Morgunblaðið - 13.05.1975, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. MAl 1975
23
Björn Friðfinnsson, frkvstj.:
KRÖFLUVIRKJUN
Siðan á sl. sumri hefur verið
unnið af miklum krafti við hönn-
un og undirbúning jarðgufuvirkj-
unar við fjallið Kröflu í Reykja-
hlíðarlandi í S-Þing. Höfðu þá
margvíslegar rannsóknir Orku-
stofnunar á svæðinu staðið I
nokkur ár. Bygging stöðvarinnar
er undir stjórn sérstakrar
„Kröflunefndar“, sem einkum er
skipuð alþingismönnum.
Byggðalínan,
Kröfluvirkjun
og raforkuskortur á Norðurlandi
Nefndin hefur sett sér þau
tímamörk, að virkjunin yrði tekin
til starfa í árslok 1976 og hafa
allar ákvarðanir um vélakaup og
framkvæmd einstakra verkþátta
verið við það miðaðar. Hefur af
þeim sökum ekki gefizt tími til að
bjóða út búnað og framkvæmdir
með venjulegum hætti og hefur
það valdið talsverðum úlfaþyt
meðal verktaka og seljenda véla
setja á upp 2 túrbinur svo til
samtímis í Kröfluvirkjun, þegar
önnur túrbinan gerir betur en að
metta raforkumarkaðinn norðan-
lands í upphafi. Sé um einhvers-
kona varastöðvarsjónarmið að
ræða, þ.e. að túrbína nr. 2 skuli
vera til vara fyrir túrbínu nr. 1,
þá vaknar sú spurning, hvort ekki
sé þar full riflega i lagt, þegar
tekið er tillit til tengingar byggða-
línunnar inn á kerfið. Mér virðist
þvi, sem fresta hefði mátt
uppsetningu á túrbínu nr. 2 um
einhvern tíma án þess að
rekstursöryggi kerfisins raskaðist
verulega. Niðurstaða framan-
greindra hugleiðinga minna hér
að framan er því:
1. Unnið er samtímis eftir
tveimur leiðum að leysa sama
vandann.
2. Þjóðarbúið þarf að fjárfesta
samtals 7000 milljónir króna á
Eins og alþjóð veit hafa Norð- •
lendingar að undanförnu búið við
raforkuskort. Dregið var um
framhaldsvirkjun Laxár án þess
að nægilega snemma væru gerðar
aðrar ráðstafanir til raforkuöfl-
unar. Því hefur að undanförnu
orðið að afla grunnorku í sívax-
andi mæli með keyrslu diesel-
stöðva, sem ekki hafa svo haft
undan, þegar truflanir hafa orðið
á raforku orkuveranna við Laxá
jafnframt því sem raforkuþörfin
hefur verið í hámarki.
Skortur á grunnafli raforku-
vera norðanlands í dag er af
stærðinni 10—12 mw, en þess ber
að geta, að svæðið hefur um
nokkurt skeið verið svelt um raf-
orku, þannig að ekki hafa verið
veitt leyfi til rafhitunar húsa og
skjótt mætti auka raforkumarkað-
inn á sviði iðnaðar t.d. með auk-
inni notkun elektróðukatla við
mjólkursamlög og fleiri fyrirtæki.
Hins vegar er ljóst að 100%
rafhitun húsa utan þeirra svæða,
sem jarðvarmaveitur ná til, verð-
ur ekki náð í skyndi, þar sem
raforkudreifingarkerfið er ekki
undir það búið og mikilla fjár-
muna þörf áður en fyllilega
verður þar úr bætt. Þá verður nú
að taka tillit til þeirra áforma,
sem uppi eru um 35—40 mw jarð-
varmaveitu fyrir Akureyri.
