Morgunblaðið - 01.12.1973, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. DESEMBER 1973
15
Rrani Acr lOÍVQQ skrifarum
Ul CIMI Jjdl ww myndlist
Sýningar
María H. Olafsdóttir:
Norræna húsið.
Ewert Karlsson
EWK: Norræna húsiS.
Gabor Attalai:
Galerie SUM.
V estmannaeyjasýning:
Kjarvalsstaðir
Þórsteinn Þórsteinsson: Mokka.
María H. Olafsdóttir, sem um
þessar mundirsýniri sýningarsöl-
um Norræna hússins hefur verið
búsett í Danmörku í 26 ár, numið
málaralist við listaháskólann í
Kaupmannahöfn. Þar hefur hún
haldið nokkrar sjálfstæðar sýn-
ingar og sýnt árlega þessi 26 ár
með samtökum myndlistarfólks,
sem nefna sig SE, og uppskorið á
köflum ágæta dóma. Upphaflega
stundaði hún myndlistarnám við
Myndlista- og handfðaskólann
(1941 — ’43) og hefur ennfremur
tekið þátt í einstaka samsýning-
um hér heima hin síðari ár, en
þetta er í fysta skipti, sem hún
setur upp sjálfstæða sýningu.
Þessi sýning Maríu er mjög svo
frábrugðin þeim sýningum, sem
menn eiga að venjast hér heima,
viðhorfin til lita og forma mjög
svo ólík flestu þvf, sem hér sést og
verður því að nálgast sýninguna
með hliðsjón af því. Þrátt fyrir að
íslendingurinn leyni sér ekki hjá
Mariu í vali viðfangsefna kemur
hin danska skólun greinilega
fram og einkum í myndaflokki
myndarinnar breyttist nokkuð
eftir að mér varð þetta ljóst og
myndin vann á sem slík, en er þá
ekki einnig nauðsynlegt að þessi
lita-filósófia nái hinum almenna
áhorfenda áeinhvern hátt?
í þessum myndaflokki fannst
mér myndin „Kristur" (25) koma
best til skila í heild, hér er litur-
inn samræmdur og magnaður,
þetta er verulega sterk mynd. Hin
stóra mynd „Njálsbrenna” þykir
mér benda til þess, að mynvefnað-
ur hefði legið vel fyrir listakon
unni, einkum er hún vildi nota
hina hvellari litatóna, hér hefðr
efnið haft sitt að segja til heildar
samræmis, og dugnaður hennar
uppskorið meira. Á sýningunni
eru einnig nokkrar grafikmyndir
(trérista) ásamt teikningum og
pastelmyndum, eru grafik-
enda stemningaríkastar. f heild
ber sýningin vott um togstreitu
milli danskrar érfðavenju, sem á
köflum nálgast akademisma, og
fslenzks uppruna, og er vandi að
spá hvort aflið muni hafa
betur í lokin.
Eitt er sérlega áberandi á þess-
ari sýningu, það er hin auðsæja
einlægni listakonunnar, hún virð-
ist ekki eiga til ódýra né væmna
strengi, og þannig verða litirnir
aldrei sætir hve hátt sem hún
spennir þá. Hér er sem sagt skyn-
semi og hógværð f öndvegi, sem
virðist f senn styrkur og hemill
listakonunnar.
t anddyri Norræna hússins á
gpÉ*
Marfa H. Ölafsdóttir.
þeim, er hún nefnir „Þegar amma
dó“, en þar rifjar hún upp
bernskuminningar frá æskustöðv-
unum á Vestfjörðum. Litirnir eru
allþungbúnir f þessum myndum
og að nokkru í ætt við „mörke-
maleriet” svonefnda í Danmörku,
en þessar myndir eru þó að mfn-
um dómi tvímælalaust betri hluti
sýningarinnar og myndbyggingin
ákveðnari og sterkari. Ágæt dæmi
um það eru myndirnar „Búist til
farar” (5), „Yfir brúna“ (7) og
„Tálknaf jörður" (16) sem er
maski „malerískasta" verkið á
sýningunni.
