Morgunblaðið - 27.10.1973, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. OKTÓBER 1973
Eyjólfur K. Jónsson:
Norðurlandsvegur
með bundnu slitlagi
MÞIÍHil
14
A FUNDI í neðri deild Alþingis
sl. miðvikudag kom til fyrstu um-
ræðu frumvarp til laga um happ-
drættislán rfkissjóðs vegna fram-
kvæmda við uppbyggingu Norð-
urlandsvegar, sem flutt er af
Eyjólfi Konráð Jónssyni (S) og
fjórum öðrum þingmönnum
Sjálfstæðisflokksins. I framsögu-
ræðu sinni sagði Eyjólfur Kon-
ráð, að eðlilegt væri, þegar lokið
yrði framkvæmdum við vegagerð
yfir Skeiðarársand næsta vor, að
næsta stórátak f vegagerðinni
yrði hafið með gerð Norðurlands-
vegar milli Reykjavfkur og Akur-
eyrar. Gerir hann í frumvarpi
sínu ráð fyrir 800 milljón kr. fjár-
öflun með útboði happdrættis-
skuldabréfa, sem nægja muni til
að undirbyggja Norðurlandsveg-
inn undir bundið slitlag á næstu
3—4 árum. Sagði hann, að innan
6—8 ára ætti að vera unnt að
ljúka vegagerðinni, og yrði vegur-
inn þá kominn með bundið slitlag
alla leið. Til þess, að þetta mætti
verða, væri nauðsynlegt að afla
teknanna til undirbyggingarinn-
ar sem fyrst.
Eyjólfur Konráð Jónsson sagði
öllum vera lióst, hve brýn þörfin
á auknum vegaframkvæmdum
væri hér á landi. Til ákvörðunar
lægi, hvaða stórátak bæri að gera
í þeim efnum, þegar lokið yrði
vegagerðinni yfir Skeiðarársand.
Taldi hann eðlilegt, að næst yrði
ráðizt í gerð vegar með varanlegu
slitlagi milli Reykjavíkur og
Akureyrar. Ödýrara væri en
menn hefðu gert sér grein fyrir
að undirbyggja veginn undir slíkt
slitlag. Um 200 km kafla væri að
ræða, sem undirbyggja þyrfti, en
aðrir kaflar vegarins væru þegar
nægilega undirbyggðir. Upplýs-
ingar lægju fyrir frá vegamála-
stjóra, sem bentu til, að þessi
framkvæmd kostaði u.þ.b. 800
millj. kr. á núverandi verðlagi.
Sagði þingmaðurinn, að slitlag-
ið sjálft yrði iíklega eitthvað dýr-
ara en þessi framkvæmd, eða á
annan milljarð króna.
Eyjólfur Konráð taldi rétta að-
ferð við fjáröflun vegna þessarar
framkvæmdar að bjóða út sölu á
happdrættisskuldabréfum. Skatt-
heimta væri orðin svo mikil, að
eðlilegt væri að fjármagna slíkar
framkvæmdir í ríkara mæli með
lántökum innanlands, enda væru
menn þá ekki sviptir eignarrétti á
því fé, sem til verksins gengi.
Ætla mætti, að það væri einmitt
einkum á sviði vegamála, sem
fólk væri tilbúið að fjármagna
framkvæmdir með þessum hætti.
Kvaðst hann treysta því, að frum-
varpið færi hraðbyri í gegnum
þingið.
Lárus Jónsson (S), sem er einn
af meðflutningsmönnum Eyjólfs
að frumvarpinu, kvað hér vera
um merkt og viðamikið mál að
ræða, sem hann vonaði, að vel
yrði tekið. Um vegagerð hefðu
verið gerðar landshlutaáætlanir,
enda hefðu flestir talið, að fyrst
og fremst bæri að efla samgöngur
innan landshlutanna. Nú lægju
slíkar áætlanir fyrir og væri þi
tímabært að ráðast í þessa fram
kvæmd.
Að Iokinni umræðunni var mál
inu vísað til 2. umræðu og fjár
hagsnefndar.
Upplgsinga skylda
stjórnvalda
RlKISSTJÖRNIN hefur á þessu
þingi endurflutt frumvarp sitt frá
I fyrra um upplýsingaskyldu
stjórnvalda, sem ekki var afgreitt
þá. Frumvarpið var til 1. umræðu
f neðri deild þingsins s.l. mið-
vikudag. I frumvarpinu er sett
fram sú meginregla í 1. gr., að
hver maður eigi rétt á að kynna
sér skjöl f máli, sem er, eða hefur
verið, til meðferðar hjá stjórn-
valdi, með þeim undantekning-
um, sem um getur í 2. grein þess.
Þar eru sfðan gerðar undantekn-
ingar í 15 liðum, sem sumar
hverjar eru mjög víðtækar, sbr.
sfðar.
