Morgunblaðið - 13.05.1975, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. MAl 1975

hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Rorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson
Aðalstræti 6. simi 10 100.
Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 700,00 kr. á mánuði innanlands,
f lausasölu 40,00 kr. eintakið
Útgefandi
Framkvæmdastióri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Fjármálastjörn ríkis-
ins er einn af þeim
þáttum í þjóðarbúskapn-
um, sem getur haft afar
mikil áhrif á þróun efna-
hagsmálanna. Það er al-
mennt viðurkennt, að á
miklum þenslutímum, þeg-
ar framleiðsluþættirnir
eru fullnýttir, sé mikilvægt
að hafa hemil á útgjöldum
ríkissjóðs í því skyni að
draga úr óhóflegum sveifl-
um. Stjórn ríkisfjármál-
anna hefur að þessu leyti
gjörsamlega farið úr
böndunum á síðustu árum.
Raunar má segja, að á
mestu þensluárum i sögu
landsins hafi markvisst
verið stefnt i gagnstæða átt
með gálausri og handahófs-
kenndri stefnu í ríkisfjár-
málum. I ræðu sinni á árs-
fundi Seðlabankans sagði
dr. Jóhannes Nordal, að
þróun opinbera búskapar-
ins á árunum 1973 og 1974
hafi átt mikinn þátt í því að
magna hér verðbólgu og
veikja stöðu þjóðarbúsins
út á við.
Núverandi ríkisstjórn
tók þannig við því erfiða
verkefni að snúa þessari
óheillaþróun í ríkisfjármál-
um við. Matthías Á.
Mathiesen, fjármálaráð-
herra, sagði í ræðu á lands-
fundi Sjálfstæðisflokksins
fyrir skömmu, að megin-
verkefnin hefðu verið þau,
að sporna við útþenslu
ríkisbúskaparins miðað viö
önnur svið efnahagsstarf-
seminnar, að auka enn
frekar aðhald gagnvart
fjármálum ríkisfyrirtækja
og að halda áfram endur-
skoðun tekjuöflunar ríkis-
sjóðs. Fjármálaráðherra
tók hins vegar fram, að
fjárlög þessa árs hefðu
ekki markað djúp spor í
þessa átt, enda væri þess
vart að vænta á svo skömm-
um tíma, þegar aðstæður
væru og með þeim hætti í
efnahagsmálum, sem raun
ber vitni um.
Þó að engar stökk-
breytingar hafi átt sér stað
í þessum efnum, hefur um-
talsverður árangur náðst
eigi að síður. 1 ræðu fjár-
málaráðherra kom t.a.m.
fram, að á síðasta ári námu
ríkisútgjöld um 29%
þjóðarframleiðslunnar, en
þegar fjárlög þessa árs
hefðu verið samþykkt í
desember sl. hefði þetta
hlutfall verið komið niður í
28,4%. Hér var ekki um
mikla lækkun að ræða, en
hún markaði þó tímamót að
því leyti, að þróun undan-
farinna ára var snúið við.
Eftir þann niðurskurð
ríkisútgjalda, sem nýlega
hefur verið samþykktur á
Alþingi hefur hlutfall
ríkisútgjalda í þjóðarfram-
leiðslu þessa árs enn lækk-
að og er nú komið niður í
27%. Engum getur því
dulizt, að í þessum efnum
miðar í rétta átt og raunar
má segja, að allverulegum
árangri hafi verið náð, þeg-
ar tillit er tekið til þeirra
aðstæðna, sem fyrir hendi
eru. 1 þessu sambandi verð-
ur m.a. að hafa í huga, að
samdráttur ríkisútgjalda
verður að haldast í hendur
við þá meginstefnu ríkis-
stjórnarinnar að halda
uppi fullri atvinnu.
Mikilvægt er, að ríkis-
stjórnin og fjárveitinga-
nefnd Alþingis dragi ekki
að ákveða þann niður-
skurð, sem Alþingi hefur
nú samþykkt. Dr. Jóhannes
Nordal hefur lýst yfir því,
að svigrúm Seðlabankans
til þess að fjármagna
frekari greiðsluhalla ríkis-
sjóðs væri á þrotum vegna
hinnar veiku stöðu út á við.
Af þessu má ljóst vera, að
enn er við mjög alvarlegan
vanda að etja og það mun
taka talsverðan tíma að
koma ríkisfjármálunum í
eðlilegt horf eftir óstjórn
undangenginna ára. En
jafnframt er ljóst, að hraða
verður þeim niðurskurði,
sem ákveðinn hefur verið
til þess að koma í veg fyrir
að halli á ríkissjóði dragi
úr möguleikum Seðlabank-
ans á fyrirgreiðslu við at-
vinnuvegina.
