Morgunblaðið - 01.12.1973, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. DESEMBER 1973
19
r
Birgir Isl. Gunnarsson borgarstjóri:
Sú ógæfa má aldrei henda
Reykjavík, að sundrungar-
öflin taki við stjórn
í lok ræðu þeirrar, sem Birgir ísl.
Gunnarsson borgarstjóri flutti á
aðalfundi Landsmálafélagsins
Varðar sl. mánudag, vék hann að
borgarstjórnarkosingunum, sem
frarn eiga að fara í vor, og sagði:
„Enginn vafi er á því, að mjög
verður hart sótt að Sjálfstæðis-
mönnum í þessum kosningum.
Vinstri flokkarnir munu leggja
allt í sölurnar til þess að ná völd-
um hér i Reykjavík og treysta
þannig enn betur þau völd, sem
þeir nú þegar hafa aflað sér með
setu í ríkisstjórn. Störf þeirra í
ríkisstjórninni og sú sundrung,
sem ríkir innan dyra, er á þann
veg, að ekki er mjög fýsilegt fyrir
Reykvikinga að kalla slíka stjórn
yfir sig. En þrátt fyrir það verð-
um við að halda vöku okkar. Við
gerum okkur grein fyrir þvf, að
vinstri flokkarnir munu sækja
mjög fast fram, og því ríður á, að
við sjálfstæðismenn stöndum fast-
ir fyrir, ekki aðeins i varnarstöðu,
heldur með fulla sókn í huga. Við
skulum því nú þegar sameigin-
lega búa okkur undir það að
fylkja liðið og vera viðbúin þeirri
orrustu, sem nú stendur fyrir dyr-
um, því að sú ógæfa má aldrei
henda Reykjavíkurborg, að stjórn
hennar lendi í höndum þeirra
sundrungarafla, sem nú stjórna
landinu." Hér fer á eftir síðari
hluti ræðu borgarstjóra á aðal-
fundi Varðar:
Ég vil þessu næst víkja nokkað
að málefnum Rafmagnsveitu
Reykjavíkur. Það fyrirtæki stend-
ur nú mjög illa fjárhagslega og
það svo, að til vandræða horfir og
þar er stórhætta á ferðum, ef ekki
verður breytt um stefnu. Raf-
magnsveita Reykjavíkur hefur
eins og önnur borgarfyrirtæki
verið undir það seld að þurfa að
sækja um leyfi til rikisstjórnar-
innar fyrir öllum hækkunum á
þjónustugjöldum. Frá árinu 1970
hefur Rafmagnsveita Reykjavík-
ur fengið að hækka rafmagnsverð
sem nemur nokkurn veginn
hækkunarþörf vegna hækkana,
sem orðið hafa á heildsöluverði
rafmagns frá Landsvirkjun.
Rafmagnsveita Reykjavíkur
kaupir allt sitt rafmagn frá
Landsvirkjun og dreifir því síðan
um borgarlandið en hækkanir
þær, sem hún hefur fengið, hafa
fyrst og fremst verið til þess að
geta staðið undir hækkuðu heild
söluverði. Allan annan kostnað,
þ.e.a.s launahækkanir, kostnað
vegna gengisbreytinga, hækkanir
á efni og hækkanir á nánast öllum
sviðum reksturs, hefur Rafmagns-
veitan þurft að taka á sig sjálf frá
árinu 1970. Og þrátt fyrir
itrekaðar beiðnir þar um hefur
Rafmagnsveitan ekki fengið að
hækka sín gjöld neitt upp í þessar
miklu hækkanir.
Þetta hefur að sjálfsögðu haft
þau áhrif, að smám saman hefur
dregið úr þrótti þessa fyrirtækis.
Rafmagnsveitan var vel stætt og
þróttmikið fyrirtæki, sem gat
staðið undireigin framkvæmdum
frá ári til árs, án þess að þurfa að
leggja i miklar lántökur, en nú er
svo komið, að Rafmagnsveitu
Reykjavikur hefur á sl. ári verið
haldið uppi með bráðabirgðalán-
töku erlendis frá. En allar til-
raunir til þess að fá hækkað
rafmagnsverð hafa veríð án ár-
angurs.
