Morgunblaðið - 17.02.1976, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. FEBRUAR 1976
Halldór Jónsson verkfræðingur:
Um fjárfestingu
og eyðslu
Hvað er framundan? Þetta er
spurningin, sem menn spyrja
sjálfa sig oftast, bæði hvað varðar
þá sjálfa, fjölskylduna og sam-
félagið. Menn aðhyllast allskyns
isma og hagfræðikenningar til
þess að reyna að hafa áhrif á
framþróun svokallaðs efnahags-
lifs, sem er fínna orð og fræði-
legra en vinna og skipting arðs-
ins.
Svo þokukenndar eru hug-
myndir manna um efnahagslifið
orðnar, að ýmsir, jafnvel læróir
hagfræðingar, eru sífellt aó reyna
að finna sannleikssambandið á
milli minni vinnu og meira kaups,
réttlætingu tekjuskattlagningar á
gróðalaus fyrirtæki og eignaskatt-
lagningar á fjölgun verðminni
peninga. Allt er þetta stef i lof-
gerðarsinfóníunni um hinn heitt-
elskaða launþega, sem á í sifelldri
varnarstyrjöld við auðvaldið.
Þetta hefur þau áhrif á margan
manninn, að honum finnst að
stjórnmál séu af hinu illa og fyrir
neðan sína virðingu að fást við.
En þeir sömu skyldu athuga þau
sannindi, þegar þeir bölva stjórn-
málamönnunum sem hæst, að
vilji hinir hæfileikameiri ekki
fást við stjórnmál, þá verður þeim
sjálfum stjórnað af hinum hæfi-
leikaminni. Þannig fær sérhver
þjóð þá stjórn sem hún á skilið.
HAGFRÆÐINGURINN
ROBINSON
Kerling ein brezk er nef nd Joan
Robinson. Hún er hagfræðingur
og yfirlýstur sósialisti, komin á
áttræðisaldur. Hún er þekkt fyrir
að vera hálfgerð eiturtunga en
svo rökföst, að hagfræðingum
stendur hálfgerður beygur af
henni. Hún hefur líka verið
ófeimin að gefa hinum helstu
þeirra svoleiðis til tevatnsins, að
þeir eru sagðir margir ringlaðir á
eftir.
Hún hefur meðal annars lýst
fyririitningu sinni á peninga-
magnskenningum Friedmans og
þarf þó klof til að ríða röftum.
Hún segir að það sé hrein dul-
speki og dagdraumar hjá honum
að halda því fram að tilvist pen-
inga efli eyðslu og að allt verði í
lagi með réttri stefnu í peninga-
málum.
Bandariskir Keynesistar séu
„bastarðar" sem aldrei hafi skilið
Keynes. Þeir hafi reynt að laga
kenningar hans að hugmyndum
sínum um jafnvægi fullrar at-
vinnu. Keynes hafi þvert á móti
sagt, að hið frjálsa markaðskerfi
væri óstöðugt í eðli sínu, því að
fjárfestingin, sem væri aflvél
efnahagslífins, væri stjórnað af
fjárstýrum (=Fjárstýrir=Bis-
nessmaður) sem fylgdu „dýrs-
eðli“ sínu.
Kjarni málsins sé hins vegar, að
hagvöxturinn sé grundvallar-
atriði kapitalismans. Til þess að
gera hagvöxt mögulegan, verður
að fjárfesta í vélum og verksmiðj-
um. Þessi fjárfesting verður
vegna gróðavonarinnar. Fjárfest-
ingin leiði af sér gróða og gróðinn
sé nauðsynlegur til þess að hægt
sé að fjárfesta og vaxa. Þetta þýði
að gróðinn verði að aukast á
kostnað vinnulauna. Hagvöxtur-
inn sé þannig tengdur afrakstrar-
skiptingunni. Því meiri hag-
vöxtur, þvi meira fé til fyrirtækj-
anna og minna til launþeganna.
Afleiðingin sé barátta milli laun-
þeganna, sem vilja hærri og hærri
laun, og fjárstýranna, sem vilja
halda i gróðann til þess að auka
fjárfestinguna. Þessi orrusta
verður ekki útkljáð með framboði
og eftirspurn, heldur markaðs-
styrk verkalýðsfélaga og fyrir-
tækja. Baráttan milli fyrirtækj-
anna og launþeganna eykur á
óvissuna um framtiðargróðann og
dregur þannig úr fjárfestingunni.
