Morgunblaðið - 28.12.1974, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. DESEMBER, 1974
Heilagar
kýr
Nokkrir menn hafa á undan-
förnum árum farið sér að voða
við að abbast upp á íslenzkan
landbúnað og ýja að því að
framleiðni hans væri ekki
nægjanlega hagstæð þjóðinni. 1
rauninni hafa þeir ekki verið
að uppgötva annað en þá löngu
þekktu staðreynd, að Island
væri á eilítið skökkum stað í
heiminum og það þyrfti að
kippa því svoldið sunnar.
Bændur eru dugmikil stétt,
sem er að berjast við óblíða
náttútu, stutt sumur, langa
innigjöf, ónóga bithaga og jarð-
veg sumstaðar aðeins malar-
blandaða moldarskán ofan á
klöpp. Það er líkast til, að þeir
hafi í baráttu sinni leiðst útí
bruðl í vélvæðingu og hún nýt-
ist þeim ekki nægjanlega, og
sennilega er það vonlaus stefna
frá hagrænu sjónarmiði að
byggja hótel fyrir búpening. Is-
land verður alltaf erfitt land-
búnaðarland, en þó er enginn
sá, að hann vilji ekki halda við
búskap í landinu og að hér
haldist mennileg og velstæð
bændastétt. En þó að svo sé, að
íslenzkur landbúnaður sé okk-
ur jafnheilagur og landið sjálft
og verði ekki frá því greindur,
þá finnst mér fulllangt gengið
að það skuli jafngilda sjálfs-
morði að fitja upp á umræðum
um hagkvæmni í landbúnaðin-
um. Menn eru hreinlega hengd-
ir án dóms og laga fyrir slíkt.
Við eigum fleiri heilagar kýr
en landbúnaðinn — og ein af
þeim er „hraðfrystiiðnaðurinn"
og þess vegna hef ég þennan
formála, að ég þarf að taka lítil-
lega i halann á þeirri kú —
nykurkú. — En það má ekki
skiljast þannig, að ég vilji
slátra henni — það er nú eitt-
hvað annað — ég vil ala hana
betur og skynsamlegar.
Líkast til kemur nú þessi
yfirlýsing mín fyrir lítið, líkt og
yfirlýsing Vísisritstjórans, sem
hljóp framá völlinn nýlega og
fór að gelta með hávaða að
hinni alheilögu kú landbúnað-
inum — sem hann sagði að
hámaði í sig töðugresið en skil-
aði lítilli mjólk og kjöti. Það var
strax brugðið snöru um háls
honum „maðurinn vill leggja
niður íslenzkan landbúnað“
heyrðist hvaðanæva og það
stoðar hann ekkert, þó að hann
gefi yfirlýsingar í hverju blaði
um að það vilji hann alls ekki.
Morgunblaðið og Tíminn tóku
að sér að hengja manninn, en
það getur orðið honum til lífs
að þau blöð þurfa að reyna með
sér kraftana um leið. Það getur
farið, eins og hjá Bolvíkingun-
um, sem ætluðu að hengja kött-
inn. Það var þannig, að tveimur
ungum og hraustum strákum
var falið að kála ketti. Þeir
voru fúsir til þess, en datt í hug'
að nota tækifærið og reyna með
sér kraftana, og í því skyni
brugðu þeir á það ráð að hengja
köttinn og með dálitið óvenju-
legum hætti. Þeir brugðu snæri
um háls honum, settust siðan
niður á bekk, spyrntu saman
iljum og nú skyldi heldur betur
herðast að um leið og reynt
yrði, hvor sterkari væri. En
bragðið um hálsinn á kettinum
ókláraðist með einhverjum
hætti og það hertist ekki að
eins og ætlað hafði verið, og þar
sem menn voru hraustir slitn-
aði snærið, þeir ultu báðir aftur
fyrir sig og útaf bekknum en
kötturinn stökk burtu lagðist út
og varð illvígur urðarköttur. Eg
væri ekki hissa á, þó að heng-
ingaraðferð Morgunblaðsins og
Tímans endaði með einhverjum
slíkum hætti. Fólk vill nefni-
lega umræður um landbúnað-
inn. Það er misskilningur að
halda annað, þó að það tjói
ekki, að þær .verði í æsifrétta-
stíl Vísis.
