Morgunblaðið - 16.03.1974, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ,LAUGARDAGUR 16. MARZ 1974
17

% •
» 'vVL

forum
world features
FWF — Sovézkir fjölmiðlar
hafa að undanförnu lýst því yfir,
að hér eftir hafi Solzhenitsyn
enga umtalsverða þýðingu, hann
sé útflytjandi og hafi sem slíkum
verið „kastað á ruslahaug sögunn-
ar“. í þessum orðum er fólgið
visst sannleikskorn. í máli
Solzhenitsyns hafa sovézk yfir-
völd fundið beztu mögulegu
lausnina, frá þeirra bæjardyrum
séð. Mikilvægi þeirra rithöfunda,
sem flutzt hafa frá Sovétríkjun-
um til annarra landa hefur alltaf
minnkað stórlega við brottflutn-
inginn.
Sú skoðun er býsna algeng á
Vesturlöndum, að ekki sé hægt að
treysta útílytjendum frá Sovét-
ríkjunum eða öðrum löndum A-
Evrópu fyllilega. „Þeir þjáðust
mjög mikið handan járntjalds og
eru því sárbitrir. Þeir þurfa að
réttlæta að þeim var vísað á brott
frá heimalandi sínu. Þess vegna
ýkja þeir og mála allt svart.“
Svo lengi sem rithöfundur er
búsettur í Sovétríkjunum og
getur sagt sannleikann, þó með
varúð og innan vissra takmarka,
ómar rödd hans um alla heims-
byggðina, allir hlýða með ánægju
á þann hluta sannleikans, sem
hann hefur fram að færa. Um leið
og hinn sami er kominn til
Vesturlanda, og getur sagt allan
sannleikann, snýr fjöldi fólks við
honum baki og yppir öxlum við
orðum hans.
Að því er mér sjálfum viðkem-
ur, voru „kjaftshöggin" mesta
áfallið, sem ég varð fyrir er ég
fluttist til Vesturlanda. Er ég yfir-
gaf Sovétríkin árið 1969 vissi ég
fullvel, að hinum örgustu svívirð-
ingum og ásökunum myndi rigna
Eftir Anatoly
Kuznetsov
Hver verða áhrif
vestræns þjóðskipu-
lags á Alexander Solz-
henitsyn. Enginn er
hæfari tii þess að lýsa
þeim miklu erfiðleik-
um sem bíða hins
mikla rithöfundar en
landi hans, Anatoliy
Kutsnetsov, — höfund-
ur bókarinnar Babiy
Yar —, en hann flýði
til Vesturlanda fyrir
fjórum árum síðan.
Eg get vissulega gefið bækur
mínar út á Vesturlöndum, þær
birtast að mestu leyti í þýðingum,
ætlaðar vestrænum lesendum. Ut-
gáfur á rússnesku, ætlaðar út-
flytjendum, eru I örsmáum upp-
lögum. Örfáum eintökum tekst að
smygla til Sovétríkjanna, en þau
eru svo fá, að með tvö hundruð og
milljóna þjóð verður þeirra tæp-
lega vart. Einstakir mennn kom-
ast yfir þessi eintök, og lesa þau,
en það eru bara þeir, sem vita um
smyglið. Hugmyndafræðingar
KGB og Kommúnistaflokksins
eru stærsti lesendahópur útflytj-
endabóka í Sovétríkjunum.
Lestur bókanna er hluti daglegs
starfs þeirra.
Vilji maður ná til almennings
er lestur í útvarpi eina leiðin, sem
einhver áhrif hefur. Að mínu áliti
hefur þessi léstur þó ekki jafn-
mikil áhrif og ýmsir virðast halda.
