Morgunblaðið - 28.12.1974, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. DESEMBER, 1974
Umbætur í
skattamálum
Upphafleg tekjuáætlun frum-
varpsins var sem kunnugt er í
aðalatriðum reist á verðlagi og
kaupgjaldi eins og það var í
septembermánuði s.l. Meginfor-
senda þess um magnbreytingar
helstu veltustærða á árinu 1975
var sú, að almenn þjóðarútgjöld
héldust svipuð á næsta ári og spáð
var, að þau yrðu í ár, og að nokk-
uð drægi úr innflutningsmagni á
næsta ári.
Nú liggur að sjálfsögðu fyrir
nánari vitneskja um ýmsa þætti
þjóðarbúskaparins og um inn-
heimtu ríkistekna í ár en menn
höfðu þegar frumvarpið var sam-
ið. Enn ríkir þó veruleg óvissa um
ytri skilyrði þjóðarbúsins og þró-
un verðlags- og launamála innan-
lands á næsta ári.
Horfur í
efnahagsmálum 1975
Þjóðhagsstofnunin hefur ný-
lega sett fram frumdrög þjóðhags-
spár fyrir næsta ár, og eru þau
lögð til grundvallar við endur-
skoðun tekjuáætlunar. Helstu
niðurstöður þessara frumdraga,
sem skoða má e.t.v. fremur sem
undirstöðu fyrir skoðanamyndun
á þjóðhagshorfum og lýsingu við-
fangsefna á sviði efnahagsmála á
næsta ári en sem beina spá um
niðurstöður, eru þessar:
Að vænta megi þess, að þjóða-
framleiðslan geti aukist nokkuð
— VA til 214% að magni á næsta
ári — en jafnframt að vegna
versnandi viðskiptakjara muni
þjóðartekjur fremur minnka en
aukast að raunverulegu verðgildi,
e.t.v. svo nemi 1%.
Að í þessu felist, að nokkuð
muni draga úr eftirspurnarþrýst-
ingi á vinnumarkaðnum í heild,
þó ekki þannig að atvinnuástand
bili.
Að draga muni verulega úr
verðhækkunum innanlands á ár-
inu, en það er aftur á þvl byggt,
að heldur hægi á alþjóðlegri verð-
bólgu og að kjarabreytingar inn-
anlands verði hóflegar.
Að viðskiptajöfnuður við út-
lönd verði áfram all óhagstæður
og að horfur um þróun gjaldeyris-
stöðunnar séu nokkuð tvísýnar,
þó megi ætla, að ekki gangi frekar
á gjaldeyrisvarasjóðinn. Þetta sið-
asta mat er þó ýmsu háð. Þannig
setti stofnunin fram í greinargerð
til fjármálaráðherra og fjár-
veitinganefndar tvær meginhug-
myndir um minnkun inn-
flutningsmagns, (4 eða 6%
minnkun almenns vöruinn-
flutnings) sem undirstöðu toll-
spár næsta árs.) I frumvarpinu
eins og það liggur nú fyrir, er
reiknað með 4% minnkun.
Óvissa ríkir einnig um getu
okkar til að afla nægilegs lánsfjár
erlendis á næsta ári, m.a. til að
mæta olíuverðhækkun, svo ekki
sé minnst á óvissar aflahorfur og
útflutningsverðlag á fiskafurð-
um. Vonandi getur þó úr öllu
þessu ræst fremur betur en miður
en menn þora nú að ætla.
Þessi spá, eins og allar slíkar, er
að sjálfsögðu ekki eingöngu háð
óvissum ytri aðstæðum heldur
einnig því, hvernig við hér heima
bregðumst við þeim. En i heild
verður hún að skoðast reist á
varkárnislegri bjartsýni.
Breytingar á
tekjuhliö frumvarpsins
Niðurstaða endurskoðaðra
tekjuhliða frumvarpsins fói að
mati Þjóðhagsstofnunar í sér
1470—2096 m. kr. hækkun al-
mennra tekna frá upphafle°”
frumvarpi, eins qj íram he“fur
KCIT.io. Þá er í reynd miðað víð,
sem næst óbreytta fjárhæð tekju-
skatts einstaklinga 1975 frá upp-
haflegri áætlun þrátt fýrir það, að
nú liggi fyrir áætlun um 51% í
stað 45% hækkunar tekna milli
1973 og 1974. Þessu er náð með
því að hækka skattvísitölunar í
151 — til jafns við tekjur — og
auka hina sérstöku lækkun í sam-
bandi við fyrirhugaða skattkerfis-
breytingu úr 500 i 700 m. kr. Hér
er tekið mið af því, að bein skatt-
byrði einstakline^ |).e. álagning
íékju- og eignarskatts, útsvars og
fasteignaskatts, verði sem hlutfall
af tekjum liðins árs svipuð þvi
sem reiknað var með í fjárlaga-
frumvarpi. Bein skattbyrði ein-
staklinga er í ár áætlúð 16,6% af
tekjum ársins 1973 en yrði á
næsta ári samkvæmt framan-
sögðu 16,0 til 16,5% af tekjum
ársins 1974 eftir því hvort miðað
er við álagningu útsvars með
álagi eða ekki á næsta ári.
