Morgunblaðið - 22.02.1973, Blaðsíða 11

MÖR€fHNBLAéSt,. í‘i»BMTÐlXA€fOW 22. FEBKÚAR' 1973' IJ
Séð yfír Leirusvæðið frá Iiyrariandi. — „F.jaran" á .Vkureyri og- Hliðarfjali í hak.sýn.
— Ljósm.: H. Hallgrímss.
Helgi Hallgrimsson, forstöðumaður
Náttúrugrípasafnsins á Akureyri;
Um Leirur og „Leiru-
veg“ við Akureyri
Hólmarnir og Leirurnar eru ein líffræðileg heild
INN GANGUK
Nefnd sú, setn falið var að
gera tillög’ur um framtíðarveg
arstæði frá Akureyri austur
yfir Vaðlaiheiði, hefur nýliega.
skilað áÆiiiti. Mælir nefndin
eindregið með því að vegur-
inn verði lagður þvert yfir
Leirurnar við Akureyri, ut-
an fluigvatlarins og yfir
VaðLaheiði um Vikurskarð.
Lagninig vegar um Víikiir-
skarð mun naaimast vera um-
deilid framikvmmd, en sama
gildÍT ekki utm þann hluta veg
arins, sem leggja skal um
Leirumar og Vaðlasfcóg. Verð
ur sá hluti nú gerðrar að u*n-
talsefni.
LEIBURNAR OG MYNDUN
ÞEIRRA
Yzti ag yngisti hliuiti hins
miklla óshólm asvæðis Eyja-
fjarðarárinnar, fcaUasit I dag-
legu tali lfeiiuur. (Áður munu
þær hafa kallazt vaðliar, og
við þá er VaðTaheiði kennd,
svo og Vaðlaþing og VaðJa-
sýsla). Þetta er framiburðar-
slétta, sem Eyjafj a rðaráin hef
ur myndað á síðustu 500—
1000 árum. Sjór og vatn flæða
reglulega yfir þetta svœði,
og því hefur gróður ekki náð
að festa þar rætur. Á Leir-
unurn er litill en jafn halli til
norðurs. Yzti Muti þeirra er
því að jafnaði á kafi í sjó, en
dýpi þó óvíða meira en há.l f-
nr til einn metri. Tnnsti hluit-
inn er hins vegar að jafnaði
á þurru, nema í stórflófham.
Að norðan afmarkast Leir-
an af snarbröftuim marhakka,
en fyrir neðan hann er víða
um 30—40 m dýpi. Bakkinn
færist jafnt og þétt utar i
Pofflinn vegua Eraimburðar,
sem ái n ber með sér, og nem-
ur s4 færsla Mdlega nokkruim
metrurai á áratug. Á himi bóg
ihn færist gróðtarinn smáin
saman út á leirumar að sunn-
’ an og geriisit það að likindium
jafnhratt, svn I.eirusvæðið
heízt af swipaðri stærð.
Leirumar við Alfcureyri
eru lanigstærsta sjávarleiru-
svæði á Norðurltandi, enda
myndast sffikar letrur ekki
nema í mjóum fjörðum, eða
þar sem á annan háffit er skýlt
fyrir sjógangi (þax sem er sjó
gangur myndast Ilon). Svipað
ar leirur, en mun minni, er að
finna í botni Hrútafjarðar og
í ýmsum fjörðum við Breiða
fjörð og norðanverðan Faxa-
ffióa.
Meginefni leirunnar er
finn sandur, eitthvað blandað
ur við leir og molid. Á vorin
benst mikið af mold út á Leir-
umar, en hún þvæst smám
saman í burtu, þegar Mður á
suanari ð.
IÁFRÍKI LEIRUNNAR
I fljótu bragði geeíi svo
virzt, að Leiran væri afger
eyðimörk, því á yfirborði
'hennar sést hvorki dýralíf né
gróður, ef frá eru skiildir fugl
aimir, sem venjulega eru þar
í hópum. En hvað eru fuiglt
amir að gera þarna? í fiest-
um tiMeliHum eru þeir að tina
sér einhverja fseðu, oig þessi
fæða hlýtur að vera dýra-
kyns.
Þegar betur er að giáð, kem
ur lfflca í ijós, að leiran er mor
andi i smádýrum, einkum smá
k’-öbbuim og ormum, sem
haMa siig á kafi i sandintim
um fjöru, en koma upp á yfir
borðið um flóð oig nærast af
svifi og smáfæðukormum, sem
sjörinn flytur með sér. Flest
þessara dýra eru svo smá, að
þau eru naumast sýnileg með
berum augum, en þar er einn
ig að finna stærri dýr, sem
margir þekkja. Sem dœmi má
nefha sandmaðkiim, sem lifir
i bogalaga röri nokkra þuml-
unga niðri i sandinium. Hann
niá kaflas't sandæta, því hann
sýgur sandinn sftöðuigt inn í
sig að framan, og Iiætiur hann
jafnharðan frá sér ac, aftan
en hirðir að sjáMsögðú
úr honiuim fæðukornin. í>ess
vegna myndast gjarnan dáJlitil
Iiægð við framenda onmisins,
en haugoir af uppkrimguðuim
sandströniglum vitnar um aft-
urendann.