Vmsar ríkisreknar útvarpsstöðv-
ar á Vesturlöndum útvarpa á
rússnesku, en stefna þeirra miðar
að bættri sambúð og minnkandi
spennu og þess vegna má ekki
blanda sér i innanríkismál
Sovétríkjanna. Utvarpssendingar
þessara stöðva miðast því fyrst og
fremst við að senda út upplýsing-
ar og fróðleik um þeirra eigin
lönd. Forráðamenn „Voice of
America“ og BBC lýsa þvf yfir
Ég hef margoft komið fram í
„Radio Liberty", ég las þar bók
mfna Babiy Yar, og ég hef nú á
annað ár flutt fastan þátt á hverj-
um laugardegi. Það er fjórtan
mínútna umræðuþáttur, sem er
endurfluttur oft í viku. Engu að
síður spyrja sovézkir ferðamenn
og Gyðingar, sem hafa flutzt úr
landi: „Hvers vegna framdi Kutz-
netsov sjálfsmorð í Lundúnum?"
Þess háttar fréttir eru þær einu,
sem berast af mér til Sovétríkj-
anna. í hvert einasta skipti, sem
ég sezt niður við hljóðnemann
finnst mér sem ég sé að tala við
stein. Eitt get ég þó fullyrt: ég
tala, og mun halda áfram að tala
inn í hinn ærandi dyn truflunar-
stöðvanna, hvað annað get ég
gert?
Þegar ég yfirgaf Sovétríkin
flutti ég með mér filmur af hand-
ritum bóka minna. Þegar ég kom
til Lundúna fékk ég útgefanda
mínum þegar f stað í hendur
handrit og drög að átta bókum,
sem ég vildi gefa út þegar í stað.
Mér tókst að fá þá fyrstu gefna út,
Babiy Yar, í fullkominni gerð,
óritskoðaða. Ég vann að annarri,
surrealisiskri skáldsögu, sem bar
nafnið Taitch Five. Því miður
birti ég kafla úr þessari bók, en
hætti síðan.
bækur, heldur að reyna að vinna
upp þann tíma, sem ég hafði
tapað, — læra að nýju og taka
hugmyndir mínar til endurskoð-
unar.
í dag, eftir að hafa búið á
Vesturlöndum í fjögur ár, get ég
sagt með fullum sanni, að hver
einasta huemvnd mfn þarfnaðist
gagngerrar endurskoðunar, sum
ar gat ég leiðrétt, öðrum varð ég
að varpa fyrir róða. Mikið er rætt
um þá gjá, sem aðskilji austur og
vestur. Fyrir flesta er þetta eitt-
hvað, sem nóg er að ræða um, en
ég hef reynt, og er enn að reyna,
hvílík hyldýpisgjá þetta er.
Sovézkt þjóðfélag er í rauninni
afbrigðilegt. Sovézk menning
byggist á fölskum og afskræmd-
um siðferðisforsendum og þeir,
sem í landinu búa lifa við sífellda
sálarlega spennu. Sovezkt þjóð-
félag býr við sífellt umsátur og
það opnast ekki eitt augnablik.
Það er þessi yfirmannlega
spenna, sem er orsök þeirra
undarlegu áhrifa, sem við höfum
á fólk, þegar við brjótum allar
brýr að baki okkur og yfirgefum
Sovétríkin. Við erum æstir og
uppnæmir, taugarnar eru þandar
til hins itrasta, við brennum, —
reykurinn stendur af okkur.
Þegarmanni er skyndilega kastað
Solzhenitsyn 1 útlegð
Alexander Solzhenitsyn 1 Kaupmannahöfn á dögunum.
yfir mig. Ég var við þessu búinn
og hafði brynjað mig gegn því að
þvi er yfirvöldum f heimalandi
mínu viðkom. Til Vesturlandabúa
bar ég hins vegar barnslegt
trúnaðártraust, var svo opinskár
og varnarlaus, sem framast var
mögulegt. En þá dundu höggin
skyndilega á mér, þau verkuðu
eins og rýtingsstungur, og þau
komu þaðan, sem ég átti þeirra
sízt von, — að vestan. 1 óeigin-
legri merkingu má segja, að ég
hafi nötrað af sársauka, eins
konar ofurmannlegum sársauka,
og enn, eftir fjögur ár, er ég ekki
búinn að ná mér að fullu.
