Morgunblaðið - 21.12.1974, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 1974
Unnið við rækjuflokkun/
Sigurjón
Guðbjartsson
skipstjóri,
Skagaströnd:
Margt og mikið hefur nú á síð
ustu vikum verið rætt og ritað um
svonefnt rækjustríð við Húna-
flóa. Nú síðustu daga hafa spjótin
mjög beinst að Sjávarútvegsráðu-
neytinu, og þá einkum Matthíasi
Bjarnasyni ráðherra, eftir að
ráðuneytið svipti tvo báta, sem
kenna sig við Blönduós, veiðileyfi
til rækjuveiða, þá er þeir hófu að
leggja upp afla sinn á Blönduósi,
en ieyfi þeirra höfðu verið
bundin þeim skilyrðum að þeir
legðu upp afla sinn á einhverjum
þeim stað við Húnaflóa, þar sem
atvinnulíf byggðarlaganna hvílir
að miklu leyti á útgerð og fisk-
vinnslu og í lítið annað að hlaupa
fyrir fólkið, ef út af bregður.
Gammar miklir hafa geyst
fram á ritvöllinn með stóryrði og
fullir af „rökum“ fyrir réttmæti
þess að brjóta settar reglur og
hafa forystumenn Særúnar h.f. á
Blönduósi verið þar fremstir í
flokki og ósparir á gífuryrðin,
hvort heldur hefur verið í blöðum
eða útvarpi. Hafa lögfræðingarnir
í Reykjavík, sem að verksrniðj-
unni standa, greinilega átt mjög
annríkt síðustu daga við að stappa
stálinu í sfna menn fyrir norðan
og leggja á ráðin um, hvernig að
málum skuli staðið þar nyrðra,
hvenær skuli róa, hver skuli telj-
ast skipstjóri í það og það skiptið
o.s.frv., svo að ekki sé minnst á öll
skrif þeirra um málið, greinar-
gerðir og fréttatilkynningar í
stórum stíl og nú upp á síðkastið
er lögð áherzla á það af einhverj-
um ástæðum að telja fólki trú um,
hversu Iítinn hlut Hörður Einars-
son og Óttar Ingvason eigi í Sæ-
rúnu h.f. og er sagt að það nemi
alls 9% og hefði þeim köppum
einhverntíma þótt það lítið, en
líklega verður að áætla út frá
þessum upplýsingum, að þeir séu
aðeins að aðstoða lftilmagnann úti
á landsbyggðinni og er það út af
fyrir sig góðra gjalda vert.
Lítum nú þessu næst á tvær
greinar, sem birst hafa i Morgun-
blaðinu og eru eftir Óla Aadne-
gard á Blönduósi og fyrrnefnd
an Hörð Einarsson hrl. í
Reykjavík. I byrjun greinar Óla
fer hann að segja frá því,
þegar þeir „Særúnar"
menn á s.l. vetri voru að reyna
að fá leyfi fyrir einn bát „frá
Blönduósi" og segir frá þvf,
að ekki var fullnægt öllum skil-
yrðum sem þurfti. Síðan segir
hann orðrétt. „Nú þessum málum
var kippt í liðinn . . .“ og þarna
kemur Óli einmitt inn á éitt atrið-
ið í þessu máli sem sé það, að þeir
hjá „Særúnu h.f.“ hafa frá upp-
hafi staðið mjög höllum fæti í
sambandi við blessaða „Blönduós-
bátanaV og hafa frá því fyrsta
verið að reyna að „kippa í Iiðinn"
og er í raun furðulegt hvað látið
hefur verið eftir þeim á því sviði.
Vandræðin eru þau, að það eru
ekki Blönduósingar sjálfir, sem
ætla að stunda sjóinn, og þeir
hafa heldur enga báta átt til þess-
ara vciða svo að þeir hafa orðið að
grípa til þess ráðs að „kaupa"
báta og flytja áhafnir þeirra hing-
að og þangað af landinu inn á
íbúaskrá Blönduóss þó svo að
þeirra raunverulega heimili sé
al.lt annars staöar og þeir og fjöl-
skyldur þeirra þiggi alla þjónustu
og fyrirgreiðslu í öðrum sveitarfé-
lögum. Þetta hafa þeir orðið að
gera til þess að freista þess að
RœkjumáUð
í
Húnafkki
Einkum með tilliti til skrifa Harðar
Einarssonar og Óla Aadnegard
fullnægja ýmsum þeim skilyrð-
um, sem Sjávarútvegsráðuneytið
hefur til margra ára sett til veiða
með rækjuvörpu, en það er
ekkert að gerast I dag að þau séu
háð ströngum fyrirmælum og
reglum. M.a. er kveðið á um það,
að eigendur og skipstjórar þeirra
báta sem leyfí fá þurfi að hafa
haft raunverulega búsetu á við-
komandi svæði í a.m.k. 1 ár, en
ekki sé bara um gerfi-
lögheimilisflutning að ræða.