Ég tel því að í grófum tölum
talið sé skortur raforku á Norður-
landi frá vatnsafls- og jarðgufu-
stöðvum af stærðinni 20 mw, en
e.t.v. mætti þó koma meiri raf-
orku í lóg, ef fyrsta stig hitaveitu-
framkvæmda á Akureyri yrðu
sameiginlegar kyndistöðvar, sem
nýtt gætu elektróðukatla, þar til
jarðvarmaveita úr Reykjahverfi i
S-Þing. yröi fullbúin. Raforku-
þörfin mun siðan vaxa á venjuleg-
an hátt, ef ekki kemur raforku-
frekur iðnaður til.
Til þess að mæta raforkuskorti
Norðlendinga er nú unnið eftir
tveimur Ieiðum, þ.e. með svo-
kallaðri „byggðalinu" og með
Kröfluvirkjun. Auk þess hefur
Laxárvirkjunarstjórn nýlega
opinberlega komið fram með til-
lögur um þriðju leiðina, þ.e.
bráðabirgðagufuvirkjun við
Kröflu.
Ljóst er að raforkuskortur verð-
ur enn á Norðurlandi á næsta
vetri og verður honum vart mætt
héðan af nema með áframhald-
andi raforkusvelti og stöðugri
keyrslu nýju dieselstöðvarinnar,
sem nú bætist við á Akureyri.
Einnig bætist e.t.v. við raforku-
framleiðslu Skeiðsfossvirkjunar
fyrir veturinn. Ef leysa ætti málið
með bráðabirgðavirkjun við
Kröflu yrði að taka ákvörðun um
það á næstu dögum, en ólíklegt er
að svo verði.
Þá er komið að vetrinum
1976—1977 og virðist nú svo
kröftuglega unnið að því að leysa
raforkuskort þess tíma, að full
ástæða er til að spyrja, hvort þar
sé ekki rasað um ráð fram. Er
tilgangur þessarra lina að vekja
athygli á þvi, að svo virðist sem
algjört sambandsleysi og skortur
á samhæfingu sé rnilli þeirra
aðila, sem nú vinna að því að
leysa sama vandann eftir tveimur
leiðum samtimis. Slíkur skortur á
samhæfingu er aldrei til heillaog
sérstök ástæða væri einmitt til að
bæta vinnubrögðin nú, þegar
þjóðarbúið á í miklum fjárhags-
örðugleikum.
BYGGÐALlNAN
Skv. fyrirmælum iðnaðarráð-
herra frá siðasta hausti vinna
Rafmagnsveitur ríkisins nú að
miklu kappi að lagningu 132 kw
háspennulinu frá Andakílsár-
virkjun að Varmahlíð í Skaga-
firði, þar sem línan tengist ný-
gerðri háspennulínu áfram til
Akureyrar. Verkið sækist allvel
og eru allar horfur á þvi að línan
verði fullgerð ásamt 3 spenni-
stöðvum í árslok 1976, en fleiri
spennistöðvar verða svo tengdar
henni fljótlega.
Vegna litillar flutningsgetu
sæstrengs yfir Hvalfjörð og fleiri ’
hluta þess háspennukerfis, sem
tengist byggðalínunni að sunnan,
verður orkuflutningsgeta hennar
í fyrstu takmörkuð við u.þ.b. 8
mw, en þegar lokið er lagningu
nýrra háspennulína að fyrir-
hugaðri málmblendiverksmiðju
við Grundartanga, er gert ráð fyr-
ir að byggðalinan tengist þar við
orkuflutningskerfi Landsvirkjun-
ar og verður þá flutningsgeta lin-
unnar til og frá Akureyri um 50
mw.
Þá er að huga að þvi, hvort
raforka sé til flutnings með lin-
unni af Landsvirkjunarsvæðinu
norður i land.