AFLEIÐING
OÐAVERÐBÓLGU
í umræðum um gjaldskrármál
Rafmagnsveitu og annarra fyrir-
tækja er okkur sjálfstæðismönn-
um borið það á brýn, að við séum
verðbólguvaldar með því að óska
sífellt eftir auknum hækkunum
hjá þjónustufyrirtækjum Reykja-
víkurborgar. Það gefur að sjálf-
sögðu auga leið, að þjónustufyrir-
tæki Reykjavíkurborgar verða að
fá að hækka sín gjöld til þess að
standa undir reksturskostnaði, ef
þau eiga að geta innt af höndum
það þjónustuhlutverk, sem af
þeim er krafizt. Og það er ekki
orsök verðbólgunnar, þótt Raf-
magnsveita eða Hitaveita fái að
hækka sin gjöld, þ.e. fyrst og
fremst afleiðing þeirrar stjórnar-
stefnu, sem stefnt hefur þjóð-
félaginu í slika óðaverðbólgu, að
allur reksturskostnaður slíkra
fyrirtækja hækkar frá mánuði til
mánaðar. En ég held, aðeinmitt i
máli Rafmagnsveitunnar komi
hvað ^eggst fram, hversu ríkis-
stjórnin er gjörsamlega á \illigöt-
urn í stjórn efnahagsmálanna og
að það sé raunverulega hún, sem
kyndir undir verðbólgunni. Það
er augljós staðreynd, að á verð-
bólgutímum er ekki rétt að taka
erlend lán til framkvæmda, held-
ur eigi að reyna að láta fram-
kvæmdir greiðast sem mest af
þeim sem þeirra eiga að njóta
jafnóðum og þær eru fram-
kvæmdar. Þar á ekki sizt við
eðlilega, árlega aukningu fyrir-
tækja eins og Rafmagnsveitu
Reykjavíkur. I stað þess hins veg-
ar að leyfa eðlilega hækkun raf-
magnsgjalda, sem myndi greiða
framkvæmdir Rafmagnsveitunn-
ar jafnóðum og þær eru fram-
kvæmdar, hefur ríkisstjórnin tal-
ið það betra að leyfa Rafmagns-
veitunni að taka erlend skyndi-
lán til þess að geta staðið undir
slíkum framkvæmdum. Slík
erlend lán auka á þensluna á
vinnumarkaðinum. Slik erlend
lán auka á peningaveltuna í um-
ferð, og þau út af fyrir sig eru þvi
verðbólguvaldar, þegar þau eru
tekin til að standa undir slikum
framkvæmdum.
400 MILLJÓNA LAN
Rafmagnsveita Reykjavíkur
hefur nú farið fram á heimild til
þess að mega hækka rafmagns-
verðum26,2% umfram þau9.8%,
sem komatil framkvæmda 1. des.,
en sú hækkun er eingöngu vegna
heildsöluhækkunar Lands-
virkjunar. Með þessari
hækkunarbeiðni er ráð fyrir þvi
gert og það er reyndar forsenda
þess, að hún þurfi ekki að vera
meiri, að hægt sé að breyta þeim
erlendu skyndilánum, sem Raf-
magnsveitan hefur þegar fengið, i
löng lán. Auk þess sem taka þarf
lán til framlags til Landsvirkjun-
ar og á þann hátt er gert ráð fyrir,
að Rafmagnsveitan þurfi að taka
um 400 millj. kr. f langt erlent
lán, til þess að geta staðið undir
rekstri og framkvæmdum á næsta
ári. Þetta lán hinsvegar ekki að
geta verið verðbólgumyndandi,
vegna þess að hér er fyrst og
fremst um að ræða breytingu á
þegar fengnu skammtimaláni,
sem komið er í framkvæmdir,
þannig að þess vegna ætti að vera
auðvelt að veita Rafmagnsveit-
unni heimild til þess að mega taka
þetta lán.