Ifinn flokkurinn, Kolfinnusaga,
er hugsaður frá landnámsöld,
heriðni og kristni bftast
á; heiðin kona, sem berst gegn
kristninni. Flokkur þessi mun
einnig vera hugsaður sem
ballett-Ieikþáttur, en myndirn-
ar standa þó ver fyr-
ir sig sem sjálfstæð verk. Hér
kveður við allt annan tón í lita-
meðferð og útfærslu, litirnir ó-
sjaldan hvellir og skærir og
myndbyggingin meira í ætt við
flatarmálverkið. í þessum mynd-
um er auðséður dugnaður lista-
konunnr og þolinmæði, hún of-
vinnur verk sín jafnvel og hinn
sérstaki listræni boðskapur, sem
hún hugsar sér sem túlkunar-
atriði, kemst alls ekki til
skil áhorfandans skýring-
arlaust. Þannig er t.d. þegar litlir
bláir litaflekkir í einni myndinni,
sem halda öðrum stærri litheild-
um í skefjum, eiga að tákna mátt
og yfirburð kristninnar. Ég verð
að viðurkenna, að viðhorf mitt til
þakkarverður viðburður, og eru
þó nokkrir hnökrar á uppheng-
ingunni, aðallega hvað frágang
mynda snertir, óhrein og þvæld
„karton” utan um myndir, —
Slíkt má helst ekki henda aftur á
þessum stað.
Sýningu i Galerie SIJM á
myndaatriðum, sem nefndust
Ungversk neðanjarðarlist, er ný-
lokið. Raunar held ég að neðan-
jarðarlist þessi sé ekki frekar
ungversk eða kínversk að upp-
runa, heldur sé hér um að ræða
atriði í myndlist, sem hafa verið
mjög ofarlega á baugi í Evrópu á
síðustu árum. mörsum til mikils
angurs. Hin mikla „Dokumenta”
sýning í Kassel á síðastliðnu
ári vart.d. undirlögðslíkum atrið-
um, og Ungdoms-biennalinn í
París sl. sumar einnig, og liktu
hinir ýmsu gagnreýnendur
sýningum þessum við „Kistu-
lagningu myndlistarinnar”. Ilér
er mjög um frásöguleg atriði
að ræða, heimspekilegar vanga-
veltur, sjónræn atriði ýmiss kon-
ar, óskýrar og ósjaldan grautleið-
inlegar ljósmyndaraðir, illa gerð-
ar og hugmyndasnauðar. And-
list mettuð Iftilsvirðingu á öiiu
öðru í veröldinni, og öllum fyrri
gildum. Ungverjinn Gabor
Attalai, sem sýndi i SUM er hér
engin undantekning, þrátt fyrir
í sýningarskrá sé hann kynntur
þannig: „List hans er gædd innra
lífi, sem oftast birtist i beinni
likamlegri tjáningu — gjarna á
mjög óvæntan hátt — eins og að
prenta sjálfan sig á fölbleikan
pappír.” Höfundi þessarar kjTin-
ingar skal bent á, að öll myndlist
Framhald á bls. 20
JÓHANN HJÁLMARSSON SKRIFAR UM p^f~^^r[\y|pr[\sj[\sj~|~||—|
LIFANDI
BÓKMENNTIR
LAXDÆLA SAGA.
Halldór Laxnes gaf út.
Helgafell 1973.
NU er svo komið að fdlk á erfitt
með að skilja þær deilur, sem
urðu vegna útgáfu Halldórs
Laxness á Laxdælasögu með
nútfmastafsetningu. Flestir
fallast nú á þá röksemd Halldórs,
sem Kristján Karlsson orðar á þá
leið „að ryðja þurfi úr vegi þeim
stafsetningarkreddum, sem trufla
tilfinningu almenns lesanda fyrir
þvi, að fornsögurnar séu lifandi
bókmenntir á lifandi máli“.
Stríðinu um nútfmastafsetningu
fornsagna lýsir Kristján Karlsson
með þessum orðum: „Inn i þann
hatramma öfrið, sem reis útaf
prentun Laxdælu með nútfma
stafsetningu fyrir rúmum þrjátíu
árum, runnu óskyld mál, svo að
varla verður hönd á fest: stjórn-
mál, persónulegrar erjur“.
Hina nýju útgáfu Laxdælasögu
ber að þakka. Hún er útgefanda
sínum til sóma, en Halldór Lax-
ness segir í formála að Sverrir
Tdmasson cand. mag. hafi „gert
þann texta sem hér kemur fyrir
almenningssjónir, og hvflir hann
á útgáfu K. Kálunds".
Utgáfan sætir mestum tíðind-
um vegna myndanna, sem fylgja
bókinni, en þær eru eftir Guð-
rúnu Svövu Svavarsdóttur, Gylfa
Gíslason, Hring Jóhannesson og
Þorbjörgu Höskuldsdóttur. Án
þess að gera upp á milli mynd-
listarmannanna þykja mér mynd-
ir Gylfa Gíslasonar einna
skemmtilegastar og nýstárlegast-
ar, til dæmis þar var fjölmennt
(bls. 59), svo knúði hún fast reið-
ina (bls. 91) og Iðraðist Bolli
þegar verksins (bls. 147). Myndir
Guðrúnar Svövu Svavarsdóttur
eru líka skemmtilegar, nægir að
nefna Voru þar markaðar
ágætlegar sögur á þilviðínum og
svo á ræfrinu (bls. 75). Mynd-
skreyting fornbókmennta hlýtur
að verða íslenskum myndlistar-
mönnum áleitið viðfangsefni i
f ramtiðinni.