Þetta veldur hagsveiflunum. A
veltitímum eykst gróðinn, fjár-
stýrar eru bjartsýnir og fjárfesta
eða þá öfugt. Kerfið er sem sagt
hættulega óstöðugt. Óstöðugleik-
inn kemur ekki aðeins fram i
framleiðslumagninu, heldur lika i
verðbólgu vegna vixilhækkana
verðlags og kaupgjalds. Þegar
verðbólgan vex, þá harðnar bar-
áttan gjarnan og enn frekar gref-
ur undan kerfinu. Þjóðfélagssam-
setningin ræður mestu um fram-
vindu málanna. Þetta sést vel á
þvi að bera saman hið brezka og
vesturþýzka þjóðfélag. I Þýzka-
landi hafa verkalýðsfélögin sætt
sig við. hóflega stefnu til þess að
ráðrúm verði til varanlegra kjara-
bóta síðar. I Bretlandi hafa þau
heimtað allt strax eða meira en til
var. Þessvegna er fjárfesting litil
í Bretlandi, framleiðslan stöðnuð
og hagvöxtur lítill. Verðlagið
ræðst fyrst og fremst af launastig-
inu, sem er tilviljanakennt. Að
laun fari eftir framlagi manna til
framleiðslunnar er hlægilegt að
mati Robinsons. Þau fari aðeins
eftir samningsstyrk þrýstihóp-
anna.
Hún segir, að þó verkalýðsfélög-
in séu sár yfir því að vera kennt
um verðbólguna með því að pína
upp launin, þá séu fyrirtækin það
einnig þegar þeim er kennt um
hana vegna þess að þau skrúfi
upp verðlagið. Hið sanna í þessu
sé hinsvegar, að hvorugum sé um
að kenna. Hver hópurinn fyrir sig
hegðar sér eftir sínu eðli. Vand-
inn liggur ekki í slæmri hegðun
annars aðilans, heldur í
eðli hins Frjálsa markaðskerfis.
Samræmd launa- og verð-
lagsstefna geti ein gefið
árangur. Sérstök hætta stafi af
skyndilegum breytingum í tækni
eða breytingum í hlutfallslegum
kostnaði, svo sem oliuverð-
hækkuninni. Þá sé kallað á
skyndilega fjárfestingu í nýjum
greinum, sem valdi síðan gárum
um allt efnahagslifið, því að „fjár-
magnið er ekkert kítti, sem hægt
er að flytja skyndilega frá einum
stað til annars“, segir Robinson.
HAGFRÆÐINGURINN
EVANS
Karl einn er nefndur Evans, hjá
Chase Econometrics stofnuninni i
Bandaríkjunum. Hann hefur
vakið athygli á sér undanfarin ár,
með vellukkuðum spádómum um
framvindu bandarískra efnahags-
mála.
Hann var dálitið ósamhljóma
nú í vetur, þegar1 hagfræðingar
vestan hafs kepptust við að spá
þvi að nú væri kreppan á undan-
haldi. Hann segir þvert á móti, að
1976 muni koma fram ýmis bata-
merki á efnahagssviðinu, fyrst og
fremst i USA og Japan. En þetta
sé tálsýn, því þetta byggist á auk-
inni einkaneyslu fremur en fjár-
festingu í framleiðslunni. Fram-
leiðslan muni því fara að dragast
saman. Ný verðbólgualda muni
fara að rfsa og vöruskortur muni
fara að gera vart við sig um allan
heim árið 1977. Sú verðbólga
muni verða önnur gerð virussins
en hin fyrri og við hana verði ekki
hægt að beita gömlu hjöðnunarað-
gerðunum. Peningalegar aðgerðir
muni ekki duga við henni, heldur
auka vandræðin með því að draga
úr hagvextinum. Ekki er útlitið
sem sagt glæsilegt ef satt er hjá
Evans þessum.
ÞOLINMÓÐIR
’_______SÓSlALISTAR__________
Þó að gróði fyrirtækja sé hálf-
gert bannorð og nær samstofna
við arðrán á tslandi, þá er því
ekki svo farið í öðrum löndum.
Ólafur Palme, sá umdeildi maður
og sósialisti, gerir sér grein fyrir
þýðingu gróðans í þjóðfélagi sínu.
Hann sagði fyrir skömmu, að
stefna sín i skattamálum fyrir-
tækja væri og hefði verið sú, að
skatta þau vægt meðan þau
notuðu fé sitt i fjárfestingar en
hindra fjárútstreymi frá þeim
með háum sköttum.
Þetta þykir nú líklega ekki góð
latína hjá þeim okkar, sem líta
óopinber fyrirtæki hornauga, tala
um verðbógugróða, birta listayfir
þau fyrirtæki, sem ekki borga
tekjuskatt (ekki er minnst á verð-
lagsákvæðin í sömu andrá) og
láta að því liggja að hér sé verið
að stela. Hvað sem mönnum nú
annars finnst um Palme, þá er þó
víst að honum dytti ekki i hug,
núna sem stendur a.m.k., að berj-
ast gegn gróða fyrirtækjanna með
verðlagsákvæðum eða verðbóigu-
sköttun eða hvorutveggja eins og
við gerum. Mismunurinn er sá, að
hann veit að eina leiðin fyrir
hann sjálfan að halda völdunum
er, að hann reyni að stuðla að því
að lifskjör fólksins versni ekki.