Horfur eru nú á því að Sigöldu-
virkjun verði komin i gagnið
nokkuð á undan væntanlegri
málmblendiverksmiðju, þannig
að ekki verður markaður fyrir
nema hluta af raforkuframleiðslu
hennar til að byrja með. Þá er
raforkuþörfin norðanlands um-
fram raforkuframleiðslu þar enn
ekki meiri en svo, að Landsvirkj-
un ætti auðvelt með að anna
henni í örfá ár, jafnvel eftir að
málmblendiverksmiðjan tekur til
starfa, enda aðeins hluti af raf-
orkuþörf verksmiðjunnar for-
gangsorka.
Væri þvi greinilega hægt að
fullnægja raforkuþörf okkar
Norðlendinga til allra venjulegra
nota frá árslokum 1976 og i nokk-
ur ár þar á eftir með byggðalín-
unni einni, enda þótt þá hljóti
jafnframt að koma fram kröfur
um aukið uppsett varaafl á Norð-
urlandi.
Kostnaður við gerð byggðalín-
unnar ásamt spennistöðvum að
Hömrum i Borgarfirði, við Laxár-
vatn í Húnavatnssýslu og á Akur-
eyri er nú áætlaður um 1500
milljónir króna, en þar við bætist
svo kostnaður við spennistöðvar
við Hrútafjörð og Varmahlíð, sem
byggðar verða fljótlega.
og búnaðar og af því spunnizt
blaðaskrif.
Hér er um að ræða orkuver með
tveimur túrbinum, sem hvor um
sig getur framleitt 30—35 mw.
Orkuverð virkjunarinnar virðist
munu verða hagstætt rffiðað við
fulla nýtingu og dýrmætt er að fá
reynslu af slíku orkuveri, þegar
hugsað er til þeirrar gífurlegu
orku, sem við eigum i háhita-
svæðum landsins. Þá er ánægju-
legt fyrir Norðlendinga að fá nýtt
orkuver og mikill öryggisauki að
því fyrir raforkukerfi lands-
hlutans.
Kostnaðarverð vírkjunarinnar
er nú áætlað a.m.k. 3800 m.kr.
auk kostnaðar við borholur um
1000 m. kr. og kostnaðar við há-
spennulínu til Akureyrar a.m.k.
700 m. kr., þannig að samtals er
fjárfestingin i sambandi vió
Kröfluvirkjun a.m.k. um 5500
milljónir króna. Hér er þvi um
umtalsverðar framkvæmdir að
ræða fyrir þjóðarbúið.
En það sem vekur spurningar
mínar i þessu sambandi er hin
stranga tímaáætlun framkvæmd-
anna. Eins og rakið hefur verið
hér að framan, þá verður byggða-
linan kominum svipað leytimeð
a.m.k. 8 mw flutningsgetu og er
þá reikningsdæmi, hvað mikið fé
megi binda i framkvæmdum tii að
afnema dieselkeyrslu fyrir þvi
sem þá vantar upp á, þar til full-
nægjandi tenging kemst á suður-
enda byggðalinunnar.
Þá er Ijóst, að Kröfluvirkjun
gerir byggðalínuna óþarfa, hvað
snertir raforkuþörf Norðlendinga
út af fyrir sig, (eftir sem áður er
þörf á nýjum raflínum frá Varma-
hlíð vestur á bóginn), en helztu
not línunnar fyrst um sirrh yrðu
þá væntanlega að flytja raforku
frá Kröfluvirkjun suður yfir
Holtavörðuheiði. Vafasamt er þó
að þar verði markaður fyrir þá
orku í bráð, a.m.k. ef Hrauneyjar-
fossvirkjun verður gerð á næst-
unni.
Þá er athugandi, hvers vegna
tveimur árum í báðum lausnum
vandans.
3. Öþarft virðist að flýta Kröflu-
virkjun svo mjög, sem nú er gert
og hægt væri að undirbúa verkið
á venjulegan hátt.
4. flægt væri að dreifa framan-
greindri fjárfestingu á nokkurra
ára tímabil, þannig að fyrst komi
byggðalínan í gagnið, síðan
Krafla I og þar næst Krafla II.