Ég held ekki að almenningur
nú á timum kæri sig um svo
heilagar kýr að ekki megi skoða
þær. Þó að menn þreifi um
hrygglengjuna ábeljunni, þá er
ekki þar með sagt, að þeir ætli
að slátra henni, heldur kannski
eins og ég nú, vilja athuga,
hvort ekki sé hægt að ala hana
skár.
Hin heilaga
nykurkýr
Fiskimið okkar eru frjósam-
ari en þurrlendið og framleiðni
íslenzks sjávarútvegs er svo
mikil, að hann getur selt fisk
sinn á nægjanlega lágu verði til
að halda hér uppi svonefndum
„hraðfrystiiðnaði" sem er þjóð-
inni nauðsynlegur til atvinnu-
bóta og jafnframt sjávarútveg-
inum sjálfum til að geyma fisk-
aflann fyrir fjarlæga en hag-
kvæma erlenda markaði. Við
deilum því ekki um það, að
nauðsynlegt sé fyrir okkur að
beinhreinsa og geyma í frysti-
geymslum verulegan hluta af
fiskafla okkar, en spyrjum okk-
ur heldur nú, hvort það yrði
ekki „hraðfrystiiðnaðinum“ til
góðs, að meiri sveigjanleiki riki
í sölukerfi okkar, þannig að
þegar ferskfisksmarkaðirnir í
nágrannalöndunum væru
óvenjulega háir en lægð i hefð-
bundnum og tryggum frysti-
mörkuðum að þá væru fersk-
fisksmarkaðirnir nýttir betur
en nú er og verðjafnað á milli.
Forsendan fyrir því, að slíkt
væri hægt, yrði að vera sú, að
við kæmum okkur upp hag-
kvæmu ferskfisksflutninga-
kerfi á vegum „hraðfrystiiðnað-
arins.“
Áður en ég ræði það mál
langar mig til að leiðrétta land-
lægan misskilning.
Vermætis-
aukning
Það var í haust snemma að í
blöðum og fjölmiðlum var mik-
ill hávaði um uppgötvun, sem
hafnarstjórar hefðu gert á ein-
hverju þingi sínu um 120%
verðmætisaukningu á sjávar-
afla við vinnsluna í sjávarpláss-
unum og nefndu um það tölur
um verðmæti afla uppúr sjó og
síðan útflutningsverðmæti.
Þetta vakti mikinn fögnuð fjöl-
miðla, og ritstjórar blaða skrif-
uðu um þetta leiðara. Þá varð
ég hissa og það urðu fleiri.
„Verðmætisaukningin er nefni-
lega fengin með deilingu."
Áætluð heildarútflutnings-
verðmæti sjávarafurða er ein-
faldlega skipt milli útgerðar-
innar og fiskvinnslunnar. Ut-
gerðin og fiskvinnslan leggja
fram sina kostnaðarreikninga
og verðlagsráð skiptir í fjöru.
Þetta þarf útgerðin að fá og
þetta fiskvinnslan. Ef áætlað
útflutningsverðmæti er t.d. 20
milljarðar eins og nærri lá
1973, þá verður deilingin sem
næst þvi, að fiskvinnslan fær 12
milljarða í sinn hlut en útgerð-
in 8 milljarða. Það athugist, að
hér er aðeins verið að sýna
dæmi um aðferðina en ekki
verið með raunverulegar tölur,
þó að þær séu ekki alveg útí
hött teknar. Ef uppgjörið milli
kostnaðar þessara aðila hefði
reynzt þannig, að útgerðin
kæmist af með 4 milljarða en
fiskvinnslan þyrfti 16
milljarða, þá mætti samkvæmt
eftir ASGEIR
JAKOBSSON
fyrri fréttum vænta stríðsfyrir-
sagna um 200% verðmætis-
aukningu. Svona er nú þetta
þvi miður, að dæmið er reiknað
afturábak. Það er alkunn
sósiölsk reikningsaðferð. Fólk
gleymir stöðugt að við búum
við sósíalska grautargerð i öll-
um okkar atvinnuvegum, og
það er langt siðan að nokkur
maður reyndi að gera sér grein
fyrir, hvað raunverulega borg-
aði sig og hvað ekki.