Ég var ásakaður og tortryggður,
ekki eingöngu af vestrænum
kommúnistum, við því var ég bú-
inn, heldur einnig af fólki, sem
hafði heiðarlega en órökstudda
samúð með Sovétrikjunum, af
sérfræðingum, sem þóttust vera
,Jhlutlægir“, og jafnvel af sovézk-
um útflytjendum. Þetta fólk þótt-
ist sjá allt hið lægsta í mér, taldi
mig svindlara og lygara, einkalff
mitt átti að bera vott um úrkynj-
un og óhreinindi. Á þennan hátt
sameinuðust Sovétrfkin og
Vesturlönd um að skapa hug-
myndir fólks um mig, ég átti að
vera tvöfaldur og harla ómerkileg
persóna. Fyrst í stað reyndi ég að
berjast gegn þessu, en gafst fljót-
lega upp og lét mér nægja að
fylgjast með. undrandi og skelfd-
ur.
Hneykslanlegir samningar
Áður en ég fluttist úr landi, var
ég í Sovétríkjunum álitinn vera
heiðarlegur og hæfileikum búinn
rithöfundur, þótt ég væri að vísu
í náðinni og hefði með hneyksl-
anlegum samningum fengið
prentaða bók, sem hefði harla
vafasaman sannleika fram að
færa. Bók mín Babiy Yar var gef-
in út f milljónum eintaka, hún var
þýdd á þrjátfu tungumál og varð
metsölubók í Bandaríkjunum.
Þetta var á meðan ég var enn
sovézkur rithöfundur.
Nú berast mér frá Sovétríkjun-
um umsagnir rithöfunda, minna
beztu vina og félaga, um mig:
„Kuznetsov? Hæfileikalaus
mannleysa, sem hugsaði ekki um
annað en auð og frægð.“ Einnig
hafa mér borizt til eyrna umsagn
ir venjulegra verkamanna, settar
fram af fullri hreinskilni:
„Kutznetsov — bölvaður hundur
inn. Svoleiðis fólk ætti að skjóta.“
Hvers vegna? „Hann sveik föður-
land sitt sá Júdas.“ Eða á Vestur-
löndum. Frönsk stúdina hafði
þetta um mig að segja:
„Kutznetsov, heldur er það nú
leiðinleg manngerð." Hvers
vegna? „Ég veit það ekki, en hann
er fráhrindandi“. Hafði hún lesið
nokkuð eftir Kutznetsov? „Nei,
og ég hef enga löngun tilþess."
Vestan járntjalds hef ég gefið
út aðra gerð Babiy Yar, þar sem
allur sannleikurinn er sagður. Sú
bók gekk sæmilega vel í tveim eða
þrem löndum, en f Bandarikjun-
um seldist hún aðeins f átta
hundruð eintökum.
Reynslan sýnir, að sá rithöfund-
ur, sem gerist útflytjandi frá
Sovétríkjunum, hefur þar með
lokið ævi sinni að þvi er föður-
land hans snertir. I dag finnst
mér sem ég sé dauður að því er
föðurland mitt og þjóð snertir,
jafnvel líkamlega.
sigri hrósandi, að útsendingar
þeirra séu ekki truflaðar lengur f
Sovétríkjunum, en það sýnir bezt,
að sovézk yfirvöld telja þessar út-
sendingar algjörlega meinlausar.
„Voice of America“ sendir út
langa þætti um fegurð Colorado
fylkis, en annars er dagskráin að
mestu byggð upp af léttri tónlist.
Því sem ég skrifa get ég aðeins
útvarpað um eina stöð: „Radio
Liberty" í Munchen. Sú stöð á þó
við vaxandi erfiðleika að etja, aðr-
ar stöðvar eru taldar meinlitlar og
þess vegna geta Sovétmenn ein-
beitt sér að því að trufla sending-
ar hennar. Útsendingar „Radio
Liberty“ eru sovézkum borgurum
jafn nauðsynlegar og loftið, sem
þeir anda að sér, en engu að síður
eru þær truflaðar svo, að þær
heyrast vart lengur. Þeir, sem eru
nægilega þráir til þess að sitja
uppi nótt eftir nótt geta kannski,
með heppni þó, náð einstaka
sendingum, en til þess verða þeir
að hafa viðtæki af beztu gerð og
þau er einfaldlega ekki hægt að
kaupa í Sovétríkjunum.