Ástæða þessi er auðvitað sú, að
það hefur lengi verið viðurkennt
að eðlilegt sé að heimamenn við-
komandi svæða, sem byggja af-
komu sína á veiðunum hafi þar
nokkurn forgang, en að ekki geti
allir hrúgast þangað og uppurið
miðin á skömmum tíma.
Eins og að framan getur hefur
forráðamönnum Særúnar h.f.
gengið fremur illa að uppfylla
ofanrituð skilyrði og skyldi
enginn ætla, að aðeins hefði verið
sótt um leyfi fyrir þá tvo báta,
sem nú eru mest umtalaðir. Nei,
þeir voru töluvert fleiri og geta
t.d. íbúar Reykjavlkur skoðað
suma þeirra, þar sem þeir liggja í
Reykjavíkurhöfn, sumir með fal-
lega máluð HU númer en öðrum
hefur ekki þótt taka því að mála
HU á báta sína, heldur eru með
sína gömlu einkennisstafi þótt
hjá opinberum skráningaryfir-
völdum hafi þeir látið skrá sig
með HU einkennisstafi jafnvel
fyrir mörgum mánuðum síðan.
Þannig er nú ástandið með
þessa svokölluðu „heimabáta" á
Blönduósi.
Nokkru seinna í grein sinni
segir Óli: „Ein af ástæðum þess
að ráðherrann hefur barist á móti
rækjuverksmiðjunni á Blönduósi
er tilgreind eins og áður er
minnst á: Verndun stofnsins og
nógu margar vinnslur fyrir.“ Og
enn segir: „Skoðum framkvæmd-
ina. Á sama tíma og Blönduós-
vinnslan á að drepa niður allt og
alla við flóann þá samþykkir
Framkvæmdastofnunin lánveit-
ingu til rækjuvinnslu á Djúpuvík
að upphæð kr. 1.500.000.-“
H ér lýkur tilvitnun og skulum
við nú athuga þetta nánar. Tökum
fyrst Djúpuvik, sem er smáþorp
þar sem byggð er nánast að devja
út, en vilji fyrir hendi hjá því
dugmikla fólki, sem þar býr enn,
til að berjast áfram. Þeir hafa nú
fengið litla vél, sem áður var
notuð á Drangsnesi og hyggjast
vinna aflann af þeim eina bát.
sem þeir eiga og hafa gert út til
margra ára og ávallt hefur haft
rækjuleyfi, enda var rækja unnin
á Djúpuvík til skamms tlma. Fólk-
ið á Djúpuvík er ekki að flytja
báta sunnan af landi hingað norð-
ur I stórum stil á mjög vafa-
sömum forsendum, heldur eru
þeir að reyna að treysta sitt fá-
breytta atvinnulíf svo að þeir geti
haldist við þar norður frá, og er
ákvörðun Framkvæmdastofn-
unarinnar um lánveitingu I sam-
ræmi við þá stefnu stjórnvalda nú
og fyrir að vernda beri útverði
þessa lands og gera þeim mögu-
legt að byggja staði sína á þann
hátt, að þeir hafi þar nokkuð við
að vera. Það er því algjörlega
rangt, að væntanleg lítil verk-
smiðja á Djúpuvík, sem vinnur
afla af 1 báti sem alltaf hefur haft
leyfi sé eitthvað sambærileg við
nýja stóra vinnslu á Blönduósi,
sem jafnframt reynir að „flytja"
báta í stórum stíl hingað inn á
Húnaflóa, þó að I fyrstu atrennu
hafi aðeins tekist að koma 2 inn,
með því að „kippa ýmsum hlutum
I liðinn“ eins og Óli orðaði það svo
léttilega.
En víkjum nú þessu næst að
nokkrum atriðum I grein Harðar
Einarssonar hrl. I Reykjavík. 1
einum kafla greinarinnar, sem
ber fyrirsögnina Er rækjustofn-
inn I hættu? verða fyrir manni
tvær töflur. Sú fyrri sýnir afla-
aukningu frá 1970—1973 og sú
seinni afla á togtlma sömu ár.
