Morgunblaðið - 01.02.1974, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ.FÖSTUDAGUR 1. FEBROAR 1974

21
Þegar Atlantshafsbandalagið
varð 20 ára árið 1969, höfðu
allar aðildarþjóðirnar hugað að
nauðsyn þess að halda banda-
laginu við lýði. Sameiginleg
niðurstaða þeirra allra var sú,
að sizt væri minni þörf banda-
lagsins og samstarfs bandalags-
þjóðanna nú en við upphaf þess
árið 1949.
Meðal þeirra, sem sóttu sögu-
legan fund Atlantshafsbanda-
lagsins af þessu tilefni í
Washington, voru fjögur stór-
menni eftirlifandi af þeim
utanrikisráðherrum, er undir-
rituðu sáttmála Atlantshafs-
bandalagsins árið 1949. Það
voru: Bjarni Benediktsson, sem
nú var forsætisráðherra ís-
lands, Halvard Lange frá
Noregi, Dean Acheson frá
Bandaríkjum Norður-Ameríku
og Lester Pearson frá Kariada.
Fundur þessara fjögurra
forystumanna hefur orðið þvi
sögulegri, að skömmu síðar lét-
ust þeir allir.
Ég æt!a hér að rifja upp
nokkuð af þvi, sem þessir menn
þá sögðu, þvi það er mín bjarg-
föst trú, að leiðbeiningar þeirra
og skoðanir geti orðið okkur til
styrktar og vísað okkur rétta
braut í varnar og öryggismál-
um landsins.
Dean Acheson hóf umræð-
urnar og sagði m.a.: „Er megin-
forsenda fyrir stofnun banda-
lagsins enn fyrir hendi? For-
senda var, eins og kunnugt er,
hætta, sem ógnaði bæði Evrópu
og Norður-Ameriku. Er annað-
hvort þessi hætta eða einhver
önnur svipuð henni enn fyrir
hendi, sem á sama hátt og fyrr
réttlætir 5. gr. sáttmálans, þar
sem segir, að árás á eitt riki
. skuli talin árás á öll, og sú
I pólitíska ábyrgð lögð á aðilana
[ að gera þær ráðstafanir, sem
þeir telja nauðsynlegar til að
' tryggja frið og öryggi.“ Hann
,sagði ennfremur: ,Jif hún (þ.e.
i hættan) er fyrir hendi og ég
| verð að viðurkenna, að ég sé
ekki annað en svo sé, þá getum
við vikið að næstu spurningu,
sem erþessi: Krefstþessi hætta
enn viðhalds öflugra varna i
Evrópu?"
Öll voru þessi fjögur stór-
menni sammála um, að hættan
af ofbeldi kommúnismans væri
enn fyrir hendi. Hún hefði ef
til vi 11 breytt um svip eða form,
eins og eðlilegt væri á tuttugu
ára timabili, en hún ógnaði rikj-
um Atlantshafsbandalagsins og
friðnum i heiminum riú eins og
áður.
Halvard Lange benti á, að
lýðræðisriki Vestur-Evrópu eru
ekki annað en strandlengja
hins mikla landflæmis Evrópu
og Asíu að nokkru leyti. Hann
sagði: „Þess vegna er nauðsyn-
legt, að bandariskur herafli sé i
Evrópu á þessari mjóu strand-
lengju og sýni með því sam-
stöðu Atlantshafsbandalags-
ríkjanna. Þó ekki aðeins til sýn-
is, heldur og til að tryggja, að
þessi samstaða rofni ekki,
hvaða ógnir sem framtíðin
kann að bera í skauti sér.“
Halvard Lange lagði áherzlu
á eftirfarandi: „Til þess að
vernda einingu bandalagsríkj-
anna er nauðsynlegt, að fulltrú-
ar þeirra ráðfærist stöðugt og
af hreinskilni i því skyni að
samræma utanríkisstefnu
bandalagsríkjanna, eins og
kostur er.“ Lange sagði: „Eitt
af helztu verkefnum NATO er,
að stjórnmálaleiðtogar banda-
lagsþjóðanna ráðfærist sín á
milli innan vébanda þess. Full-
trúar þeirra beri saman bækur
sínar í fastaráði NATO og i
öðrum nefndum þess og ráðum.
— Þessi einhugur er bezti við-
búnaðurinn við núverandi að-
stæður, og hann eflist i sífelld-
um viðræðum Atlantshafs-
bandalagsrfkjanna og á ríkan
þátt í varðveizlu friðarins í
heiminum nú.“
Bjarni Benediktsson sagði: „í
mínum huga er svarið ljóst,
hættan var fyrir hendi, og hún
er það enn.“ Eftir að NATO
kom til skjalanna, benti hann á,
að „engin tilraun hefur verið
gerð til að raska valdajafnvæg-
inu, sem komst á fyrir tuttugu
árum eða fyrr, hvort sem okkur
líkar það betur eða verr.“
Bjarni Benediktsson sagði: „Ég
tel, að samstaðan á þessu svæði
hafa raunverulega skilið á milli
árásar og ekki árásar.“
í framhaldi ræðu sinnar
sagði Bjarni: „Vér eigum ekki
annars úrkosta en treysta á
aðra og bjarga oss með því að
Raddir
fjögurra látinna
stórmenna
leyfa öðrum að verja oss. Til
eru þeir, sem segja: „Það nægir
að hafa tryggingu þá, sem felst
í Atlantshafssáttmálanum eða
tryggingu Bandaríkjanna. Það
er ekki nauðsynlegt að hafa
her.“ Svarið við þessu er, að
værum við varnarlausir, mundi
skapast valdatómrúm, sem
gerði sérhverjum kleift að ráð-
ast inn i land vort og taka það
herskildi á einni nóttu, öllum
að óvörum.“ Hann sagði enn-
fremur: „Þess vegna verðum
vér, að leggja fram jákvæðari
og meiri skerf sjálfir til að
skapa lifandi stuðning við
Atlantshafsbandalagið og sátt-
mála þess, svo sem í stöðugum
viðræðum og skoðanaskiptum."
