Morgunblaðið - 28.07.1976, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. JULÍ 1976
Kafbáturinn ,.U 26 legst upp að „Löngulínu“. Geysilegur mann
fjöldi var samanKominn á bryggjunni til að taka á móti kafbátn
um, eins og sjest á myndinni.

Pvre^
*»
þýzku kafbátanna 24. júlí segir
Mbl.:
„Um leið og bátarnir lögðu frá
landi stóð Friedeburg, stjórnandi
kafbátanna, uppi í turni kaf-
bátsins U 27. Mælti hann nokkur
orð til mannfjöldans á bryggj-
unni. Hann þakkaði vingjarn-
legar móttökur og baó konungs-
ríkinu tslandi allra heilla í fram-
tíðinni. Skipverjar stóðu á þiljum
og hrópuðu húrra fyrir íslandi og
íslendingum."
Rúmum tveimur mánuðum
síðar hófst síðari heimsstyrjöldin
og kafbátarnir sem komu til
Íslands urðu ekki langlífir.
Þegar
kaf bá ta r
komuí
fyrsta skipti til íslands
KAFBÁTAR komu ( fyrsta skipti
f heimsókn til islands sumarið
1939. Þeir voru þýzkir og yfirmað-
ur þeirra von Friedeburg. Allt
bendir til þess að hann hafi verið
sami maðurinn og undirritaði
uppgjöf Þjóðverja á Liineborgar-
heiði f lok heimsstyrjaldarinnar.
Þetta rifjaðist upp þegr Þjóð-
viljinn birti f vor mynd með svo-
hljóðandi texta: „Hermann
Jónasson forsætisráðherra f
heimsókn um borð f U-26. Hér
sést hann á tali við Friedeburg
kafbátaforingja."
Mvndina tók Skafti Guðjónsson
bókbindari og textinn var úr
myndabók hans að sögn Guðjóns
Friðrikssonar sem sfðan hefur
birt margar myndir úr bókinni.
Myndin er birt hér með góðfús-
legu leyfi hans.
Kafbátaheimsóknin vakti gffur-
lega athygli á sfnum tfma eins og
frásagnir Morgunblaðsins af
henni gefa til kynna, en nú virð-
ist hún flestum gleymd. Að
minnsta kosti virðist enginn
muna eftir Friedeburg. En sam-
kvæmt upplýsingum sem Mbl,
hefur aflað sér í Bonn er mjög
ifklegt að hann og þýzki flotafor-
inginn sem undirritaði uppgjöf-
ina 1945 hafi verið einn og safni
maðurinn. Að minnsta kosti er
aðeins einn von Friedeburg á
skrá um þýzka sjóliðsforingja frá
þessum árum samkvæmt heimild-
unum í Bonn.
Kafbátarnir voru tveir — U-26
og U-27 — og höfðu viðdvöl í
Reykjavik dagana 22. til 24. júli.
Hingað komu þeír að loknum
æfingum (í þýzkum heimildum
segir einmitt frá kafbáta æfing-
um á Eystrasalti í júlí 1939) og
rikisstjórnin fékk tilkynningu um
komu bátanna. I fréttum um
heimsóknina segir að geysilegur
mannfjöldi hafi verið samankom-
inn til að taka á móti kafbátunum.
„Þóttí bregða til nokkurrar
nýlundu, þvi að allan daginn var
fjöldi manns niður á Löngulinu
að skoða bátana," segir Morgun-
blaðið og heldur áfram.:
„Um borð fengu þó ekki að
koma nema fáir útvaldir. Verður
ekki hægt að bjóða almenningi að
skoða bátana vegna þrengsla um
borð og svo er þar ýmislegt sem
ekki má fyrir almenningssjónir
koma.
Ekki komust blaðamenn, sem
sátu boð skipherrans von Friede-
burg sjóliðsforingja, lengra en i
klefa yfirmannanna. Þar sátu
þeir yfir glasi af ágætum þýzkum
bjór meðan skipherrann skýrði
frá tilganginum með Norður-
atlantshafssiglingu kafbátanna og
nokkrum undrum kafbáta al-
mennt. Vélarúmið eða hjarta bát-
anna var þeim ekki sýnt.“
„Það reynir á þolrifin að vera í
kafbát," sagði von Friedeburg
samkvæmt frásögn Morgunblaðs-
ins. „Auk hættunnar, sem alltaf
vofir yfir, eins og slysin, sem orð-
ið hafa undanfarið I flotum all-
margra þjóða sýna, reynir mjög á
sjóliðana vegna hins þunga
andrúmslofts, þrengsla í bátnum
og ölduhreyfingarinnar, sem er
mikil, þegar bátarnir eru í lögun
að neðanverðu eins og tunnur.