Hvað snertir fyrri töfluna, þá er
það rétt að allmikil aflaaukning
hefur átt sér stað, enda bátum
fjölgað um meira en helming á
þessu tímabili og auk þess komið
til mjög stórvirkar rækjupillunar-
vélar I stað þess að fyrstu árin
voru á sumum stöðum afkastalitl-
ar gamlar vélar og jafnvel I sum-
um byggðarlögum handpillun, og
því tiltölulega mjög lítið magn,
sem hægt var að vínna I Iandi, og
voru bátunum því settar veru-
legar hömlur hvað aflamagn
snerti, en þetta breyttist svo
þegar nýjar vélar komu til sög-
unnar. Og i sambandi við afla-
aukninguna er svo eftir að
minnast á stærsta atriðið, sem
jafnframt skýrir aflaaukninguna
á togtíma, sem fyrrnefnd seinni
tafla greinir frá, að hafi aukist
umrætt árabil úr 169,8 kg I 460,5
kg. A árunum 1971 og 1972 taka
bátarnir upp stærri gerð veiðar-
færa, sem gjörbreyttu aflamagni
á togtlma og er það samdóma álit
þeirra sem rækjuveiði stunda að I
núverandi gerð rækjutrolls veið-
ist a.m.k. þrisvar sinnum betur en
I hina eldri gerð við sömu aðstæð-
ur. Auk þess eru þeir möguleikar
ómetanlegir sem sköpuðust þegar
settir voru bobbingar á þessi troll
og má segja að hægt sé að draga
yfir nær hvað sem er og veiða
rækju þar sem óhugsandi hafði
verið að ná henni áður en þeir
komu til. Ef bera ætti saman
möguleika þessara veiðarfæra
væri helst að líkja saman nýjum
skuttogara og togbát.
Síðan kemur nú að kafla I grein
Harðar þar sem hann heldur því
fram að það vanti vinnslugetu á
Húnaflóasvæðinu. Þar kom nú að
því, að hæstaréttarlögmaðurinn i
Reykjavík sagði okkur íbúum við
Húnaflóa aldeilis fréttir. Orðrétt
segir Hörður: „Staðreyndin er
hins vegar sú, að það vantar
vinnslugetu I rækjuverksmiðjum
á Húnaflóasvæðinu. Þó að I þeim
verksmiðjum, sem þar eru fyrir,
sé unnið dag og nótt hafa þær
venjulega ekki undan að vinna
þann afla, sem að landi berst og
hefðu alls ekki undan, ef þær
ekki takmörkuðu það aflamagn,
sem bátarnir mega koma með að
landi á hverjum degi. Af þessum
sökum hafa rækjuverksmiðjurnar
á Hólmavík og Drangsnesi báðar
nýlega aukið vélakost sinn, og
rækjuverksmiðjurnar á Hvamms-
tanga og Skagaströnd hafa báðar
ákveðið að tvöfalda afkastagetu
slna.“ Og enn segir: „Þrátt fyrir
þessa væntanlegu aukningu á af-
kastagetu og þó að Blönduósverk-
smiðjan bætist I hópinn verður
vinnslugeta rækjuverksmiðjanna
á Húnaflóasvæðinu ekki meiri en
svo, að hún mun rétt duga til þess
að vinna áætlaðan rækjuafla á
vertíð 2.300—2.500 tonn miðað
við 14 klst. daglegan vinnutima
(kl. 08.00—24.00).“ Hér lýkur til-
vitnun og athugum nú sannleiks-
gildi frásagnar lögfræðingsins.
í fyrsta lagi skal það tekið
fram, að á Drangsnesi var sett
upp ný vél I stað 2ja gamalla véla
og sem fyrr segir fór önnur þeirra
til Djúpuvíkur. Hvað snertir það
að aðrar vinnslur séu að fá nýjar
vélar til viðbótar þá táknar það
alls ekki tvöföldun afkasta.
Höfuðmarkmiðið með þessum
kaupum er að auka nýtinguna úr
þvl hráefni sem tekið er á móti en
þegar tvær vélar eru til staðar þá
eru þær „keyrðar" miklu hægar
og fæst þá mun betri nýting.
Þetta atriði er það sem fyrst og
fremst ræður kaupum verksmiðj-
anna á nýjum vélum, þvl að það
þekkja allir sem fiskverkun
stunda, að þar veltur mikið á nýt-
ingunni. Þessu næst ber að velta
fyrir sér fullyrðingum Harðar hér
að framan um að ekki hafist und-
an að vinna aflann þótt tvöföldun
verði á þeim stöðum, sem fyrir
eru og Blönduós bætist við með 2
vélar.
Hörður byrjar á að gefa sér þá
forsendu, að ávallt verði leyft að
vinna 2.300—2.500 tonn, en um
þetta er engu hægt að slá föstu,
því að þar ræður ákvörðun Haf-
rannsóknastofnunarinnar að
fenginni rannsókn á ástandi
stofnsins á hverjum tíma og t.d.
hefur nú á þessari vertíð aðeins
verið leyft að veiða 1.500 tonn.
