Morgunblaðið - 21.12.1974, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGÁRDAGUR 21. DESEMBER 1974

hf. Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Eyjólfur KonráS Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn GuSmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni GarSar Kristinsson.
ASaistrœti 6, sfmi 10 100.
ASalstræti 6, sfmi 22 4 80
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuSi innanlands.
í lausasölu 35,00 kr. eintakiS
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjómarf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm og afgreiSsla
Auglýsingar
Borgarstjórn hefur sam-
þykkt fjárhagsáætlun
Reykjavíkurborgar fyrir
árið 1975. Fjárhagsáætlun-
in ber að sjálfsögðu merki
þeirrar óðaverðbólgu, sem
ríkt hefur í landinu og
valdið borginni verulegum
búsifjum á þessu ári. Verð-
lagsbreytingar koma jafn-
an mjög illa við sveitarfé-
lögin í landinu. Þau búa við
tekjustofna, sem haldast
óbreyttir miðað við efna-
hagsástandið árið áður en
verða að mæta verðlags-
hækkunum á fjárhagsár-
inu með fullum þunga. Af
þessum sökum hafa öll
stærstu sveitarfélögin í
landinu ratað í mikinn f jár-
hagsvanda á þessu ári.
Engum blöðum er um
það að fletta, að fjárhags-
erfiðleikarnir, sem fram
komu á þessu ári vegna
verðbólgunnar, koma
niður á framkvæmdum
borgarinnar á næsta ári.
En þrátt fyrir minni fram-
kvæmdir að magni til er
sérstök áhersla lögð á
áframhald skólabygginga,
einkum þó í nýjum hverf-
um, byggingu stofnana
fyrir aldrað fólk og aukin
framlög til heilbrigðis-
stofnana. Þá er ennfremur
gert ráð fyrir auknum
framlögum til umhverfis-
og útivistarmálefna í sam-
ræmi við þá merku stefnu-
mörkun, sem borgarstjórn
gerði í þeim efnum fyrr á
þessu ári.
Milli fyrstu og annarrar
umræðu um fjárhagsáætl-
unina í borgarstjórn gerði
borgarráð tillögur um 28,2
millj. kr. hækkun á fjár-
hagsáætluninni. Stafar sú
hækkun m.a. af auknum
framlögum til skóla, æsku-
lýðsmála og kirkjubygg-
ingarsjóðs, auk styrkveit-
inga til margs konar félags-
og menningarstarfsemi.
Við gerð þessarar f járhags-
áætlunar hefur verið gætt
fyllsta aðhalds eins og
nauðsynlegt er miðað við
núverandi aðstæður í efna-
hagsmálum. Stefnt er að
því aö greiða verulegan
hluta af verðbólguskuld-
inni, er safnaðist á þessu
ári, þegar á árinu 1975 og
endanlega á að greiða það
lán niður á þremur árum.
Vitaskuld skerðir þetta
nokkuð framkvæmdafé
borgarinnar á næsta ári.
Hitt ætti öllum að vera
ljóst, að skynsamlegast er
að greiða sem fyrst niður
slíkar skuldir, sem einvörð-
ungu eiga rætur að rekja
til óðaverðbólgunnar.
Gagnrýni fulltrúa minni-
hlutaflokkanna á fjármála-
stjórn og fjárhagsáætlun
borgarinnar hefur aldrei
verið jafn kynleg eins og
nú. Fyrri hluta þessa árs
gagnrýndu þeir harðlega
seinagang við framkvæmd-
ir borgarinnar og lögðu
ríka áherslu á stórauknar
framkvæmdir á öllum svið-
um borgarmálefna. Þegar
ljóst varð, að verðbólgan
myndi valda Reykjavíkur-
borg miklum fjárhagserfið-
leikum sneru þeir blaðinu
við og hófu að gagnrýna
meirihlutann fyrir of mikl-
ar framkvæmdir og að of
seint hafði verið gripið til
niðurskurðar og samdrátt-
araðgerða. Á þessu hefur
verið klifað síðan allt þar
til fjárhagsáætlunin kom
fram fyrst í þessum mán-
uði. Þá var blaðinu enn
snúið við og bornar fram
þungar ásakanir vegna
þess, hversu seinlega gengi
að koma framkvæmdum
áfram. Og nú eru fluttar
tillögur um miklar fram-
kvæmdir, sem hefja á
þegar í stað. Þannig rekur
sig hvað á annars horn og í
raun réttri er þessi mál-1
flutningur hrein mark-
leysa.
Sannleikurinn er sá, að
borgaryfirvöld í Reykjavík
brugðust skjótt við þeim
erfiðleikum, sem efnahags-
ringulreiðin og verðbólgan
höfðu í för með sér, með
markvissum sparnaðarað-
gerðum í rekstri og með
frestun framkvæmda.