Laxdæla saga er með eftir-
minnilegustu Islendingasögum.
Guðrúnu Ösvifursdóttur, Kjartan
og Bolla þekkja allir. Sama er að
segja um Melkorku og Ölaf pá.
Sagan, sem er ákaflega fjölbreytt,
lýsir miklum örlögum og skipar
ástin þar öndvegi. Ýmis atvik sög-
unnar, eins og til dæmis víg Helga
Harðbeinssonar, sýna okkur með
glöggum hætti inn f þann heim,
sem íslendingasögur eru
sprottnar úr.
Að reyna að fæla lesendur frá
slíkri bók sem Laxdæla sögu með
úreltri stafsetningu er tilræði við
bókmenntirnar. íslendingasögur
eru lifandi bókmenntir og það á
að gefa þær út samkvæmt þeim
skilningi. Ef til vill gera sér ekki
allir ljóst hve mikið okkur er gef-
ið með þvf að geta lesið þessar
fornu bækur á frummálinu.
Þrjú barnaleikrit
og ein skólasýning
Frá Tálknafirði.
efri hæðinni, hefur víðfrægur
sænskur ,,karikatúr“-teiknari
hengt upp sýnishorn af verkum
sfnum. Er hér um að ræða Ewert
Karlsson, þekktari sem EWK, en
þannig auðkennir hann myndir
sfnar. Blaðateikningar eru ekki i
hávegum hafðar á Islandi sem
sjálfstæð listgrein, og hafa aldrei
verið, þótt við höfum eignast á
því sviði ótvíræða hæfileikamenn,
en Islendingum hefur verið frá-
bærlega ósýnt um að rækta þá.
Hins vegar hafa minni spámenn
og jafnvel algjörir „dilettantar”
átt greiðari aðgang að blöðum og
tímaritum. Því er það mikilvægt,
að slíkar sýningar berist hingað
sem oftast til þess að augu manna
uppljúkist fyrir þessari sérstæðu
listhrein. Ilafi teiknari náð sér-
stökum persónulegum tökum á
viðfangsefnum sínum, bornum
uppi af ágætri tækni líkt og á sér
stað með EWK, á hann greiðan
aðgang á siður heimsblaðanna,
enda hafa myndir hans birtst i
blöðum líkt og Observer, Súd-
deutsche Zeitung og einkum New
York Times, sem hefur birt teikn-
ingar hans reglulega undanfarin
ár.
Ewert Karlsson er sjálfmennt-
aður, en þetta stranga sjálfsnám,
sem hann aflaði sér með vinnu,
Iestri og ferðalögum, hefur fært
honum margs konar viðurkenn-
ingar. Sjálfsnám hans kemur þó
fram á nokkuð þröngu tæknisviði,
sem kemur þó minna að sök á því
sérstaka sviði, sem hann hefur
haslað sér völl. Sýning hans i
Norræna húsinu er ánægjulegur,
ÞAÐ hafa verið teknir upp nýir
siðir i Þjóðleikhúsinu — farið að
nota Þjóðleikhúskjallarann til
leiksýninga og verður það að telj-
ast skemmtileg viðbót og áreiðan-
lega heppileg nýting.
Fyrsta verkið, sem þar er sýnt,
er barnaleikritið Furðuverkið,
samið eftir hugmyndum Kristínar
Magnús Guðbjartsdóttur í sam-
vinnu við þá aðra leikendur, sem
þarna eru að verki — semsagt:
hópvinna úr hugmyndum eins í
hópnum, þar sem hráefnið er sú
vitneskja, sem vfsindamenn búa
yfir í dag um tilurð heimsins. Til
ráðfærslu hefur verið fenginn
ömólfur Thorlacius náttúrufræð-
ingur. Sumpart hefur svo hug-
myndum, ráðum og staðreyndum
verið breytt f söngtexta og það
gerði Hrafn Pálsson mjög
skemmtiiega og Ámi Elfar samdi
svo skemmtileg lög við allt saman.
Hér er semsagt um að ræða
fróðlega og menntandi sýningu
fjTÍr börn: jarðsögulega sýni-
kennslu i líkum anda og nú tíðk-
ast í kennslu f mörgum greinum
víða um heim. Slik sýning nær
auðvitað ekki tilgangi sínum ef
hún nær ekki tökum á þeim hópi,
sem hún er ætluð. Eg gat ekki
beturséðen aðhúngerði það.