Skemmst er frá því að segja, að á
s.l. vertíð voru unnin 2.200 tonn á
Húnaflóasvæðinu með 5 vélum og
tók það aðeins tímann frá 1. okt.
til 20. marz, og t.d. hér á Skaga-
strönd voru unnin 660 tonn I 1 vél
á þessu tímabili, þó féll niður
timinn 12. des. — 12. jan. og svo
ætlar Hörður að telja okkur trú
um að 9 vélar dugi ekki. Rétt er
svo I þessu sambandi að geta þess,
þar sem Herði virðist mjög I mun
að ljúka vinnslu aflans á sem
skemmstum tíma, að hér þurfum
við að hugsa um fleiri atriði held-
ur en lögfræðingurinn. Hvað á að
gera við 40—50 manns á hverjum
stað sem vinna við rækjuvinnsl-
una ef t.d. búið væri að veiða og
vinna aflamagnið I janúar? 1
þessum smærri kauptúnum er
það ekkert smáræðis vandamál að
standa uppi með allt þetta fólk
atvinnulaust. Akjósanlegast væri
að veiðarnar gætu staðið til 30.
apríl eins og leyfilegt er, því að þá
fer að gæta þeirrar eftirspurnar
eftir fólki sem sumarið hefur I för
með sér, en þessu vandamáli þarf
Hörður auðvitað ekki að hafa
áhyggjur af.
1 einni af fjölmörgum fréttatil
kynningum Særúnar h.f. segir
svo: „Megin grundvöllur rækju-
vinnslu Særúnar h.f. á Blönduósi
er sá, að nú skortir vinnslugetu á
Húnaflóasvæðinu.” Mér sýnist nú
út frá augljósum staðreyndum um
það aflamagn, sem vélarnar 5 við
flóann unnu I fyrra, að þessi
megingrundvöllur sé ails ekki
fyrir hendi. Raunar er það alveg
ljóst.
Enn skal komið við I grein
Harðar þar sem hann gerir mikið
úr þvi að afkoma rækjuvinnslu-
stöðvanna við Húnaflóa og sjó-
manna sé betri en annars staðar
og talar um milljónagróða á árinu
1973 hjá rækjuvinnslunum.
Vissulega var árið 1973 gott ár,
enda hlaut ríkissjóður sinn hluta
af góðri útkomu þess árs, en hafa
ber í huga að þegar komnar eru of
margar vinnslur og of margir bát-
ar þá er útkoman sú að enginn
hefur neitt, hvorki heimaaðilar
né ríkissjóður. Hins vegar ber
einnig að líta á afkomu þessa árs,
sem er miklu lakari bjá vinnsl-
unum, og þannig er þetta ávallt I
sjávarútvegi að það skiptast á
skin og skúrir. Og við íslendingar
höfum líka oft séð það að allir
hrúgast þangað sem sæmilega
gengur I það og það skiptið unz
ekkert er til skiptanna nema
vandræðin. Það er tími til kominn
að fara að læra af þeim mistökum
og forðast þau, og þar hefur ein-
mitt sjávarútvegsráðuneytið tekið
rétta afstöðu I þessu máli.
Byggðarlögin sem fyrir eru í þess-
ari atvinnugrein hér við flóann
þarfnast þess, að þessi þýðingar-
mikla grein atvinnulífs þeirra
verði ekki skert.
Svo mætti skilja á grein Harð-
ar Einarssonar að Sjálfstæðis-
flokkinn I heild eða a.m.k. ráð-
herra, sem flutningsmann fram-
komins frumvarps um „sam-
ræmda vinnslu sjávarafla og
veiðar sem háðar eru sérstökum
leyfum“, hafi borið af leið. Eg tel
þvert á móti að svo sé ekki. Hér er
aðeins verið að takast á við vanda-
mál, sem lengi hefur verið til
staðar og skapað erfiðleika oft á
tíðum. Aldrei má láta kennisetn-
ingar, hversu góðar sem þær
kunna að vera, taka af manni ráð-
in. Hinn lifandi maður, sem
skynjar ástandið á hverjum tíma
verður að taka ákvarðanir af þvi
sem hann sér og þar kemur skyn-
semin og hugsunin honum að
gagni. Það er fráleitt að halda þvl
fram að Sjálfstæðisflokkurinn
setji ofan við það að láta raun-
hyggjuna ráða.
Það er að endingu von min að
þingmenn standi fast með sjávar-
útvegsráðherra og rikisstjórn
þegar umrætt frumvarp kemur til
umræðu og atkvæða á Alþingi.
Þeir geri það vegna þess að mörg
dæmi I tímanna rás sýná okkur
hvaða áhrif skipulagsleysi á þessu
sviði getur haft I för með sér.
Þetta frumvarp er skynsam-
legt. Það lýsir skilningi á stór-
felldu vandamáli og það tekst á
við vandann. Þess vegna ber að
fylgja því.
Skagaströnd, 18. des. 1974.
Sigurjón Guðbjartsson.