Birgir ísleifur Gunnars-
son, borgarstjóri, sagði á
fundi borgarstjórnar um
þetta atriði: ,,Án þess að
gera einstakar ályktunar-
tillögur að umræðuefni nú,
vil ég þó segja það, að frá
því á fyrri hluta ársins í ár
hafa mjög fá ný verk verið
sett í gang á vegum borgar-
sjóðs. Undantekning er á
vegum skólabygginga og
gatnagerðar, þar sem lóða-
úthlutanir höfðu fyrirfram
bundið hendur borgar-
FESTA í FJÁRMÁLA-
STJÓRN BORGARINNAR
sjóðs. Ég vil eindregið
benda borgarfulltrúum á,
að þótt hér séu nú sam-
þykktar fjárveitingar til
einstakra framkvæmda á
ýmsum sviðum er fjárhags-
staða borgarsjóðs enn slík
og svo margt í óvissu enn
um afkomu á næsta ári, að
fara verður mjög hægt í að
setja nýjar framkvæmdir
af stað, og raunar tel ég að
nýjar byggingafram-
kvæmdir geti engar farið
af stað fyrsta ársfjórðung
næsta árs. Ef það er í raun
sameiginlegur vilji borgar-
fulltrúa að bæta greiðslu-
stöðu borgarsjóðs, verða
þeir að gera sér grein fyrir
þessu og sameinast um
það.“
Þessi orð sýna svo að
ekki verður um villst, að
borgaryfirvöld hafa tekið á
erfiðleikunum af festu og
svo verður gert áfram.
Menn verða að gera sér
grein fyrir því, að við slík-
ar aðstæður er nauðsyn-
legt að gæta fyllsta að-
halds. Vitaskuld bíða
margs kyns mikilvægar og
brýnar framkvæmdir, en
það væri óábyrg afstaða, ef
borgaryfirvöld tækju ekki
tillit til þeirra erfiðu fjár-
hagsaðstæðna, sem eru
fyrir hendi. Mörg ný hverfi
hafa sprottið upp með
miklum hraða og þar vant-
ar vitaskuld þjónustustofn-
anir af ýmsu tagi. 1 þessu
sambandi má t.d. nefna
hverfin í Breiðholti, en eigi
að síður hefur þriðjungur
af framkvæmdafé borg-
arinnar á þessu ári farið til
þessara hverfa.
Hvemig samkomulag
tókst í Vladivostok
SKÝRING Fords forseta á sam-
komulaginu í Vladivostock
(Salt II) var engin skýring.
Hvers vegna, var hann spurður,
samþykktu Rússar það? „Að
þvf er ég fæ bezt séð,“ svaraði
hann, „hafa þeir þungar
áhyggjur af vígbúnaðarkapp-
hlaupinu." Auðvitað hafa þeir
það. En hvers vegna hafa
þessar áhyggjur knúið þá til
þess að gera þær tilslakanir
sem dr. Kissinger rakti á blaða-
mannafundi sínum — tilslak-
anir sem hann hefur reynt að
toga út úr þeim hvað eftir
annað í nokkur ár?
Andstæðingar hans halda því
fram að i raun hafi tilslakan-
irnar komið frá dr. Kissinger og
viðræðurnar um samkomulagið
voru vafalaust eins langar og
harðar og umræðurnar um
fyrra samkomulagið um tak-
mörkun kjarnorkuvígbúnaðar-
ins (Salt I). Af frásögn hans
virðíst mega ráða að Kreml-
herrarnir hafi skyndilega
snúizt á þá skoðun — sem hann
hafði brýnt fyrir þeim árum
saman — að báðir aðiljar væru
að koma sér upp of mörgum
kjarnorkuvopnum og ákveðið
allt í einu að fallast á lægra
„þak“ eða hámarksfjölda.
„Ég geri ráð fyrir,“ sagði
hann, „að aðalritarinn
(Brezhnev) hafi komizt að
sömu niðurstöðu og við: að það
skipti ekki máli hvað þakið er
hátt, það nægi til þess að tor-
tíma mannkyninu og rúmlega
það svo að hin eiginlega hæð
þaksins hafi ekki eins mikla
úrslitaþýðingu og sú staðreynd
að þakið hafi verið sett á.“
En um þetta hafa allar Salt-
viðræpurnar snúizt. Kreml-
verjar eru ekki vanir því að
kúvenda allt í einu þegar augu
þeirra opnast, engu fremur en
mennirnir i Hvíta húsinu. Allar
tilraunir til þess að draga
senniiegri ályktanir hljóta að
byggjast á ýmsum öðrum at-
hugasemdum dr. Kissingers.
Sovézkir ráðamenn, sagði hann,
verða nú að semja „við nýjan
forseta". Hann taldi að það gæti
hafa haft áhrif á ákvarðanir
þeirra „þar sem það tryggði
lengra stjórnmálajafnvægi.“
Það sem þetta ófagra orðalag
táknar er að Ford verður i
framboði 1976 og hefur góða
möguleika að að verða um kyrrt
i Hvíta húsinu til 1980 og bægja
Jaekson öldungadeildarmanni
frá dyrum þess. Hann verður
ekki ófær um að stjórna eins og
Nixon hefði orðið ef hann hefði
lifað af Watergate-málið.