Og til þess þarf arðbæra fjárfest-
ingu. Hér virðist nokkurn veginn
vera sama hvað minn flokkur
gerir, ég kýs hann samt.
Palme segir það hreint út, að
hann eigi langa baráttu fyrir
höndum til þess að koma þeim
sósíalisma á i Svíþjóð, sem hann
stefnir að. En manni finnst nú
dálítið kaldhæðnislegt, að hann
skuli nota kapitalismann sem
dráttarhross fyrir vagn sinn, til
þess að koma sósíalískum hug-
sjónum sínum yfir velferðarsljóa
Sviana.
Að þessu leyti finnst mér Palme
vera athyglisverður og þolin-
Halldór Jónsson
móður sósíalisti. Hann sér, að
fjárfesting í framleiðslufyrir-
tækjum kemur þjóðfélaginu til
góða og minnkar ekki, eykur
fremur, Iíkurnar á því, að honum
takist að koma hugsjónum sinum
I framkvæmd. En af þvi að Sví-
þjóð er lýðræðisríki, þá verður
hann að fara meðalveg milli
eyðslu og fjárfestingar. Hann
gæti t.d. ekki boðið Svíum 10 ára
biðlista eftir Trabant-bíl vegna
þess að það þyrfti að nota stálið í
byssur handa frelsishreyfingum,
þó það sé hægt annarsstaðar. Þar
liggur munurinn á austri og
vestri.
ÓÞOLINMÓÐIR
________SÓSÍALISTAR___________
En okkar eigin þingmenn?
Hvaða stefnu hafa þeir gagnvart
fjárfestingunni eða gróða fyrir-
tækjanna? Skilja þeir eins og
Palme, að leiðin til bættra lífs-
kjara Islendinga getur aðeins
legið I gegn um fjárfestingu í
arðgefandi framkvæmdum? 200
mílur og friðun er slík fjárfesting
en sifelld skuttogarakaup á
minnkandi fiskistofna eru það
ekki. Ég held helst, að ekki bendi
margt til þess, að þeir hugsi mikið
um þessi grundvallaratriði. Mikill
hluti tíma Alþingis virðist fara i
það reyna að stýra fortiðinni, deil-
ur um stjórnunartæknileg efni og
fyrirspurnir, sem hafa þann eina
augljósa tilgang að vekja athygli á
fyrirspyrjandanum.
Ríkisafskipti fara stöðugt vax-
andi á Islandi, hvaða stjórn sem
situr. Skattastefnan, verðbólgan
og verðlagsákvæðin hafa leitt til
þess, að allt lausafjármagn hefur
verið rúið af atvinnufyrirtækjun-
um. Ekkert er lengur hægt að
gera, nema með ríkisfrumkvæði.
Sjáið, þarna er gjaldþrot kapítal-
ismans á tslandi segja sósíal-
istarnir okkar óþolinmóðu.
Þurfum við frekar vitnanna við?
En það er bara ekki svona. Við
höfum lifað við stefnuleysi um
áratugaskeið. Það hefur enginn
flokkur, nema kannski Alþýðu-
bandalagið, haft neina heimspeki-
lega stefnu i efnahagsmálum. Allt
hefur verið summa happa og
glapa. Svo mjög hefur þetta
stefnuleysi rúið einstaklinginn
yfirsýn og möguleikum til dáða,
að hann lifir nú i sálarkreppu og
vitahring, sem helst má líkja til
einokunartimans, þó nú sé nóg að
éta vegna tækninnar. I stað
bænarskráa til konungs eru
komnar ályktanir „Ríkisvaldið
beiti sér. ..“
Ég held sjálfur, án þess að það
þurfi endilega að vera rétt, að
Palme eða eftirkomendur hans og
fleiri sósíalistar muni komast að
þvi, að það er gróðavonin sem
knýr fólkiðr launþega og fyrir-
tæki, áfram og fær það til þess að
leggja meira á sig. Framtíðarríkið
hans Palme verður ekki eins og
hann vill að það verði, — það
hefur enginn fundið Utopiu
ennþá. En hann kemst áreiðan-
lega nær markinu, en hinir
óþolinmóðu sósíalistar.
UM HVAÐ ER DEILT?
Allar stjórnmáladeilur snúast í
rauninni um það, hvernig á að
beita þjóðarauðnum og vinnu
þegnanna. Maður getur spurt
sjálfan sig að því, þegar maður
gengur um götur Manhattan og
horfir á stórbyggingar Rocke-
fellers og Morgans, sem nú eru að
Framhald á bls. 25
vesCur- þúskip
GÍRMÓTORAR
0,25-75
Eigum einnig hina landsþekktu JÖTUNN-
RAFMÓTORA, einfasa og þrífasa. Ör ugg
varahluta-og viðgerðaþjónusta.
• •
■ATIIAA HOFÐABAKKA 9
IV I VIIII nr Reykjavík Sími 85585