Vegna mikils fjármagnskostn-
aðar i dag stuðlaði þessi lausn að
lægra raforkuverði, en ella
verður.
Allar framangreindar niður-
stöður byggjast að sjálfsögðu á
þeirri forsendu að ekki komi til
nýr orkufrekur iðnaður á Norður-
landi, iðjuver, sem notað gæti
50—60 mw í uppsettu afli. En öll
áform um slík iðjuver hefðu þá
líka þurft að liggja fyrir þegar i
virkjunarframkvæmdir og línu-
lögn var ráðizt, þannig að raforku-
þörf og raforkuframboð megi
nokkurn veginn standast á.
Þjóðarbúið hefur nú orðið fyrir
fjárhagslegu áfalli og verða þvi
forsvarsmenn þess að gera enn
strangari kröfur til arðsemi fjár-
festingar en áður. Þótt leysa verði
raforkuskort á Norðurlandi i
skyndi, þá eru aðrir landsfjórð-
ungar lítt betur settir og milljarða
fjárfestingar þörf til að bæta þar
úr. Raforkuverð er nú hátt hér á
landi og jafnt of mikil sem of litil
f járfesting gerir það enn hærra.
Yfirstjórn raforkumála á hverj-
um tíma verður að hafa yfirsjón
yfir vandamál raforkuiðnaðarins
og leiðir til lausnar þeirra. Þá
verður að endurbyggja skipulag
raforkuiðnaðarins frá grunni, en
ég hygg að allir geti t.d. verið
sammála um, að skipulag raforku-
málanna á Norðurlandi sé skóla-
dæmi um það, hvernig slíkt skipu-
lag eigi ekki að vera.
Norðurlandsvirkjun myndi hér
vissulega bæta úr að hluta, en
Norðlendingar verða þá lika að
sýna þvi máli meiri áhuga í verki
en nú er. 24.4. 1975.
Blönduvirkjun rædd í héraði
Iðnaðarráðherra Gunnar Thor-
oddsen og helztu ráðgjafar hans í
orkumálum hafa nú til athugunar
óskir og sjónarmið bænda í Húna-
vatns- og Skagafjarðarsýslum
vegna áforma sem uppi eru um
virkjun Blöndu, en bændur lýstu
þessum sjónarmiðum sinum á
fundi er Gunnar Thoroddsen boð-
aði til á Blönduósi á föstudaginn
fyrir viku. Iðnaðarráðherra hefur
sem kunnugt er opinberlega lýst
því yfir að á þessu ári þurfi að
taka ákvörðun um stórvirkjun
Norðanlands og þar komi Blanda
mjög til greina en hann muni ekki
taka neinar ákvarðanir um virkj-
un Blöndu fyrr en hann hafi
kannað hug heimamanna í þess-
um efnum. Fundurinn á Blöndu-
ósi þótti takast mjög vel, og stóð
hann í um sex klukkustundir.
Heimamenn lýstu viðhorfúm sín-
um og báru fram fjölda fyrir-
spurna til ráðherra og ráðgjafa
hans en jafnframt þvi létu fund-
armenn í ljós ánægju með frum-
kvæði ráðherra um þessa fundar-
boðun og töldu með því brotið
blað í samskiptum ráðamanna og
hins almenna borgara.
Komi til þess að vatnsorka
Blöndu verði beizluð, yrði þar um
stórvirkjun að ræða — meó a.m.k.
um 130—140 Mw. afl, að þvi er
Gunnar Thoroddsen sagði i sam-
tali við Morgunblaðið í tilefni af
fundi hans á Blönduósi. I sam-
bandi við virkjunina er fyrir-
hugað stórt lón uppi á Auðkúlu-
heiði, sem yrði mjög mikilvæg
miðlun fyrir virkjunina til
að tryggja eðlilega framleiðslu
hennar allt árið um kring.