Munurinn á þessum tveim
dæmum liggur þannig eingöngu í
óbeinum sköttum og ekki síst í
tollum, og þar innan í tollum af
bílum. Til þess að gefa hugmynd
um þær breytingar, sem hér er
um að ræða, má geta þess, að í ár
er búist við, að bílainnflutningur
verði milli 10 og 11 þúsund bílar í
tekjuáætlun, eins og hún liggur
hér fyrir, er reiknað með 6000
bilum 1975 en í dæminu sem
nefnt var 5000 bíla innflutningi.
Hér er því um mikla sveiflu í
hátollavöruinnflutningi að ræða í
spám fyrir næsta ár, sem auðvitað
dregur úr rikistekjum. Eftir at-
vikum þótti rétt að reikna með
2096 m. kr. hækkun almennra
tekna, þótt það skuli fúslega ját-
að, að þar kunni að vera um
nokkra bjartsýni að ræða. En hér
er þó á því byggt, að breytingar á
næsta ári verði mun hófstilltari
en verið hefur. Bregðist þessi
tekjuáætlun verður við því brugð-
ist eftir því sem efni standa til,
þegar þar að kemur, því ekki er
rétt að tefla á tæpasta vaðið.
Vegna þessarar endurskoðunar
tekna þótti rétt, eins og ég hafði
raunar lýst yfir við 1. umræðu
frumvarpsins, að auka fjárveit-
ingu til þess að innleysa fyrstu
spariskírteini ríkissjóðs (frá
1964) um 215 m. kr., í 715 m. kr.,
þannig að fé sé ætlað fyrir öllu
andvirði útgáfunnar með vöxtum
og verðbótum.
Aukin framlög
til orkumála
I framsögu formanns fjar-
veitinganefndar hefur þegar ver-
ið gerð grein fyrir breytingum
milli umræðna. Ég ætla aðeins að
fara nokkrum orðum um þá aukn-
ingu útgjalda, sem orðið hefur i
meðförum frumvarpsins frá þvf
það var lagt fram.
Fjárlagagerðinni voru af hálfu
rikisstjórnarinnar í upphafi sett
þrjú meginmarkmið:
I fyrsta lagi að sporna við út-
þenslu ríkisbúskaparins miðað
við önnur svið efnahagsstarfsem-
innar í landinu. 1 öðru lagi að
stilla opinberum framkvæmdum
svo í hóf, að ekki leiði til óeðli-
legrar samkeppni um vinnuafl án
þess að atvinnuöryggi sé stefnt i
hættu eða það komi niður á
þjóðarhagslega mikilvægustu
framkvæmdunum. í þriója lagi að
styrkja fjárhag ríkissjóðs og
stuðla jafnframt að efnahagslegu
jafnvægi í viðari skilningi, en það
verður eitt meginviðfangsefnið á
næsta ári.
Fjárlögin eru að þéssu sinni
samin við erfiðar aðstæður í
þjóðarbúskapnum og öra verð-
bólgu og bera þess óhjákvæmi-
lega merki. Öli viðleÞ"; tl|
hægja á f"7Ólnnj á örðugt upp-
uráttar og geysistór hluti útgjalda
er bundinn með lögum öðrum en
fjárlögum. I meðförum frum-
varpsins hefur komið i ljós, að
m.a. vegna hins knappa tíma, sem
til stefnu var við undirbúning
frumvarpsins hafa fjárveitingar
og fjáröflun til orkumála ekki
verið áætlaðar nægar i upphafi.
Eins hefur mönnum orðið æ
ljósari sá mikli vandi, sem við er
að glíma á sviði orkumála, og hafa
komið fram nýjar áætlanir, sem
brýna nauðsyn ber til að knmj
frSITi. öryggisleysi í orkumálum í
stórum landshlutum er ekki við-
unandi ástand og úr því verður að
leysa. Gjörbreyttar aðstæður í
orkuverðlagi i heiminum gera það
að verkum, að það sem fyrr var
talið þörf er nú nauðsyn í þessum
efnum. Þessi sókn til nýtingar
innlendra orkugjafa vatnsafls og
jarðvarma og umbætur í dreifi
kerfinu, setur því svip sinn á við-
bótarframkv. frá upphaflegu fjár-
lagafrumvarpi og rýmkaðar lán-
tökuheimildir i 6. gr. frumvarps-
ins.