Ölafur Jóhannesson dómsmála-
ráðherra gerðí grein fyrir frum-
varpinu, sem hann sagði að mestu
sniðið eftir danskri og norskri lög-
gjöf um þetta efni. Ekki væru til f
íslenzkri löggjöf ákvæði, sem
fjölluðu almennt um upplýsinga-
skyldu stjórnvalda, og væri frum-
varpið því nýmæli.
Sagði ráðherrann, að ýmsum,
sem hefðu hugmyndir um opið
þjóðfélag, kynni að þykja undan-
tekningarnar i 2. gr. frumvarps-
ins svo víðtækar, að þær bæru
meginregluna ofurliði. Hér væri
þó um ýmsa hagsmuni að ræða,
sem gæta þyrfti. Væri eðlilegt, að
nefnd sú, sem fengi frumvarpið
til meðferðar sendi það ýmsum
aðilum til umsagnar, svo sem
blaðamönnum, ráðuneytisstjórum
o.fl.
Gert er ráð fyrir, að lögjn um
þetta öðlist gildi 1. október 1974, 4.
ef frumvarpið nær samþykki
þessa þings, og taki ekki til skjala,
sem stjórnvöld hafa útbúið eða
borizt hafa þeim í hendur fyrir
gildistöku laganna.
Hér fer á eftir 2. gr. frumvarps-
ins, en hún hefur eins og áður
segir, inni að halda undantekn-
ingarfrá meginreglunni í 1. gr.:
.^•gr.
Eftirtalin skjöl eru undanþegin
upplýsingaskyldu:
1. Fundargerðir ríkisráðs og
fundargerðir ráðherrafunda
og skjöl, sem stjórnvöld hafa
samið fyrir slíka fundi.
2. Skjöl um utanríkismál, er
varða stjórnmál, fjárhagsmál-
efni og varnarmál.
3. Skjöl, sem fela í sér upplýs-
ingar um einhver málefni, er
varða öryggi ríkisins, sam-
skipti við erlend ríki, alþjóð-
legar stofnanir eða vamir
landsins.
Skjöl um starfsemi rikisins
eða sveitarfélaga í fjármálum,
kaupgjaldsmálum eða ráðn-
ingarmálum.
5. Tillögur, uppköst, álitsgerðir
og önnur vinnuskjöl, útdrætt-
ir eða skýrslur, sem stjórn-
valdið sjálft hefur samið eða
án lagaskyldu útvegað til af-
nota við afgreiðslu hjá þvi
sjálfu. Slík skjöl skulu þó ekki
vera undanþegin upplýsinga-
skyldu, ef í þeim felst grund-
völlur rökstuðnings fyrir
ákvörðun eða afgreiðslu, sbr.
og 5. grein hér á eftir.
6. Bréfaskipti milli ráðuneyta
um lagasetningu, þ.ám varð-
andi fjárveitingar.
7. Bréfaskipti milli aðila innan
sama stjórnvalds.
8. Bréfaskipti milli sveitarstjórn-
ar og deilda, nefnda, eða
stjórnaraðila hennar, eða
milli þeirra innbyrðis.
9. Bréfaskipti stjórnvalda við
sérfróða menn til afnota i
dómsmálum eða við könnun á
þvi, hvort höfða skuli dóms-
mál.
10. Úrlausnir prófverkefna,
samkeppnispróf o.þ.h.
11. Skjöl, sem geyma upplýsingar
um tæknibúnað eða tækniað-
ferðir og rekstrarhag og við-
skiptastöðu, sem með hliðsjón
af samkeppnisaðstöðu er
nauðsynlegt, að leynt skuli
fara, vegna tillits til þess
aðila, er upplýsingar varða.
12. Skjöl í málum, er varða ráðn-
ingu eða stöðuhækkun í opin-
berri þjónustu. Þó nær
undanþágan ekki til upplýs-
inga um nöfn umsækjenda.
13. Tilkynningar, skýrslur eða
önnur skjöl í tilefni af broti á
gildandi löggjöf.
14. Skjöl, sem samin eru í sam-
bandi við fjárhagsáætlun
ríkisins eða langtíma fjár-
hagsáætlanir.
15. Skjöl, sem varða eða snerta
hvers konar persónuleg eða
fjárhagsleg málefni einstak-
linga, nema sá, sem í hlut á,
fallist á, að menn kynni sér
skjalið.“
Þingvikan
FYRSTU vikur þingsins segja
allmikið um, hvaða viðfangs-
efni við verður glímt yfir vet-
urinn. Eins og menn vita er
afgreiðsla mála á alþingi mjög
þung. Á það einkum við um
lagafrumvörp þar sem hvert
frumvarp er rætt a.m.k. þrisvar
í hvorri þingdeild, áður en það
hlýtur afgreiðslu. Það er því
þýðingarmikið fyrir alþingis-
menn að leggja mái sín fram á
þinginu sem fyrst til að stuðla
að þvf, að þau geti, a.m.k.
tímans vegna, hlotið afgreiðslu.