Raunar virðist Vladivostock-
samningurinn byggjast á þegj-
andi samkomulagi mannanna i
Hvita húsinu og Kreml um að
halda Jackson í skefjum og
stuðla að endurkosningu Fords.
Andstæðingar Kissingers telja
þetta sjálfsagt samvizkulausa
stjórnmálabrellu likt og þeir
litu á ferðalög hans til Peking
og Moskvu og viðræður hans
um friðarsamningana í Viet-
nam sem þeir töldu lið i kosn-
ingabaráttu Nixons. Aðdáendur
Kissingers segja sjálfsagt að ef
það sé eina leiðin til að tryggja
samkomulag um takmörkun
kjarnorkukapphlaupsins að
stuðla að endurkjöri Jerry
Fords verði svo að vera.
Sovézk blöð hafa fylgzt ná-
kvæmlega með öllum yfirlýs-
ingum frá Hvíta húsinu um
fyrirætlanir Fords 1976. allt frá
Kissinger: hann
sannfærði Brezhnev
því hann heyrðist fyrst segja
feimnislega „kannski" þar til
hann gaf afdráttarlausa loka-
yfirlýsingu rétt áður en hann
fór til Vladivostock. I þessum
skrifum sovézkra blaða má
finna bendingar um viðhorf
valdhafanna í Moskvu. Þeir
myndu enga hvöt finna hjá sér
til þess að gera annan samning
um takmörkun kjarnorkuvíg-
búnaðar sem hálfóstarfhæfur
forseti geti ekki varið gegn and-
stæðingum undir forystu Jack-
sons — á sama hátt og Nixon
var fyrirmunað að verja við-
skiptaívilnanirnar sem hann
lofaði Brezhnev.
En vegna áhuga Moskvu-
manna á endurkosn-
ingu Fords fékk Kissinger
i hendur það vopn sem hann
þarnaðist. í siðustu lotu varð
áhugi Brezhnevs á endurkosn-
ingu Nixons til þess að Kreml-
herrarnir lokuðu augunum
þegar Nixon hóf nýjar loft-
árásir á Norður-Víetnam í sama
mund og hann fór í heimsókn
til Moskvu. Meira að segja Kiss-
inger fannst Nixon hafa gengið
of langt, en Brezhnev braut odd
af oflæti sínu og tilkynnti að
fundir þeirra yrðu haldnir eftir
áætlun. Þetta fór ekki framhjá
Kissinger — en núna varð hann
að nota Jackson sem hótun.
Hann þurfti heldur ekki að
leggja áherzlu á þessa hótun
þvi að Kremlherrarnir hafa
gert Jackson að svo mikilli
grýlu, með stöðugum blaðaárás-
um á þeirri forsendu að hann sé
maðurinn sem ætli að endur-
vekja kalda stríðið, að þeir voru
farnir að trúa sfnum eigin
áróðri. Það sem Kissinger
þurfti að gera var að sýna
Kremlverjum hvernig þeir
ættu að afstýra hættunni á því
að Jackson gæti orðið forseti —
og hvernig hann geti ógilt Salt
II ef hann yrði forseti þrátt
fyrir allt.
Samkvæmt þeirri tiu ára
áætlun sem gert er ráð fyrir i
Salt II og skýrt hefur verið frá
verður næsti forseti, meira að
segja Jackson ef hann verður
forseti, bundinn af því „ríg-
fasta þaki“ sem Ford forseti
minntist á. Hvorugur aðila
getur framleitt fleiri eldflauga-
skotvopn en samingurinn
kveður á um. Það eina sem
næsti forseti gæti gert, nema
því aðeins að segja upp samn-
ingnum, væri að auka gæði
bandarískra vopna án þess að
fjölga þeim. Kapphlaupinu um
Eftir
VICTOR ZORZA
fjölda eldflauga yrði haldið í
skefjum.
Kremlverjar voru fúsir að
fórna miklu til þess að slá
þannig Jackson út af laginu.
Þetta er ein skýringin á þeim
tilslökunum sem hefur verið
skýrt frá. Nýi samningurinn
getur einnig gert það að verk-
um að þegar Ford hefur kosn-
ingabaráttuna 1976 getur hann
komið fram í hlutverki manns-
ins sem kvað niður kjarnorku-
drauginn og kallað Jackson eða
annan andstæðing af sama
sauðahúsi manninn sem vilji
vekja hann upp. Og ef Jackson
verður ekki mótframbjóðand-
inn 1976 og Salt II-
samningurinn ekki mál mál-
anna sannast að heita má að
batnandi sambúð sé „óaftur-
kallanleg" eins og Brezhnev
hefur veðjað á og þar með lagt
völd sín 1 hættu.
En hvernig sem þróunin
verður fær Brezhnev vilja sfn-
um framgengt að mestu leyti —
eða það hefur Kissinger sann-
fært hann um. Salt I var aðal-
lega samkomulag um gagn-
ílaugar. Salt II er aðallega
samningur gegn Jackson —
þótt hann gæti vitaskuld stöðv-
að kjarnorkukapphlaupið. Það
mál verður tímabært að ræða
þegar samningurinn liggur
fyrir í öllum smáatriðum.