Æskilegt hefði verið, að á þessu
sviði lægi fyrir skipuleg heildar-
áætlun með röðun verkefna í for-
gangsröð fyrir næstu 3—5 árin,
en því er því miður ekki enn að
heilsa. Því verðum við að bjargast
sem best við getum og megum
ekki stöðva þjóðþrifaframkvæmd-
ir af þessu tagi. En hér er margt
óvisst enn. Auðvitað hefði verió
æskilegast að aðrar framkvæmdir
vikju fyrir orkuframkvæmdum,
en þess hefur ekki reynst kostur,
því alls staðar kalla þarfirnar
þessum endur^G*unum hefur
Itltt, að afla þarf lánsfjár til orku-
mála eins og formaður fjár-
veitinganefndar hefur gert grein
fyrir. Alls er með tillögum fjár-
veitinganefndar svigrúm orku-
málanna aukið um nálega 1000 m.
kr. frá upphaflegu frumvarpi,
sem endurspeglar vel þann for-
gang, sem þessu sviði er nú gef-
inn, þótt á þessari stundu sé auð-
vitað ekki hægt að sjá fyrir,
hversu heimildirnar verða nýttar,
enda verði nýting þeirra háð
ríkisstjórnarsamþykki hverju
sinni. Auk þess hefur formaður
fjárveitinganefnð2r —r; grein
t’yrir öðrum viðbótar lántöku-
heimildum.
í meðförum þings og nefndar
hækkuðu framkvæmdafjárveit-
ingar til skóla um 270 m. kr. og til
sjúkrahúsa um 276 m. kr. svo
helstu framkvæmdaliðir séu
nefndir.
Aukið
framkvæmdafé
Niðurstaða þessa verður sú, að
framkvæmdaframlög aukast bein-
línis úr 7634 m. kr. í um 9000 m.
kr., þar með er hækkun frá fjár-
lögum 1974 um það bil 58%, sem
með tilliti til verðbreytinga felur
i sér ivið minna magn fram-
kvæmda en ætlað var fé til með
fjárlögum 1974. Sé þetta borið
saman við liklega niðurstöðu 1974
er um mun meiri magnminnkun
að ræða. Þegar þess er gætt, að í
heimildargrein eru veittar 770 m.
kr. auknar lántökuheimildir til
framkvæmda er Ijóst, að ekki er
nægjanlega dregið úr opinberum
framkvæmdafyrirætlunum á fjár-
lögum. Hér er þvf ástæða til að
fara að öllu með gát og mun fjár-
málaráðuneytið beita sér fyrir
því, að framkvæmdir, á hvaða
sviði sem er, fari ekki af stað fyrr
en fullkominn tæknilegur og fjár-
hagslegur undirbúningur verka
liggur fyrir.
Þetta er um breytingar fram-
kvæmdaliða að segja.
Hækkun rekstrarliða frá upphaf
legu frumvarpi er aðallega á sviði
almannatrygginganna. 1 fyrsta
lagi hækka framlög til lifeyris-
trygginga um 260 m. kr. frá upp-
haflegu frumvarpi. Hér er um að
ræóa hækkun til samræmis við
3% grunnkaupshækkun launþega
1. des. 1974 og um 3% 1. júni
1975, sem eðlilegt og sjálfsagt er
að reikna nú með. Sjúkra-
tryggingaútgjöld hækka um 355
m. kr., vegna hækkunar dag-
gjalda og vegna langlegudeildar
Landspitalans við Hátún i Reykja-
vik. Þá er gert ráð fyrir 37 m. kr.
auknu framlagi til lánasjóðs
sveitarfélaga og 74 m. kr.
aukningu framlaga til Lánasjóðs
ísl. námsmanna frá upphaflegum
áætlunum, en auk þess er reiknaó
með 100 m. kr. lántöku sjóðsins,
þannig að ráðstöfunarfé hans
eykst um 174 m. kr. frá fjárlögum
1974. Loks hefur þótt nauðsynlegt
að hækka fjárveitingu til niður-
greiðslna um 90 m. kr., vegna
hækkana, sem orðið hafa frá fyrri
áætlun. 1 heild hækka rekstrarlið-
ir frumvarpsins um in»2 7n. jcr.
Niðurs^Ooutölur gjaldahliðar
fjárlagafrumvarpsins hækka þvi
um 2.448 m. kr. Lánahreyfingar
inn hækka um 717 m. kr. eins og
að ofan greinir, en lánahreyfing-
ar út um 215 m. kr. vegna fullrar
endurgreiðslu spariskírteina frá
1964.
Styrkja á
fjárhagsstöðu
rfkissjóðs
Ég vil ekki draga dul á það, að
ég hefði kosið að hafa greiðsluaf-
gang á fjárlögum hærri en hér er
stefnt að, en hins vegar eru út-
gjaldaþarfir á ýmsum sviðum
framkvæ^ at'ar brýnar.