Svipaða lifnaðarhætti hafa
ýmisir aðrir ormar og sikeldýr,
td. sunyrslingurimi eða sand-
miigan. Þá er og aJIajafna
nokkuð af marflióm á leirun-
um. Innat á Ieirunum eru fá-
einar háplöntiur á stanigli,
einkum efjugras og skriðlín-
gTesi. Sums staðar lita græn-
þörungar sandinn grænan.
Eins og áður getur er aiuð-
ugt fuglaiíf á Leirunum, en
breytist þó mikið cneð árstím-
um. Um háveturinn eru þar
heiizt: ýmsir fjörutfuglar og
slæðingsfugl'ar, auk máfa,
sem þar eru ailan ársins
hring. Seinni part vetrar og
sneroma vors sækir þanigað
mikið af hvitfiuigli, ritu,
hettumáf og fýl, og skipta
þesisir fuglar oft þústmdum á
leirunum. Seint í aprll byrja
svo farfugiarnir að sjáet á
lieirunum, og allan maimán uð
eru þær morandi af ýmsum
vaðfúglategundium, sem eru
svo ákafar að fæðast, að þær
líta naumast upp, þótt maður
sé í grenndinni. Mest er af
stelk. sandlóu, lóuþræl, tjaidl,
spóa og jafnvel Ióu, en fjö.ldi
hverrar tegundar fer þó mjög
eftir tíðarfari og öðrum að-
stæðum. Eif ifla vorar og jörð
er freðin eða þakin smævi, eru
vaðlfuglarndr mun meira áber-
andi á leirunum en i góðæri.
Vorin 1966—68 var tM. mjög
tnikið af þessum fuigiium á
Ieiruinum, larrgt fram eftir vor
irau. Þá er að sjáhEsögðiu töliu-
vert af öðrum fiokk'uim fugla
á leírunum á vorih t.d: ýms
um anáategimdum, gæsum og
jafnvel álftiun, en þeir fuigl-
ar verpa í Hóknunum fyrir
innan, og eru þarna því meira
eða mihna aflt suimarið.
Þegar liður að varptíman-
um fara vaðfuglarnir í burtu,
þvi varpstöðvar' þeirra eru
pft vifls fjarri, jafnyel upp til
fjalla. Þá fæbkar mjog á Leir
unum, eri eftir verða fasta-
gestirnir, og varpfuglar Hólm
ahna.
Þegar loðna gemgur i fjörð
inn á vorin, er oft mjög mik-
ið af loðnuhrogmum á Ileirun-
um, st'undum eins oig þyk’kt
jag. Um fiskalifið er annars
iítið viitað.
GILDI LEIRUNNAR
Af ofansögðiu verður l'jóst
að Leiran hefur ócnetanlegt
gildi sem fajflustaðiur fyrir
fjölmargar tegundir vað- og
sundfugila, og í höröum vor-
um gefiur likiega ekkert kom-
ið í hennar stað, enda llitur
þá út fyrir, að fuglar safnist
þar saman af mjög stóru
svæði, jafnvel af öllum austur
hluta Norðiurlands. Margar
þessara fugliategunda eiga nú
í vök að verjast hvarvetna í
heiminum og sumum hefur
stórfækkað á síðustu áratug-
um, m.a. vegna uppþurrfcun-
ar voti'endissvæða. Þvi er
mjög mikiilvægt, að neynt
verði að komast hjá ölum
landbreytinguim, sem valdið
geta enn meiri fækkun þeirra.
Þá má það vera hverjúm
manni ljóst, þvffllkt giildi það
hefur, fyrir Akureyrarkaoip-
stað, að hafa sdika fuglapara-
dís rétt við bæjardymar.
A.m.k. er víst, að það hefiur
mikið gildi i augum þeirra,
sem heimsækja Akureyri,
hvort sem það eru imrlendir
eða erlendir gestir. Og Leir-
an hefiúr einraig fræðiiegt
gildi, vegna þess að hún er
stærsta og fjölbreyfctasta
svæðið af þessu taigi í þessum
landshluta, og. ef til vifl á
l'andinu öllu, og óvíða betri
aðstaða til rannsókna á slik-
um lieiruisvæðum.
MREYTINGAR. A
LEIRUSVÆDINU AF
VÖLDTJWT WA NN VIRK.IA
Allt fram um miðja þessa
ÖM, voru Leirurnar við Akur-
eyri, svo að segja ósnertar af
manna höndum. Að vísu hafði
tim aldamótin síðiustu, verið
gerður alllamgur grjótgarður
út á þær, frá vestiurlandinu,
sem enn í dag sér merki, og
kallast Leiruigarðurinn. Átti
hann að hindra framburð við
bryggjurnar. Þessi garður
mun þó litku hafa breytt um
þróun þessa svæði®. Það er
fyrst með tilkomiu fluigvaflar-
ins, sem verulegt inngrip er
gert i þennan heim, en ffliug-
vöMiurinn nœr, sem kunmugt
er, nofckuð lamgt úr á léir-
urnar, n'álægit vesfcurlandinú.