Samhliða markvissum
aðgerðum til þess að draga
úr hlutdeild ríkisútgjalda í
þjóðarbúskapnum, hefur
þegar verið hafinn undir-
búningur að kerfisbreyt-
ingu á tekjuöflun ríkis-
sjóðs. Matthías Á. Mathíe-
sen, fjármálaráðherra,
gerði í landsfundarræðu
sinni grein fyrir þeim
meginsjónarmiðum, sem
að baki þessari endurskoð-
un liggja. Ráðherrann
sagði: „í fyrsta lagi verður
UTÞENSLA RIKISS JOÐS
HEFUR VERIÐ STÖÐVUÐ
með heilsteyptu skatta-
kerfi að jafna skattbyrð-
inni réttlátlega milli þjóð-
félagsþegnanna. Ekki má
gefa mönnum tækifæri til
þess að varpa byrði sinni á
aðra með undanbrögðum. 1
öðru lagi er það grund-
vallaratriði, að skattar lami
ekki athafnaþrá einstakl
inga né dragi úr framtaki
þeirra. Loks verða tekju-
stofnar að vera fáir og ein-
faldir, en skattheimtan
örugg og ódýr.“
Fjármálaráðherra gerði
grein fyrir því, að í sam-
ræmi við stefnuyfirlýsingu
ríkisstjórnarinnar væri nú
unnið að tillögugerð, er
miða ætti að því að sam-
eina helztu tekjuskatt-
heimtuna og skattafsláttar-
kerfið annars vegar við
helztu bætur almanna-
trygginga. Þegar hafa ver-
ið stigin skref í þessa átt
samhliða þeim skattalækk-
unum, sem ákveðnar voru
á Alþingi fyrir skömmu.
Ráðherrann sagði, að
áfram yrði haldið með end-
urskoðun skattalaganna á
þessari braut og m.a. yrði
tekin upp sérsköttun
hjóna.
Hér er um margslungin
verkefni að ræða, en mikil-
vægt er, að unnið skuli að
framgangi þeirra samhliða
þeim björgunaraðgerðum í
fjármálum og efnahags-
málum, sem verið er að
framkvæma. Sú skattkerf-
isbreyting, sem fjármála-
ráðherra hefur beitt sér
fyrir er mikilsverður
áfangi við einföldun tekju-
öflunarkerfisins.
Sigurgeir Sigurðsson, bæjarstjóri, Seltjarnarnesi
Hvað eru landshlutasam-
tök sveitarfélaga og af
hverju eru þau stofnuð?
Tveir ágætir félagar mínir og
samherjar hafa nú með stuttu,
millibili látið birta eftir sig í
blöðum skoðanir á landshluta-
samtökum sveitarfélaga, sem í
meginatriðum eru svo villandi,
að ekki verður látið liggja óleið-
rétt.
I Morgunblaðinu birtist fyrir
skömmu grein eftir Arna Grét-
ar Finnsson, bæjarfulltrúa í
Hafnarfirði, þar sem gerð er
grein fyrir samþykkt bæjar-
stjórnar Hafnarfjarðar með
áskorun til Alþingis um að
stöðva framgang frumvarps um
lögfestingu landshlutasamtaka
sveitarfélaga.
Grundvallarmisskilnings
gætir í samþykkt bæjarstjórnar
Hafnarfjarðar, varðandi hlut-
verk þessara samtaka og upp-
byggingu þeirra.
1. Samtökin eru samtök
sveitarfélaga, en ekki stjórn-
valda og þess vegna er til þeirra
kosið, svo sem lög þeirra gera
ráð fyrir og jafnvel séð til þess,
að sjónarmið minni og stærri
sveitarfélaga komi fram.
2. Samtökin geta í engu máli
skuldbundið þær sveitarstjórn-
ir, er að þeim standa án vilja
þeirra. Öll þau mál, er krefjast
einhverskonar skuldbindinga
af hálfu sveitarfélaga eru send
þeim til umsagnar og sveitarfé-
lögum i sjálfsvald sett, hvort
þær vilja aðild að ákveðnum
verkefnum.
3. Samtökin geta ekki af þvi
sem hér hefur verið sagt, skuld-
bundið sveitarstjórnir til eins
eða annars, án þeirra vilja,
þannig að allt tal um þvinganir
og ólýðræðislegar athafnir er
ekki á rökum reist.
Magnús Erlendsson, bæjar-
fuiltrúi Seltjarnarnesi, reynir
að gera sér mat úr „kommiss-
arahræðslu“ I grein i Vísi 15.
þ.m.
Þar sem mér sýnist iiggja í
augum uppi, að Magnús hafi
ekki lesið vel frumvarpið né Iög
slíkra samtaka læt ég útrætt
um hans þátt.
Til þess að gera hinum al-
menna borgara Iítillega grein
fyrir, hvers vænst er af þessum
samtökum sveitarfélaga, er
nauðsynlegt að fara um þau
nokkrum orðum.