Ferskfisk-
markáðirnir
og frysti-
markaðirnir
Ferskfisksverð á næstu fersk-
fisksmörkuðum hafa að undan-
förnu, verið að jafnaði 60—70
kr. og nýverð allt að 100 krónur
pr. kg.
Nú er vitað, að mikið af þeim
fiski, sem við seljum á fersk-
fiskmarkaðinum brezka og
þýzka, fer til frystingar og þá er
eðlilegt að menn spyrji, hvern-
ig það megi vera, að „hrað-
frystiiðnaður" þessara landa
geti gefið svo hátt verð fyrir
ferska fiskinn, þegar okkar
„iðnaður" er fullhertur með 25
króna meðalverð eóa svo. Að
einhverju leyti er orsakanna að
leita í sleifarlagi hérlendis, eins
og jafnan verður, þar sem eng-
in samkeppni ríkir, en megin-
ástæðan er sú, að okkar „hrað-
frystiiðnaóur" ræður ekki yfir
dreifingarkerfinu, eins og
„hraðfrystiiðnaður" markaðs-
landanna. I smásöluálagning-
unni, sem víða er geysilega
mikil, ná frystihúsaeigendurnir
upp kostnaðinum við bein-
hreinsunina og geymsluna.
Sölufyrirtæki okkar á banda-
ríska frystimarkaðnum hjálpa
mikið uppá sakirnar en ekki
nóg, þar sem þau ráða ekki smá-
söludreifingunni og ná ekki í
þann ágóða. Það virðist nauð-
synlegt til að standa undir þess-
um kostnaðarlið að hreinsa
beinin úr fiskinum og geyma
hann í dýrum frystigeymslum
að ná öllum ágóðanum af söl-
unni. Það gerum við ekki, held-
ur missum fiskinn úr höndum
okkar á óhagkvæmasta stiginu,
og aðrir njóta ágóðans af þessu
puði okkar hér.
Flutningur
á ferskfisk-
markaði
Ef við, losnum einhvern tím-
ann við þessa EBE tolla og fær-
um í alvöru að nýta ferskfisks-
markaðina eftir því sem Banda-
ríski markaðurinn leyfði, þá
hlytum við að verða að endur-
skoða flutningsaðferðir okkar á
þá markaði. Eins og olíukostn-
aðurinn er nú orðinn, nær ekki
svörum að láta hvern kopp sigla
með eigin afla, kannski allt
niður í 30 tonn.
Það hefur lengi vakið furðu
mina að söluhringarnir, S.H. og
SlS, skuli ekki hafa fyrir löngu,
þegar ferskfisksmarkaðirnir
fóru að rjúka uppúr öllu valdi,
skipulagt flutninga á þessa
markaði og síðan komið upp
verðjöfnunarkerfi milli fersk-
fisksmarkaðanna og frysti-
markaðanna.
Ég hafði oft orð á þessu í
fyrra, þegar Vestmannaeying-
arnir voru í vandræðum með
togbátana sina. Vinnslu-
stöðvarnar voru tregar til að
taka við þeim, skildist mér, þar
sem fiskurinn, sem þeir komu
með, féll ekki alveg saman við
vinnslu á vertíðarfiski netabát-
anna og loðnu frystinguna. Það
hefði sýnzt eðlilegt að mennirn-
ir hefðu fengið sér fiskflutn-
ingaskip, þar sem ferskfisks-
markaðirnir voru þá sérlega
góðir.
Á árunum fyrir síðari heims-
styrjöldina og á styrrjaldarár-
unum komu hingað fiskitöku-
skip, sem tóku ferskan fisk af
bátum til flutnings út. A þess-
um árum var frysti- og kæli-
tæknin miklu lakari en nú er og
þess vegna urðu skipin oft að
sigla hálftóm, ef frátafir voru
frá veiðunum vegna ógæfta.