Það eru gömul sannindi c®
margreynd, að þaðer heppilegt að
yrkja gljúpa hugi barna og hafa
það ekki alltaf verið hlutlausar,
vísindalegar niðurstöður, sem þar
áttu í hlut, frekar hið gagnstæða.
En þar sem þannig er háttað nú,
skyldi rnaður ætla, að þessi fróð-
lega skemmtun hljóti náð fyrir
augunt foreldra, sem enn geta
haft áhrif á skemmtanir barna
sinna og fjölmenni með þau á
Furðuverkið og verðlauni þannig
menntunarframtak þeirra, sem
ekki hafa verið um það beðnir.
Suður í Hafnarfirði hefur nýtt
blóð hlaupið í Leikfélag Hafnar
fjarðar og það virðist ekki neinn
smákraftur í því — ég sé í einu
blaðanna auglýstar fjórar sýning-
ar sama daginn! Ekki virðist
vanta börnin í bæinn þann. Leik-
ritið heitir Sannleiksfestin og
mun til orðið úr einhverri sögu,
en leikgerðin unnin af sumum
þátttakendum leikhópsins i hóp-
vinnu — og mun það sama gilda
urn leikstjórnina? Efni leikritsins
er sakleysisleg dæmisaga um það,
að ljótt sé að skrökva og ber sfzt
að lasta, að slíkt sé haft fyrir
börnum, en ekki veit ég, hvort
lofa beri, hvernig það er gert.
Venjuleg íslenzk telpa er afar
skreytin og foreldrar hennar fara
til galdrakarls nokkurs til að
lækna hana af skreytninni.
Galdrakarlinn hefur aðstoðar-
mann, allra viðkunnanlegasta ná-
unga, sem raunar er eina raun-
verulega skemnltilega persónan í
sýningunni. Samband þeirra fé-
laga, galdrakarls og aðstoðar-
manns er með afbrigðum rudda-
legt og gróft og eru sömu ástæðu-
litlu ruddatilburðirnir endur-
teknir æ ofan í æ og þar með er
þetta hátterni lamið inn í hausana
í litlu öngunum, sem sitja í leik-
húsinu. Þau fá sarnúð með þeirn,
sem beittur er ranglæti, og erþar
að auki geðþekkastur, en það er
ekkert gert til að ýta undir þá
samúð, þvert á móti, börnin eru
skilin eftir rugluð og ráðvillt eftir
að hafa verið æst óhóflega með
grófustu aðferðum alla sýning-
una. Ég leyfi mér að efast um, að
þetta sé rétta leiðin til að ala upp
tilvonandi leikhúsgesti. væntan-
lega listnjótendur.
Nokkrar göðar konur, sem hafa
saman brúðuleikhús — Leik-
brúðuland — höfðu frumsýningu
fyrir skömmu og sýndu tvo þætti
um Meistara Jakob, en hann mun
vera fræg leikbrúðupersóna á
Norðurlöndum. Allur ytri búnað-
ur þessa fyrirtækis var með ágæt-
um, tjöld falleg og brúður
skemmtilegar, en mjög hefð-
bundnar, einnig var leikstjörn
Hólmfriðar Pálsdóttur með ágæt-
um. En það verður ekki annað
sagt en að textinn, réttara sagt
þau viðhorf, sem þar rikja, sé
viðhorf hnefaréttarins, ofbeldis-
ins. Það má vel vera, að þetta
spegli smekk og viðhorf norræns
sveitafólks á kaupstefnum hér áð-
ur fyrr, en nú til dags er ofbeldis-
hugsunarhátturinn hættulegri en
svo, að ástæða sé til að ala á
honurn strax við fyrstu kynni
barna af leikhúsi.
í höpi aðstandenda eru fjölvis-
ar konur, kunnandi mál þjóða
með leikbrúðuhefð og töluverða
brúðuleikhússtarfsemi, hví ekki
að leila eftir heppilegri textum
þar’.* *
Leikfélag Menntaskólans við
Hamrahlið stóð i ströngu á þess-
um síðustu dögum og sýndi á
Miklagarði isjakann eftir Felix
nokkurn Lútzkendorf, alvarlegt
skop frá kaldastriðsárunum, sania
tíma og fyrstu tröllasögurnar um
ofriki kvenna í Ameríku bárust
til Evrópu. Nemendum fórst þetta
ágæta vel úr hendi utan hvað
skýrleika framsagnarinnar skoti á
stundum og bætti sérkennilegur
hljóntburður þessa furðusalar
ekki úr skák, en Mikligarður
nefnist hátiðasalur M.H. Leik-
stjórinn Jón Hjartarson vann sitt
verk samvizkusamlega. Sérlega
ber að lofa ljós- og hl jóðtæknilega
hlið málsins, sem unnin var af
höpi nemenda af óvenjulegri
kostgæfni.
Þorvarður Helgason