki yfir „ferða-
manna.okri" á Islandi. Slíkt á sér hins
vegar oft stað á Italíu og öðrum suð-
lægum löndum. Hér á íslandi fær
maður — og það er sammála skoð-
un nær allna ferðamanna — það fyrir
peningana, sem lofað hafði verið.
f mörguim tilvikum fær maður
meira að segja meira, eiins og þegar
um er að ræða t.d. férðir inn á há-
lendið. Því, sem þár er að sjá, er
lýst aðeins stuttfega í auglýsinga-
bæklingunum, en þar er í raun og
veru að finna fjölda margt, sem er
svo athyglisvert, að enginn þýzkur
ferðamaður, sem fer slika ferð í
fyrsta sinn, getur nokkru sinni gert
sér það i hugarlund.
I>etta er að sjálfsögðu bezta aug-
lýsingin fyrir Island. Þegar þessir
Franihald á bls. 19