Heildarútgjöld fjárlagafrum-
varps munu vera áætluð 47,2
milljarðar króna, sem er rúml.
28% áætlaðrar þjóðarframleiðslu
ársins 1975. Þannig er stefnt að
ívió lægra hlutfalli af líklegri
þjóðarframleiðslu 1975 en í
frumvarpinu í upphaflegri gerð,
þrátt fyrir hækkun talna. Hér
kemur að sjálfsögðu til sú þjóð-
hagsendurskoðun, sem frá var
greint hér að framan.
Allt orkar tvímælis þá gert er,
og gildir það ekki síst um fjár-
málaákvarðanir ríkisins. Frum-
varpið eins og það er nú flutt,
hlýtur að byggjast á bjartsýni um
framtiðina og þeirri trú, að hyggi-
legt sé að leggja í mikilvægar
framkvæmdir ekki sist á sviði
orkumála, þótt á móti blási um
sinn.
Vafalaust er, að sú lánsfjáröfl-
un, sem gert er ráð fyrir, mun
reynast örðug i framkvæmd
vegna þrengsla á lánamarkaði
bæði heima og erlendis. Til þess
gæti komið, að afla yrði fjár alveg
sérstaklega til framfara í orku-
málum í landinu, ekki sist til að
flýta fyrir nauðsynlegri aðlögun
að nýjum verðhlutföllum á orku-
markaði heimsins. Öll þessi mál
verða tekin til náinnar athugunar
á næstunni, ekki síst hagkvæm-
asta nýting fjármagnsmarkaðar-
ins, frá sjónarmiði almannahags-
muna.
Þróun rikisfjármálanna á þessu
ári hefur verið alvarleg og fyrir-
sjáanlegur er verulegur greiðslu-
halli á árinu. Þessa þróun verðum
við að stöðva og snúa henni við,
án þess að svo harkalega sé
brugðist við, að of þungar byrðar
séu á landsmenn lagðar. Með
frumvarpi þessu höfum við reynt
að rata þennan meðalveg.
Brýnasta verkefnið í fjármálum
ríkisins á næstu mánuðum er að
styrkja fjárhagsstöðu ríkissjóðs.
Innan ramma þessa frumvarps
verður þetta aðalmarkmið fjár-
málastefnunnar.
Tekjuöflun
rfkisins
1 fjárlagafrumvarpi, eins og það
liggur ný fyrir, er ekki gert ráð
fyrir verulegum breytingum á
tekjuöflunarkerfi ríkisins. I ræðu
minni við 1. umræðu um fjárlaga-
frumvarpið var nokkuð vikið að
nauðsynlegum umbótum á sviði
skattamálanna, sem ríkisstjórnin
hygðist beita sér fyrir. Þar voru
rakin meginsjónarmið í skatta-
málum og gerð grein fyrir skatta-
stefnu ríkisstjórnarinnar í al-
mennum atriðum. 1 samræmi við
þessa stefnu og á grun<j,velli þess
starfs, sem fyrir liggur á þessu
sviði hef ég óskað eftir, að þing-
flokkarnir nefni menn í nefnd,
eins og áður hefur verið gert, til
þess að vinna með ráðuneytinu og
embættismönnum að "Duirbúm
ingi skatta^\alastarfs þjngsjns á
pessu og næsta þingi. Það er
kunnara en frá þurfi að segja,
þrátt fyrir stöðuga þörf á endur-
skoðun og umbótum skattheimt-
unnar, þá eru nú sérstaklega rík-
ar ástæður til þess að vinna að
umbótum á sviði skattamála, ekki
sist til að laga skattakerfið að
þeim breyttu aðstæðum, sem við-
skiptasamningarnir við EFTA og
EBE fela i sér. En í þeim er fólgið
svo veigamikið fráhvarf frá toll-
um sem einni meginuppsprettu
ríkistekna, að endurskipuleggja
þarf tekjuöflunarkefið í heild á
næstu árum og finna trausta, al-
menna skattstofna í stað tollanna.
Jafnframt verður þörfin stöðuet
þrýnm, síiir pví sem lengra líður
á aðlögunartímann að EFTA- og
EBE-viðskiptasamningunum, að
tryggja skattalegt jafnræði með
íslenskum atvinnuvegum og at-
vinnuvegum i öðrum löndum, sem
við eigum i samkeppni við. Skatt-
ar af íslenskri framleiðslu hvort
sem er til útflutnings eða innan-
landssölu mega ekki vera óhag-
Framhald ð bls. 21.
Ræða fjármálaráðherra við þriðju
umræðu fjárlagafrumvarps 1975