AUKA MIÐSTJÓRNARVALI)
Þessi dærni um samskipti
Reykjavíkurborgar við ríkis-
stjórnina um málefni þessara
tveggja f>Tirtækja, þ.e. Raf-
magnsveitu og Hitaveitu, eru
glöggt dæmi um það, hve ríkis-
stjórnin hefur mikla tilhneigingu
til aukins miðstjórnarvalds á öll-
um sviðurn. Sú regla hefur gilt í
öllum meginatriðum, a.m.k. síðan
ég fór að skipta mér af borgarmál-
um Reykjavíkur, að allar rikis-
stjórnar hafa treyst sveitarfélög-
um til þess að verðleggja þá
þjónustu, sem fyiúrtæki þeirra
inna af höndum 1 þágu íbúasinna.
Ég held, að af þessu hafi fengizt
góð reýnsla. Sveitarstjónirnar eru
undir smásjá sinna umbjóðenda,
og þær hafa sýnt að
þær hafa ekki misfarið með
það vald, sem þeim hefur verið
fengið i hendur. Og auðvitað er
þeim bezt treystandi til þess að
fara höndum um þau fyrirtæki,
sem þær reka, og ákveða verð-
Iagningu a þeirri þjónustu. Á
hinn bóginn hafa þær svo aðhald
sinna kjósenda, og það hefur leitt
til þess, að verð á þjónustu opin-
berra fyrirtækja sveitar-
félaganna, hefur alls ekki verið
gagnrýnis vert, og ef eitthvað
mætti gagnrýna hefur það e.t.v.
legið í þvi, að sveitarfélögin hafa
verið of treg til að hækka sin
þjónustugjöld og þar með veikt
fyrirtækin, svo að þau hafa ékki
verið fær um að standa undir
nauðsynlegum framkvæmdum og
eðlilegri aukningu. Sú ríkisstjórn,
sem nú situr, telur sig hins vegar
greinilega betur færa til að taka
slikar ákvarðanir heldur en
stjórnendur sveitarstjóranna.
Þetta sýnir betur en flest annað,
hversu rík miðstjórnarvaldstil-
hneigingin er hjá núverandi
ríkisstjórn.
FURÐULEGUR
VlSITÖLULEIKUR
Það verður að visu að játast, að
inn í þetta spilar það furðulega
visitölukerfi, sent við nú búum
við, og greinilegt er, að ríkis-
stjórnin vill öllu til kosta að geta
spilað á þetta vísitölukerfi eins og
hún mögulega getur. Grundvöllur
vísitölunnar er miðaður við verð-
lag í Reykjavik fyrst og fremst. Ef
hitaveitugjöld í Reykjavík hækka
um nokkur %, þá kemur það inn i
visitöluna. Ef olíuverð til íbúa
Kópavogs, Hafnarfjarðar, Garða-
hrepps eða alls landsins í heild
hækkar um 90%, kemur það
hvergi inn í neina visitölu. Ef
rafmagnsverð í Reykjavík hækk-
ar að einhverju leyti, kemur það
strax inn í vísitöluna. Ef
rafmagnsverð norðanlands aða
austan hækkar verulega, kemur
það hvergi fram i visitölu. Sama
er að segja um fargjöld Strætis-
vagna Reykjavíkur. Ef fargjöld
strætisvagnanna hækka, kemur
það strax inn í visitölu, og launa-
menn á Austurlandi eða Norður-
landi fá kauphækkun út á það.
Allir hljóta aðsjá, hversu ranglátt
og varhugavert slikt kerfi er, ekki
sízt þegar það er i höndum vald-
hafa, sem einskis svikjast til að
reyna að spila á þetta kerfi út i
yztu æsar.