Sú spurning vaknar: Hefur
þessara sjónarmiða verið gætt
af núverandi valdhöfum hér
eða hafa þeir, sem með utan-
ríkismálin og forystu núver-
andi ríkisstjórnar fara, látið
kommúnista villa sér sýn?
Lester Pearson viðhafði þessi
orð, „að bandalag vort mundi
ekki lifa lengi, nema stuðlað
væri að einingu meðal banda-
lagslandanna. Þetta er að sjálf-
sögðu frumskilyrði, en eins og
áður hefur verið sagt og ég tek
undir, þarf samstaðan að vera á
fleiri sviðum en hinu hernaðar-
lega. Ella mótast samstaðan af
sveiflum eftir mati voru á hætt-
unni, eins og kom mjög skýrt
fram fyrir um það bil ári, þegar
innrásin var gerð í Tékkó-
slóvakíu.-----Sé NATO aðeins
hernaðarbandalag, og þetta
hafa margir sagt og oft, þá mun
bandalagið ekki verða við lýði
nema hættan sé stöðug, og eng-
inn vill búa i slikum heimi. Af
þessu leiðir, að vér verðum að
efla stjórnmálalegan grundvöll
samtaka vorra.“ Þessi fyrir-
svarsmaður Kanada sagði: Á
meðan hættan er enn fyrir
hendi, getum vér aðeins tekizt á
við hana með sameiginlegu
varnarkerfi, það er vörnum,
sem ekki miðast eingöngu við
þarfir einstakra ríkja.“
Fulltrúi Bandaríkjanna,
Dean Acheson, sagði: „Það er
mín skoðun, að í Sovétrikj-
unum hafi engin breyting orðið
að því leyti, að leiðtogar þeirra
eru reiðubunir að fá vilja sin-
um framgengt. Þeir hafa ekki
mildast. Sovétmenn hafa ekki
aðlagað sig vilja annarra rikja,
og þess vegna ríkir enn sama
jafnvægið og stofnað var til
1949, en þetta jafnvægi er nú
með nokkru öðru sniði, vegna
þess að báðir aðilar hafa slakað
nokkuð á.“
Bjarni Benediktsson sagði í
lokin: „Ég er hræddur um, að
Bandarikjamenn verði að veita
fjárhagslega aðstoð, svo að það
væri bezt, ef þeir fjölluðu um
hana, því að allir getum við
ekki annað en æskt hjálpar
þeirra.“ Ennfremur minnti
hann á eftirfarandi: „Árið 1949
höfðu Sovétríkin enga valdaað-
stöðu á Miðjarðarhafi. Nú eru
völd þeirra þar mikil. Þá höfðu
þeir enga valdaaðstöðu á
Atlantshafi, en nú eru þeir
orðnir mikið flotaveldi þar. Er
það aðeins ætlun þeirra með
þessu að sýna skip sin eða eru
þeir að bua sig undir að nota
þau til valdbeitingar?---Vér
stöndum því andspænis þessu:
Bæði er nauðsynlegt að skýra
fyrir fólki, að hættan sé fyrir
hendi, að hún hafi breytzt og
hvernig hún hefur breytzt."
Til fleiri orða ætla ég ekki að
vitna. En allt má lesa þetta i
„Viðhorfi", timariti um al-
þjóðamál, sem gefið var út
1973.
Finnst mönnum nú, að ís-
lenzkir valdhafar, sem bera
ábyrgð á meðferð utanrikismál-
anna, séu í samstillingu við
skoðanir og tillögur þessara
Gætu þær
leiðbeint
okkur?
fjögurra mikilhæfu stjórnmála-
manna, en einn þeirra var
okkar helzti forystumaður,
Bjarni Benediktsson?
Ég krefst þess ekki, að menn
viðurkenni skilyrðislaust, að
allt sé rétt og óumdeilanlegt,
sem þessir menn sögðu og sáu
fyrir. En ég hygg, að það sé svo
merkilegt, að okkur Islending-
um sé fyllsta nauðsyn að huga
að því.
Ætlum við íslendingar að
verða eðaveraginningarfífl
framtiðina og komandi kyn-
slóðir að standa vörð um
öryggi og varnir landsins
I dyggri samstöðu við vest-
ræn lýðræðisríki?
Við eigum allir að taka saman
höncfum án nokkurra fordóma.
Kommúnistar verða sér á báti
og utan við. En öllum okkur
hinum ber skylda til að fórna
framtið íslands, öryggi og
frelsi, alla krafta okkar.Enginn
má skerast úr leik, og gamlir
fordómar og væringar skipta
þar engu máli. Það er mannlegt
að skjátlast, en það er ekki síð-
ur mannlegt að viðurkenna
mistök sín, leiðrétta þau og
taka upp jákvæða baráttu um
varið land, þegar mest á ríður.