Þau gátu ekki beðið með fisk-
inn, ef hann átti ekki að
skemmast. Þetta gerði fisk-
flutninga með þessum hætti
miklu stopulli og óvissari en nú
þyrfti að vera. Nú er völ á skip-
um með kældum gámum
(containers), sem ver fiskinn
miklu hnjaski i lestum, flutn-
ingi og afskipun, og það ætti aó
vera hægt að koma honum lítt
skemmdum á markað. Ég er
þeirrar skoðunar, að þegar við
höfum mettað bandariska
frystimarkaðinn, þá eigum vió
að leggja áherzlu á ferskfisk-
markaði Evrópu, með þeim
hætti að sölusamtökin fái sér
hentug flutningaskip og fisk-
tökuskip og sinni báðum þess-
um mörkuðum og verðjafni
milli þeirra. Það getur ekki náð
nokkurri átt að rembast við að
leggja hér hvern bútung á land,
oft umfram vinnslugetu frysti-
húsanna og fyrir offulla frysti-
markaði, þegar ferskfisksmark-
aðirnir eru jafn góðir og þeir
hafa verið undanfarin ár, svo
góðir eins og að framan er sýnt,
að við fáum hartnær jafnmikið
fyrir kilógrammið af fiskinum
með haus og sporði á þeim, eins
og unnum í blokk fyrir okkar
bezta frystimarkað. Sölukerfi,
sem er svo ósveigjanlegt að það
getur ekki nýtt sér slíka mögu-
leika, sem í ferskfiskmörk-
uðunum felast, ef skynsamlega
er á málum haldið, þarfnast
sannarlega endurskoðunar.
Verð á Bandaríkjamarkaði er
nú um 60 cent pundið (453
grömm) í blokkinni eða Isl. kr.
70.00, en það lætur nærri að eitt
kg af fiski með haus sé eitt
pund (libs) í blokk, og ef dæm;
ið væri ekki reiknað ýtarlegar
en þetta, þá væri hægt að segja,
að við fengjum 10 kr. á kg fyrir
að beinhreinsa fiskinn hér og
geyma hann í frosti. En það
kemur margt fleira inn í dæm-
ið. Við búum nú við háa inn-
flutningstolla á ferskfisksmörk-
uðunum og mikinn löndunar-
kostnað og aukinn olíukostnað
við siglinguna.
Eins er líklegt að miklar sigl-
ingar fiskiflotans hafi í för með
sér heildaraflarýrnun, veiði-
tíminn styttist það mikið, en á
móti kemur að togslóðirnar,
sem oft eru þröngt setnar, ef
allir togararnir veiða fyrir
heimamarkað, hvílast meira ef
hluti flotans er jafnan i sigl-
ingu. A móti þessu kemur svo
allur vinnslukostnaðurinn hér
heima, flutningskostnaður til
Bandaríkjanna og uppskip-
unargjöld þar, og það er senni-
lega sama, hvernig við veltum
dæminu fyrir okkur að þjóð-
hagslega margborgaði það sig
um þessar mundir, ef aðeins
væri horft til stundarinnar, að
leggja miklu meiri áherzlu á
ferskfisksmarkaðina en við ger-
um, en til þess þyrfti að vera
meiri sveigjanleiki í sölu-
kerfinu en nú er.
Rétt er að taka fram, að þó að
þjóðin græddi nú peningalega á
sölu á ferskfisksmarkaði, þá
græðir útgerðin ekki ýkja mik-
ið, ef nokkuð, vegna þess, að
hún tekur þá á sig ýmis gjöld,
sem frystiiðnaðurinn greiðir
annars.
Lesandi þessara lína er svo að lokum vinsamlega
beðinn að taka það, sem hér hefur sagt, sem vangavelt-
ur en ekki skoðanir. Dæmið er allt mjög flðkið,
einkum hin félagslega hiið þess.