Langferðir eru þess vegna mikil-
vægar til^þess að venja sjóliðana
við. Ferð okkar hingað norður í
höf er farin í þessum tilgangi og
til þess að prófa vélar bátanna."
„Við lögðum af stað frá
Wilhelmshaven 12 þ.m. og fórum
meðfram vesturströnd Noregs og
til Jan Mayen og sigldum um-
hverfis hana. Síðan tókum við
stefnu á ísland. Á þriðjudaginn
hittum við þýzku skipin Mil-
waukee og Steuben, sem voru að
koma frá Reykjavík. Á fimmtu-
daginn (20. júlí) urðu hafísjakar
og rekís á vegi okkar nokkra klst,
siglingu norður af norðurströnd
Islands. Við sigldum meðfram
Norðurlandi og vesturströndinni
og komum hingað rétt fyrir
hádegi I dag.“
Von Friedeburg var bæði yfir-
maður leiðangursins og stærri
kafbátsins. U 26, sem var einn af
stærstu kafbátum Þjóðverja, 712
smálestir og smiðaður 1936. U 27
var yngri og 500 smálestir sam-
kvæmt frásögn Mbl. Áhöfnin á
stærri bátnum var skipuð 42
mönnum en á minni bátnum var
40 manna áhöfn.
Þýzku sjóliðarnir fóru meðal
annars að Gullfossi og Geysi og til
Þingvalla á vegum þýzka aðal-
ræðismannsins. Um brottför
Cajus Bekker segir frá þvi í bók
sinni um sjóhernað Hitlers að
Sunderland-flugbátur og korvett-
an Gladiolus hafi sökkt U-26 seint
í júni 1940. Hann hafði áður tekið
þátt I innrásinni i Noreg sam-
kvæmt öðrum heimildum og var
sendur ásamt tveimur öðrum kaf-
bátum til Narvíkur með létt vopn,
skotfæri í loftvarnabyssu og aðrar
birgðir. Heinz Schringer var yfir-
maður bátsins þegar honum var
sökkt, en fyrirrennari hans var
Ewerth sjóliðsforingi.
U-27 var sökkt strax i október
1939 og áhöfnin undir forystu
Johannes Franz sjóliðsforingja
var tekin til fanga. Tundurskeyta-
bilun olli þvi að bátnum var
sökkt, en slikar bilanir voru al-
gengar hjá þýzkum kafbátum í
byrjun stríðsins og háði þeim tals-
vert. Kafbátarnir urðu auðveld
bráð þegar árásir þeirra á kaup-
skip og herskip fóru út um þúfur
vegna slíkra bilana. Af þessum
sökum tókst þeim til dæmis ekki
að sökkva Ark Royal í september
1939 og Nelsen í lok nóvember
1939.
Karl Dönitz aðmlráll, yfirmaður
þýzka kafbátaflotans, minnist
ekki á heimsókn þýzku kafbát-
anna til íslands íæviminningum
sínum. Hins vegar segir hann að
kafbátaæfingar Þjóðverja
1938—39 hafi sannfært Frieden-
burg um „hina gífurlega miklu
þýðingu kafbáta fyrir Þýzkaland"
og ekki verður annað séð en að
hann og yfirmaður kafbátanna
sem komu til íslands hafi verið
einn og sami maðurinn.
Dönitz fer lofsamlegum orðum
um þennan nána samstarfsmann
sinn. Hann segir að hann hafi
verið „mjög fær yfirmaður, gædd-
ur sérstökum skipulagsgáfum og
undraverðu starfsþreki“ og
reynzt „trúr vinur og tryggur
undirmaður."
Hans Georg von Friedeburg var
fæddur 15. júlí 1895, og varð und-
irmaður Dönitz 1938. Skömmu
eftir að heimsstyrjöldin brauzt út