Siú trufl'Un, sem flugiumférðin
veldur, virðist þó ekki hafa
haft nein grundvaflaráhrif á
fuglaltfið á svæðimu, þótt ein
hverjar breytingar og tiltfærsl
ur. hafi eflaust átit sér stað. Á
síðastiiffnu ári var svo geipiur
þjóðvegur (svonetnd hrað-
bra-ut) eftir leirunum vestan
til og sneiðir hann mikia
spiMu af leirusvæðiniu, sem
óhjákvæimilega verður eins
konar lón. Kiunnugir menn
hafa tjáð mér, að einmitt á
þessari sneið hafi áður verið
beztiu, fæðustaðir vaðfuiglanna
og er hér þvi um að ræða
mikla röskun, sem einnig virt
ist algerlega óþarf, og ein-
gongu miðuð við diuttíunga
einhverra mælingamanna, en
náttúruvemdaraðiiium var
ekki gefinn kostur á að fjalila
um málið, áður en framn-
kvæmdir byrjiuðu. Ot frá
þessum vegi hefúr svo verið
gerður nýr Leirugar.ður, sem
svo má kalla (einnig nefhdúr
Árnagarður), sem vama skal
því að sjórinn brjóti veginn.
Um hann gildir það sama og
um veginn, að hann var gerð-
ur í allgeru trássi við náttúru-
verndaryfirvöld, og viist líka
án samþykkis skipulags-
nefhda.
Þykir mér líklegt, að sýna
megi fram á, að öll þessi veg-
arlagnimg’ brjóti i bága við
náttúruverndarlöig, og Mk»
liega fleiri lagabálka.
FYRIRHUGADAR
BREYTINGAR VEGNA
LEIRUVEGAR
Ernis og fyrr getur er svcr
áætlað að leggja svonefndan
Leiinuveg, þvert yfir leir-
urnar, um það bil í stefimu. afi
gamía Leirugarðinum, eða á
þeim mörkum, sem venjulega
fliæðír af um fjoru. Lengd veg
arlns er um 2 km oig er gert
ráð fyrir einni brú, um 130
m iangri. Gera yrði oldú-
vamargarff úr grjóti norffan
vegarins.
Víff þessa framkvæmd yrffí
þaff sam band, sem nú er á
mil'li leirurinar og sjávarins,
að rnes-tu leyti rofiff. Árvatn-
iff fiær þá aðbins eina. fram-
rás í staff óteljandi nú, ®g
sama máM gegnár um flóff-
vatn sjávarinis. Þetita myndí
aff líkindium verða til þess, aff
sjór næffi aMrei aff breiðast
út yflr ciUt leirusvæðiff, oeg
áhrifa hans myndi aðeins
gæta i næsta nágrenni brúar-
innar: Á hinum hiut um Ileir-
unnar myndi verða uppi-
staða á fersku vatni, og raun-
ar myndi þetta þýða, aff leir-
an breyfctist aff mestu ley-tl I
eins konar sjávarión með
fersku vatni í meiri hiuta, lílet
og algengt er á útEfkögum hér
norðanlands.
Þaff lætur að Mfcum, aff liiff
auðúga dýrallif ledruimar,
sem áðúr var lýst, hlýtur aff
breytast verulega við þessar
framkvæmdir, og tnestar lifc-
ur eru til, aff þar verði alger
Mifskipti. t stað leiruiífeins
kæmi þá eins konar liteailfi,
sem er mun fábreytilegra o-g
oftast minna að magni. Þá er
Mkleigt, að moMarframburður
árinnar á vorin, myndi nú
setjast mun meira fyrir á
leirusvæðirru, og valda hrað-
fara hækfcun þess, svo aff það
myndi iranan tíðar breytast í
ffeðiengi, og hóllma.
Þessar breytingar mætti að
einhverju leyti hindra, eða
eða a.m.k. hægja á þeim, með
þvi að haifa fl'eiri en eina brú,
enda virðist það eðhlegt, þar ’
sem áin renrnir nú í 2—3 aðal
kvíslum. Þetta mun þó að lík
indum ekki breyta heiidarþró
uninni nema vegurinn verði
að meiri hliuta brú, en það
yrði noktouð kostnaðarsamt.
Vegurinn mun aff sjálf-
sögðu hafa margvisleg bein
áhrif á fuiglalífið; fyrir utan
þau óbeinu áhrif, sem hreyt-
ingar leirunnar valda. Flest-
affir sundfuglar koma inn á
leirurnar fi-á sjónutn og faa-a
sömú leið tii baka, jafnvei oft
á dag, Fyrir þessa fiigi'a verð
Framhald á bls. 18
I Eyjaf jarðarárhólmum.