II/EKKUNARÞÖRF
SVR
Það eru fleiri fyrirtæki borgar-
innar ern Rafmagnsveita og Ilita-
veita, sem eiga nú í miklum
reksturerfiðleikum. Eitt af þeim
fyrirtækjum er Strætisvagnar
Reykjavikur, en mjög hallar nú
undan fæti með fjárhagslegan
rekstur fyrirtækisins, ekki sízt nú
þegar vitað er um þessa geysilegu
hækkun á oliuverði, sem fram
undan er. Reynt hefur verið að
halda sér við þá reglu undanfarin
ár, að fargjöld skuli standa undir
rekstrarkostnaði Strætisvagna
Reykjavíkur, að frádregnum af-
skriftum, en fjárfestingakostnað-
ur fyrirtækisins, þ.e. bæði nýir
vagnar svo og aðstaða önnur skuli
vera greiddur úr borgarsj(íði. Éf
þessi regla á að haldast þurfa
fargjöld strætisvagnanna að
hækka um 66.7%, frá því, sem nú
er, þ.e. einstök fargjöld þyrftu að
fara úr 15 kr, upp í 25 kr. Þrátt
fyrir þá hækkun fargjalda þyrfti
f ramlag borgarsjóðs til fyrirtækis •
ins að vera 102.5 millj. kr. Borgar-
ráð á eftir að fjalla um þessa
hækkunarþörf strætisvagnanna,
og verður það væntanlega gert á
milli umræðna um fjárhags-
áætlunina, en ljóst er, að ef ekki
verður farið út í jafnmikla hækk-
un og stjórn strætisvagnanna tel-
ur þörf á, þá þarf það, sem á
vantar, að koma til fyrirtækisins i
auknu framlagi frá borgarsjóði.
Ég læt þetta nægja hér að þessu
sinnu um fyrirtæki Reykjavikur-
borgar, en ljöst er, að hinar geysi-
legu verðhækkanir að undan-
förnu ásamt aftöðu ríkisstjórnar-
innar til verðlagsmála, hafa vald-
ið geysilegum erfiðleikum hjá
þessum fyrirtækjum.
HÆTTULEGT
LÝÐRÆÐI
Samskipti rikisstjórnarinnar og
s\eitarfélaganna, bæði á þessum
sviðum svo og öðrum sviðum á
undanförnum árum, gera það nú
mjög áríðandi að sköpuð verði ný
stefna um verkaskiptingu ríkis og
sveitarfélaga. Sú þróun að stefna
svo i átt til miðstjórnarvalds, eins
og raun ber vitni um hjá nú-
verandi ríkisstjörn, er lýðræðinu
i landinu hættuleg. Það verður að
knýja fram breytta stefnu, sem
feli i sér aukið sjálfstæði sveilar-
félaganna og jafnframt aukin
verkefni þeim til handa. A þann
hátt er unnt að dreifa valdinu í
þjóðfélaginu. Það dreifist á þann
hátt nær fólkinu í landinu, sem að
sjálfsögðu er bezt fært unt það,
hvert á sínum stað, að fjalla um
sin staðbundnu vandamál. Eg tel,
að þetta sé eitt af þeim stærstu
verkefnum, sem Alþingi stendur
frammi fyrir, og um þetta efni
þarf Sjálfstæðisflokkurinn að
hafa forystu.
Það væri freistandi hér á þess-
um vettvangi að gera að umtals-
efni ýmsa aðra þætti borgarmál-
anna en þá, sem ég hef hér gert að
umtalsefni. Borgarstjörnar biða
nú margvísleg verkefni, sem
horfa lengra til framtiðarinnar og
er mér þá ntjög ofarlega i huga
endurskoðun aðalskipulagsins og
sú mikla vinna, sem fer fram í
skipulagsmálum borgarinnar. Það
mál er út af fyrir sig tilefni ti!
heils fundar, og ég skal því ekki
hafaum það langt mál að þessu
sinni, en ég vil þó geta nokkurra
atriða, sem nú eru tnjög ofarlega f
sk ipu 1 ag sm álu m borgarinnar.