Að vissu marki gildir hið sama
um ríkisstjórnina, þó að hún
geti að mestu ráðið því, með
hvaða hraða og í hvaða röð mál
eru afgreidd. Það eru og sjálf-
sögð vinnubrögð hjá rikisstjórn
að reyna að leggja mál sín fram
sem fyrst, til að þingmönnum
gefist sem bestur timi til að
íhuga málin, áður en til af-
greiðslu koma. Það má því
segja, að fyrstu vikur þing-
haldsins einkennist aðallega af
þeim mikla fjölda mála, sem þá
koma fram.
Þó að ekki sé liðinn nema
rúmur hálfur mánuður af
þinginu nú, hafa þegar komið
fram all mörg mál, og er tala
þingskjala komin á fimmta
tuginn. Mál þessi eru auðvitað
afar mismunandi og höfða til
fjölbreyttra áhugasviða. Eitt af
þessum málum, sem telja má,
að höfði til alls þorra manna, er
stjórnarfrumvarp um upp-
lýsingaskyldu stjórnvalda og
verður það gert að umræðuefni
hér í þættinum í dag.
Lög um þetta efni hafa verið
sett annars staðar á Norður-
löndum á seinni árum og er
ætlað að stuðla að auknu upp-
lýsingastreymi frá opinberum
aðilum til alls almennings. Er 1
þessu sambandi talað um opið
þjóðfélag, þarsem í meginatrið-
um er gert ráð fyrir, að menn
eigi þess kost að fylgjast með
því, hverra sjónarmiða sé gætt
við opinbera sýslu. Er hugsunin
sú, að með þessu eigi menn
auðveldara með að veita stjórn-
málamönnum og embættis-
mönnum það aðhald, sem hið
lýðræðislega stjórnkerfi gerir
ráð fyrir.
Allir lýðræðissinnar hljóta að
vera sammála um þá megin-
hugsun, sem þannig hefur legið
til grundvallar þessari laga-
setningu hjá nágrannaþjóðum
okkar. En skoðum aðeins það
frumvarp, sem lagt hefur verið
fram á Alþingi. 1 fyrstu grein
frumvarpsins er að vísu sett
fram sú meginregla, að hver
maður eigi rétt á að kynna sér
skjöl í máli, sem er eða hefur
verið til meðferðar hjá stjórn-
valdi, en síðan eru í 2. gr. frum-
varpsins gerðar undanþágur
frá þessari meginreglu, sem
eru svo víðtækar, að varla er
hægt að koma auga á nokkur
mál, sem með lagni má ekki
koma undir einhverja undan-
tekninguna. 1 16 töluliðum eru
taldar fram undantekningar,
sumar með mjög víðtæku orða-
lagi. Hér skal aðeins nefnt eitt
dæmi. 1 4. tl. segir, að undan-
þegin upplýsingarskyldunni
séu „skjöl um starfsemi ríkisins
eða sveitarfélaga í fjármálum,
kaupgjaldsmálum eða
ráðningarmálum“. Skjöl um
starfsemi rikisins í fjármálum
eru sem sagt undanþegin! Allir
hljóta að sjá, að undan-
tekningar sem þessar hljóta að
bera meginreglu laganna ofur-
liði. Markmið laganna á að vera
að tryggja mönnum rétt til að
fá að skoða viðkomandi skjöl,
jafnvel þó það sé ekki í sam-
ræmi við vilja þess embættis-
manns, sem skjölin hef ur undir
höndum. Og í hvaða aðstöðu
verður maður, sem ætlar að
gera slfka kröfu? Viðkomandi
embættismaður getur einfald-
Iega bent manninum á ein-
hvern tölulið, sem með sæmi-
legum rökum má segja að nái
til viðkomandi skjals. í dæminu
að framan mundi embættismað-
urinn segja manninum, að
skjalið varðaði starfsemi ríkis-
ins í fjármálum, — hvaða skjal
gerir það ekki? — og því miður
geti hann ekki fengið að kynna
sér efni þess. Segja verður
alveg eins og er, að frumvarp
þetta er litils virði til að tryggja
almenningi rétt á upplýsingum,
þó að sá virðist vera tilgangur
þess.
Það er auðvitað alveg rétt,
að við lagasetningu
sem þessa, verður að gæta
þess vel, að undan séu
skilin ýmis skjöl, sem vegna
margvíslegra hagsmuna verða
að vera það. Það er á hinn
bóginn beinlínis andstætt þeim
sjónarmiðum, sem löggjöf um
upplýsingaskyldu stjórnvalda
er ætlað að þjóna, að gera hana
þannig úr garði sem hér er gert.
Hér sýnist algjörlega hafa verið
flúið frá því vandamáli að orða
undantekningar, sem hæfi
megintilgangi löggjafar um
þetta efni.
Annars staðar á sfðunni er
greint frá þessu frumvarpi og
1. umræðu um það í neðri deild
Alþingis. Birtist þar títt nefnd
2. gr. i heild.
J.S.G.