Sovézkir rithöfundar eru
illa upplýstir og fávísir.
Þegar allt kom til alls varð mér
ljóst, að það, sem ég hafði skrifað,
myndað og flutt yfir landamærin
með leynd var hvorki nýtt né
frumlegt. Þó hafði ég Iagt mig f
mikla hættu við að smygla filmun-
um með mér. Allt hafði þetta
verið skrifað áður, og það sem
meira var, það hafði verið gert
miklu betur en ég gat gert. Eg
hafði aldrei heyrt getið um
George Orwell, ég átti þess fyrst
kost að lesa verk hans þegar ég
var kominn til Lundúna. Þá sá ég,
að Taitch Five var ekkert annað
en endurtekning á því sem hann
hafði skrifað, og á undan honum
hafði rússneski útflytjandinn
Zanyatin skrifað sams konar bók.
Mér brá illilega þegar ég gerði
mér grein fyrir því, hve illa upp-
lýstir og fávfsir sovézkir rithöf-
undar eru, hve gjörsamlega
einangraðir þeir eru frá menn-
ingu umheimsins. Ég komst að
því, að ég þurfti ekki að skrifa
út í veröld, sem er eðlileg í mann-
legum skilningi verður manni við
eins og kafara, sem skyndilega
kemur upp úr djúpinu, hann finn-
ur oft til velgju, sem getur jafnvel
leitt tildauða.
Hver og einn einasti, sem flyzt
frá Sovétrikjunum til Vestur-
landa. verður fyrir taugaáfalli,
mismunandi miklu auðvitað.
Þetta áfall hefur stundum verið
kallað „útflytjendasjúkdómur“,
spennufall", ,,frelsisveiki“o.s.frv.
Raunverulegur sjúkdómur
Hið menningarlega, sálfræði-
lega og taugalega spennufall, sem
menn verða fyrir, er þeir flytjast
frá Austur- til Vestur-Evrópu er
of mikið. Rithöfundar, sem eru
margir hverjir mjög næmir og
viðkvæmir, eru einmitt Ifklegastir
allra til þess fá mjög slæmt áfall.
Fyrirfram hafði ég enga hug-
mynd um þetta. Þegar ég kom
vestur fyrir tjaldið i fyrsta skipti
á ævinni gat ég ómögulega skilið,
hvað að mér gekk. En þetta er
raunverulegur sjúkdómur, og það
sem meira er, hann er nýr og
framandi þeim, sem brýzt út úr
tröllakatli kommúnismans. Ég
þurfti tvö eða þrjú ár til þess að
jafna mig, en enn þann dag f dag
finn ég fyrir eftirköstunum,
a.m.k. öðru hvoru. Þetta kann að
hljóma vitleysislega, en trúið
mér, ég veit hvað ég er að tala um.
Eg gæti nú skrifað vísindalegt
rit um þennan sjúkdóm. Ég gæti
skýrt hvað gekk að hinum hæfi-
leikamikla rithöfundi Marek
Hlasko, sem flýði frá Póllandi, en
dó ungur, þar sem hann þoldi
ekki spennufallið. Hið sama olli
sjálfsmorði Viktors Kravchenko,
hins fræga höfundar bókarinnar
„Eg kaus frelsið". Hið sama er að
segja um rússneska rithöfundinn
Arkadiy Belinkov, hann var í út-
legð i tvö ár, yfirspenntur og dó af
völdum blóðtappa í hjarta.
Ég hef fram til þessa aðeins
gert dökku hliðarnar að umræðu-
efni, en gæti auðveldlega ritað
tvöfalt meira mál um hinar
björtu, Ef ég væri í Sovétríkjun-
um í dag, myndi ég flýja hvað sem
það kostaði. Og meira en það, hið
eina sem ég sé eftir í lifinu er, að
ég skyldi ekki komast vestur fyrir
Framhald á bls. 21.