Á hinn bóginn er sá annmarki á,
að allmikið af góðu beitilandi
mundi fara undir vatn. Sam-
kvæmt áætlunum um þessa fram-
kværnd mundi lónið sem þarna
myndaðist verða um 60 ferkíló-
metrar eða töluvert stærra en Mý-
vatn og til frekari samanburðar
má benda á að Þingvallavatn er
rúmlega 80 ferkílómetrar.
Það eru tvö upprekstrarfélög
sem eiga afréttarlandsvæðið sem
fara mun undir vatn af þessum
sökum — Upprekstrarfélög Auð-
kúluheiðar og Upprekstrarfélag
Eyvindarstaðaheiðar. Að því er
Gunnar Thoroddsen tjáði Morg-
unblaðinu áleit hann að áður en
nokkrar ákvarðanir yrðu teknar
varðandi framangreind virkjunar
áform í Blöndu, ætti að ræða við
þá bændur sem hér ættu hlut að
máli, kynna þeim þessar virkjun-
arhugmyndir og kanna þeirra við-
horf og viðbrögð þar að lútandi.
Þess vegna var framangreindur
fundur haldinn áð frumkvæði
ráðherra og voru til fundarins
boðaðir hreppsnefndarmenn úr
þeim sveitum Húnavatns- og
Skagafjarðarsýslu sem málið
snerti sérstaklega, svo og sýslu-
nefndarmenn.
Fundurinn var fjölsóttur af
þessum aðilum og stóðu umræður
frá þvi kl. 2 til kl. 8 um kvöldið.
Fundarstjóri var Jón Isberg
sýslumaður. 1 upphafi flutti
Gunnar Thoroddsen inngangsorð
og skýrði tiigang fundarins, sem
væri fyrst og fremst sá að kynna
heimamönnum málið og hlýða á
sjónarmið bænda þar um slóðir
áður en nokkrar ákvarðanir yrðu
teknar. Jakob Björnsson orku-
málastjóri og Sigurður Þórðarson
verkfræðingur skýrðu þessu næst
nánar frá fyrirhugaðri tilhögun
virkjunarinnar, uppdrættir voru
sýndir og skýi-ðir. Siðan urðu
miklar umræður og fjöldi fyrir-
spurna borinn fram, sem ráð-
herra og verkfræðingarnir svör-
uðu.
Að þvi er Gunnar Thoroddsen
tjáði Morgunblaðinu kom fram á
fundinum mikill áhugi á virkjun-
armálinu. Sumir bændur úr
Skagafirði töldu þó æskilegra að
fremur yrði virkjuð Jökulsá i
Skagafirði, ýmsir töldu mjög
æskilegt að hægt yrði að minnka
uppistöðulónið svo að minna
beitiland færi til spillis og einnig
var rætt um bætur til bænda og i
hvaða formi þær skyldu greiddar.
Iðnaðarráðherra skýrði síðan frá
því i lok fundarins, að allar
ábendingar og athugasemdir sem
fram hefðu komiðyrðunú teknar
til frekar athugunar og rækilega
yrði kannað hvort ekki mætti
minnka miðlunarlónið og einnig
yrði skoðað hvernig heppilegast
yrði að koma bótum fyrir. Til
dæmis yrði athuguð sú leið að
bæturnar yrðu fólgnar i afslætti á
rafmagnsverði til þeirra býla, sem
fyrir tjóni yrðu, en þá leið kvað
Gunnar ýmsa fundarmanna hafa
talið æskilega, þar eð á þann hátt
væri miðað að því að tryggja
áframhaldandi búskap á þessum
jörðum. „Ég er mjög ánægður
hvernig til tókst með þennan
fund, hinar mjög svo málefnalegu
umræður sem þarna fóru fram og
þann jákvæða anda sem ríkti á
fundinum," sagði Gunnar ^Thor-
oddsen að endingu.