ENDURSKÖÐUN
AÐALSKIPULAGS
Þegar að;Uskipulag Re.vkjavík-
ur var samþykkt árið 1965 var það
gert með það í huga, að nauðsyn
bæri til að endurskoða það á
ákveðnu árabili. Þniunarstofnun
Reykjavíkurborgar hefur haft þá
endurskoðun með höndum og
beinist hún að ýmsum þáttum
skipulagsins. Éinn af mikilvægari
þátlum aðalskipulagsins var að
gera grein fyrir umferðinni i
borginni, þ.e.a.s. að sýna hvern-
ig gatnakerfið ætti að byggja upp
í framtiðinni. Þessi þáttur aðal-
skipulagsins hefur nokkuð verið
gagnrýndur og mörgum hefur
fundizt, að í aðalskipulaginu hafi
of mikil áherzla verið lögð á um-
ferðina. Sú gagnrýni nú á ekki
sizt rætur að rekja til nokkuð
breytts hugsunarháttar frá þvi
sem þá var, þ.e. að vilja ekki nú
fórna eins miklu og áður var talið
fórnandi fyrir það að koma um-
ferð í gegnum borgir á sem
skemmstum tíma og á sem hag-
kvæmastan hátt. Það er þvi ýmis-
ar u mferðartengingar, sem
endurskoða þarf, og umfangsmik-
il vinna fer nú fratn i þvf sam-
bandi að gera nýja umferðarspá
og kanna afleiðingar þess að
breyta að einhverju lejti þ\í
gatnakerfi, sem aðalskipulagið
gerði ráð fyrir, Sérstakléga vild-
um við gjarnan geta losnað við
það að þurfa að brjóta i gegnurn
miðbæinn og gamla austurbæinn
umferðaræðar, svo og i gegnum
Grjótaþorpið, en um það er of
fljótt að spá. Niðurstöður þeirra
rannsókna og athugana sem nú
fara fram m.a. með umfangs-
mikilli töluvinnu, koma til með að
liggja fyrir eftir áramótin, þannig
að þá er hægt að greina frá mögu-
leikum i þá átt.
FRAMTIÐARBYGGÐ
REYKJ AVÍKIR
Annar þáttur, sem mjög hlýtur
að koma inn í þá aðalskipulags-
vinnu, sem nú fer fram er skipu-
lag framtíðarbyggðai' fyrir
Reykjavik. Við gerðum ráð f\rir
þvi, að Breiðholtshverfið myndi
nægja fratn til ársins 1983 i aðal-
skipulaginu, en útséð er um. að
svo verður ekki. Það er unnt að
útvega lóðir nú í næstu 3 til 4 ár.
miðað við þá aukningu, sem verið
hefur undanfarin ár, og þ\ í er
ljóst, að mun fyrr en ella verður
að fara i að finna ný byggingar-
svæði fyrir Reykjavik. Allar líkur
benda til, að þau byggingarsvæði
verði i austurátt meðfram Vestur
landsvegi, og þá er að sjálfsögðu
mikilvæg ákvörðun i því efni
einnig, hvernig samsetning húsa
eigi að vera. Við höfum verið
gagnrýndir fyrir það, og það með
réttu, að liafa ekki nægilega mik-
ið af einbýlishúsum, en leggja of
mikla áherzlu á fjölbýlishús. Og
ég er þeirrar skoðunar að breyta
þurfi samsetningu Ióðaúthlutana,
þannig að leggja eigi meiri
áherzlu á einbýlishús og raðhús.
en ekki jafnmikla áherzlu á fjöl-
býlishús og gert hefur verið. Til-
hneigingin bæði hér hjá okkur og
annars slaðar er greinilega i þá
átt, að fólk vill frekar búa í hús-
um, þar sem þaðgetur búið eitt út
af fyrir sig. en ekki f fjölbýlislnis-
um. Við viljum því dgjarnan
lenda í þeirri sömu stöðu og sum-
ar nágrannaþjóðir okkar eins og
t.d. Svíar, sem sitja nú uppi með
ault og tómt húsnæði í fjölbýlis-
húsum, sent enginn fær sig til að
búa i, þar sem fölkið stefnir allt í
útborgir, þar sem það getur feng-
ið sér afstöðu til að byggja ein-
býlishús eðaraðhús.
ENDURSKIPULAGNING
GAMLA MIDBEJAR
Endurskipulagning gamla mið-
bæjarins og austurbæjarins er og
mikilvægt verkefni.Sérstakir rki-
tektar hafa verið ráðmi íil þess
verkefnis og voitandi liður ekki á
löngur áður en f.vrstu drög að
þeirra tillögum liggja f.vrir. en í
sambandi við endurskipu-
lagningu gamla miðbæjarins þef-
ur verið ákveðið endanlega að
stefna að þvi aðgera Austurstræti
að giingugiitu. eins og niiimn-im er
kunnugl um, og láta það gerast i
tveimur áfiingum. þ.e.a.s fyrst
verði unnið að því mi að koma
Framhald á bls. 20