Til hvers eru stofnuð sam-
tök? Tilgangurinn ætti að
liggja í augum uppi, til þess að
efla hag þeirra, sem að þeim
standa. Af hverju eru samtök
allra sveitarfélaga landsins
ekki fullnægjandi? Samtök
landshlutanna vinna að sér-
hagsmunamálum viðk.omandi
kjördæma, sem yfirleitt er ekki
hægt að leysa einhliða fyrir
landið. (sbr. t.d. kannanir
Samb. sveitarfélaga í Reykja-
nesumdæmi á skólamálum,
málefnum aldraðra, atvinnu og
hafnarmálum og byggingu
Krísuvíkurskóla.).
Mikið er talað um dreifingu
valds og fráhvarf frá miðstjórn--
arstefnu um þessar mundir. Af-
sökun stjórnvalda fyrir mið-
stjórnarstefnu undanfarinna
ára hefur verið sú, að hvergi
væri að finna í byggðum lands-
ins neinn aðila eða samtök
sveitarfélaga, sem gætu leyst af
hólmi miðstjórnarkerfið í
Reykjavík.
Sveitarfélög landsins hafa
brugðist þannig við þessum
vanda, að þau hafa samþykkt að
óska eftir staðfestingu Alþingis
á samtökum slnum, til þess að
geta tekið við þeim verkefnum,
sem Alþingi er reiðubúið að
fela þeim (sbr. t.d. fræðslu-
mál).
Nú um nokkurt skeið hafa
staðið yfir viðræður um verka-
skiptingu ríkis og sveitarfélaga.
Það hefur mjög háð allri um-
ræðu um þessa verkaskiptingu,
hve lítil flest sveitarfélög lands-
ins eru og því vanmegnug, til
stærri verkefna. Landshluta-
samtök sveitarfélaga eru svar
sveitarstjórna við þessum
vanda. Allar fullyrðingar um,
að mál þessi hafi ekki verið
kynnt sveitarstjórnum, eru út I
hött. Málin hafa verið marg-
kynnt sveitarfélögum og m.a.
verið aðalefni 2ja funda full-
trúaráðs Sambands ísl. sveitar-
félaga og nú siðast Landsþings
sambands ísl. sveitarfélaga, þar
sem ítrekuð voru tilmæli til Al-
þingis um að samþykkja frum-
varpið um landshlutasamtökin.
Samband íslenzkra sveitarfé-
laga hefur fyrir skömmu skilað
tillögum sinum um verkaskipt-
ingu rikis og sveitarfélaga og
sent þær öllum sveitarstjórnar-
mönnum landsins. Þessar til-
lögur eru I 100 liðum og mjög
ítarlegar.
Hér er vissulega um að ræða
óskalista sveitarstjórnarmanna,
sem eflaust á eftir að taka veru-
legum breytingum i samning-
um, sem framundan eru við rík-
ið um verkefni og tekjustofna.
Ekki er hæ'gt svo vel sé, að
gera þessum tillögum skil, I
blaðagrein en segja má að meg-
ininntak þeirra sé, að ríkið hafi
eitt með höndum verkefni, sem
varða alla landsmenn nokkurn
veginn jafnt, án tillits til bú-
setu, svo og verkefni, sem fela I
sér jöfnun á stöðu byggðarlaga.
Staðbundin verkefni verði í
höndum sveitarfélaganna, ým-
ist einstakra sveitarfélaga t.d. á
héraðsgrundvelli eða vegum
landshlutasamtaka sveitarfé-
laganna.
Til þess að hægt sé að ætlast,
til þess af ríkisvaldinu að það
dreifi verkefnum sínum út til
landshlutanna, þurfa að vera til
staðar samtök, lögbundin sam-
tök, sem geta axlað þá ábyrgð,
sem aukin verkefni kalla á,
ekki ,,frjálsar“ rabbsamkomur,
sem einn góðan veðurdag gufa
upp og hlaupast frá ábyrgð og
þeim verkefnum, sem mið-
stjórnarvaldið af örlæti sinu
kann að fá þeim I hendur.
Sveitarfélögin og samtök
þeirra eru það stjórnvald, sem
næst standa þegnunum.
Mikils er um vert, að vel tak-
ist til um niðurröðun verkefna
milli ríkis, sveitarfélaga og
samtaka þeirra.
Ég er þess fullviss að nú er
æskilegur timi til umræðna og
samninga og veltur því á miklu
að ekki sé af misskilningi efnt
til æsinga um þessi mál.
Eg vil að endingu hvetja for-
ráðamenn sveitarfélaga og
landshlutasamtaka, sem um
þessi mál kunna að fjalla, til að
vanda vel til alls málatilbún-
ings, kröfur eiga ekki við, þeg-
ar verið er að semja um slík
mál milli aðila, er hafa allir
hagsmuni og velferð lands-
manna að leiðarljósi.